Terrorismebestrijding in de portemonnee

Internationale verplichting met nationale toepassing

Het bestrijden van terrorismefinanciering volgt uit internationale afspraken tussen landen in de Verenigde Naties (VN). Een van de afgesproken verplichtingen is het bevriezen van financiële tegoeden van personen en organisaties die iets te maken hebben met terrorisme. Er wordt aan deze verplichtingen voldaan op Europees en nationaal niveau. Op nationaal niveau is hiervoor de Nationale Sanctielijst Terrorisme ingesteld. De huidige vorm van deze bevriezingsmaatregel wordt al sinds 2006 toegepast in Nederland, en is een internationale verplichting van de VN.

Nut en noodzaak van de maatregel

Een terroristische daad is in de eerste plaats natuurlijk een strafbaar feit. Het strafrecht kent echter beperkingen. Juist bij terrorisme wil je graag iets voorkomen, terwijl een straf wordt opgelegd als iemand al iets gedaan heeft. Preventieve bestuursrechtelijke maatregelen zoals sancties geven dan ook een belangrijke aanvulling op het strafrecht. De Nationale Sanctielijst Terrorisme is echter geen opsporingslijst, zoals wel eens wordt gezegd in de media. Het is een openbare lijst met personen en organisaties waarop een bevriezingsmaatregel vanuit de Nederlandse overheid van toepassing is.

Waarom is het bestrijden van terrorismefinanciering dan zo belangrijk? Allereerst wordt hiermee directe steun voor terroristische activiteiten weggenomen. Door de tegoeden van personen die terrorisme steunen te bevriezen, beperk je hun mogelijkheden aanzienlijk. Het ministerie van Financiën werkt hiervoor nauw samen met Nederlandse banken, waardoor grote geldstromen moeilijker bij terroristen terecht komen. Contante geldstromen blijven echter lastig controleerbaar. Ten tweede heeft de bevriezingsmaatregel een signaalfunctie:  we accepteren terrorisme  niet in onze samenleving. Als laatste draagt de plaatsing op de sanctielijst bij aan de signalering van jihadistische strijders die ongemerkt terug proberen te komen uit het strijdgebied.

De toename in het aantal bevriezingen verklaard

Sinds 2006 is er sprake van een Nationale Sanctielijst Terrorisme, in reactie op de activiteiten van de jihadistische Hofstadgroep in Den Haag, die terroristische misdrijven voorbereidde en pleegde. De opkomst van ISIS in Syrië en Irak zorgde ervoor dat er vanaf 2014 in toenemende mate geld vanuit Nederland werd overgemaakt en opgenomen om de jihadistische strijd te ondersteunen. Dit was aanleiding voor de politiek om actie te ondernemen. Je ziet daarom een grote toename in het aantal bevriezingsmaatregelen in 2016 en 2017, de periode waarin veel uitreizigers vanuit Nederland naar het kalifaat zijn vertrokken. Echter, niet iedereen op de sanctielijst wordt in verband gebracht met jihadistisch terrorisme. Ook andere vormen van terrorisme kunnen leiden tot een bevriezingsmaatregel.

Het probleem rondom jihadistisch terrorisme is de laatste periode aanzienlijk veranderd. Momenteel willen uitreizigers en hun kinderen vooral terugkeren naar Nederland, of zitten ze gevangen in Koerdische kampen. In dat laatste geval wil de familie in Nederland hen soms financieel steunen om hun situatie in het kamp te verbeteren. Dit is strafbaar als de uitreiziger op de sanctielijst staat. Met dat geld zou de persoon namelijk terrorisme kunnen steunen, en dat is juist wat er voorkomen moet worden.

Procedures en privacy bij een bevriezing

De bevriezingsmaatregel is ingrijpend voor het leven van personen waarop die van toepassing is. Het is daarom belangrijk dat er op basis van meerdere invalshoeken gezamenlijk wordt besloten of de maatregel noodzakelijk is. Een bevriezingsmaatregel wordt dan ook altijd genomen door de minister van Buitenlandse Zaken, samen met de minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Financiën. Daarbij vindt afstemming plaats met andere partners in de veiligheidsketen. Het besluit wordt vervolgens gepubliceerd in de Staatscourant, waarbij de naam, geboortedatum en geboorteplaats van de betrokkene openbaar zijn, maar de onderliggende reden voor de maatregel niet in verband met privacy. Openbaarheid is noodzakelijk, omdat het voor iedereen verboden is om aan de betrokkene financiële of economische middelen te verstrekken, of aan de betrokkene financiële diensten te verlenen. Door de openbaarheid van het besluit kan het een zware maatregel zijn voor de familie. Zodra een persoon op de sanctielijst komt, wordt de familie daarom geïnformeerd door de gemeente. De betrokkene zelf krijgt een notificatie met de reden van de bevriezingsmaatregel, voor zover dit praktisch mogelijk is. Elke bevriezingsmaatregel wordt halfjaarlijks tegen het licht gehouden om te checken of de maatregel nog noodzakelijk is. Als er eerder nieuwe informatie beschikbaar komt, kan dit ook op kortere termijn gebeuren.

Je tegoeden zijn bevroren – en dan?

Net als bij elk ander overheidsbesluit dat een individu raakt, is het mogelijk om in bezwaar te gaan. De betrokkene kan dan gehoord worden op het ministerie om uit te leggen waarom hij of zij het niet eens is met de sanctie. Het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt het erg belangrijk om de betrokkene te horen om zo ook die kant van het verhaal mee te nemen in de beslissing op bezwaar. Als het besluit dan niet wordt ingetrokken, kan de betrokkene vervolgens in beroep gaan bij de bestuursrechter. Het gebeurt dus wel eens dat de overheid en de betrokkene elkaar tegenkomen in de rechtbank. De bestuursrechter beslist dan of de bevriezingsmaatregel gegrond is opgelegd. Als de bestuursrechter het beroep ongegrond heeft verklaard, kan de betrokkene nog in hoger beroep gaan bij de Raad van State.

Daarnaast kan de bevriezingsmaatregel worden opgeheven zonder bezwaar- of beroepsprocedure.  Bijvoorbeeld als iemand uit detentie komt, en in een resocialisatie- en re-integratietraject terecht komt omdat het risico op herhaling klein wordt geacht. Het werkt dan contraproductief als je geen geld kunt ontvangen. De bevriezingsmaatregel is dus altijd maatwerk. Bovendien kan de betrokkene een ontheffing aanvragen voor eerste levensbehoeften, bijvoorbeeld voor een woning of verzekering. Het is dan toegestaan om daarvoor een geldbedrag te ontvangen. Een ontheffing kan alleen worden verstrekt als de overheid de geldstroom kan controleren. Het is immers niet wenselijk dat het geld alsnog wordt gebruikt voor het financieren van terrorisme.

Sancties in de toekomst

De val van het fysieke kalifaat in Syrië en Irak heeft de problematiek rondom terrorisme aanzienlijk veranderd. Het betekent niet dat de dreiging van ISIS en andere terroristische groepen voorbij is. ISIS verspreidt en reorganiseert, terwijl de problematiek rondom uitreizigers is gekanteld naar problematiek rondom terugkeer. En Victor D.? Die werd kort na bovenstaande quote op de sanctielijst geplaatst. Mocht hij in de toekomst berecht worden, dan zal met deze nieuwe situatie rekening gehouden moeten worden. Dit is met dergelijke veranderingen altijd het geval bij het toepassen van de Nederlandse brede contraterrorisme aanpak. De bevriezingsmaatregel is een belangrijk onderdeel van deze aanpak die gericht is op het beperken van terroristische dreiging, en het waarborgen van de Nederlandse veiligheid in de toekomst.