Een sprint die een marathon werd

Nieuwe rechters en officieren worden voor een groot deel bij de parketten en gerechten opgeleid. Jessica Eelman (OM, Den Haag) en Marije Bos (rechtbank Gelderland) vertellen wat de grote vraag naar officieren en rechters betekent voor de opleidingen.

De nood is hoog bij het Openbaar Ministerie en de Rechtspraak.  Zo snel mogelijk moeten er veel nieuwe officieren van justitie en rechters worden opgeleid.

De komende drie jaar moeten landelijk 250 officieren van justitie worden geworven én opgeleid. “Dat betekent dat we bij het drukke parket Den Haag nog nooit zoveel officieren in opleiding over de vloer hebben gehad als nu. En de aantallen die we voorheen hadden waren al lastig te plaatsen bij een opleider. We hebben heel veel moeten organiseren om de plaatsingen voor elkaar te krijgen”, zegt coördinerend opleider bij het parket Den Haag Jessica Eelman.

Dat is bij de Rechtspraak niet anders, weet Marije Bos. Landelijk is er een tekort aan tweehonderd rechters. “Zelfs met het aantal rechters dat we nu in opleiding hebben, lopen we het tekort onvoldoende in. Het duurt namelijk wel twee jaar voordat je iemand als beginnend rechter kunt inzetten.” En voor de goede orde: het is niet zo dat Gelderland nu pas wakker is geworden. Bos: “In november 2019 zijn wij begonnen met het op touw zetten van een deltaplan voor rio’s (rechters in opleiding). Een noodplan om meer rio’s te kunnen opleiden. Andere rechtbanken beginnen daar nu mee. We hadden in die tijd 14 rio’s. Dat waren er veel te weinig om de uitstroom door pensionering of vertrek naar de gerechtshoven op te vangen. Er moesten veel meer rechters worden opgeleid. Daar zijn we in januari 2020 mee begonnen. We hebben nu 29 rio’s, dat is een verdubbeling. Dat betekent praktisch ook dat het aantal opleiders verdubbelt.”

Je haalt heel veel energie uit het opleiden van jonge mensen.

Plaatsvervangend trots

Het parket Den Haag zorgde voor een vermindering van administratieve handelingen voor de opleiders en spreidt de opleidingsdruk over de organisatie. Eelman: “We zijn creatiever geworden. We werken bijvoorbeeld met opleidingsduo’s (buddy’s), we hebben een apart team voor opleiden, we zetten gepensioneerde officieren in en we hebben een oio-startersmap samengesteld; praktische informatie waarmee we werkzaamheden bij de opleiders wegnemen.” En dat allemaal om meer oio’s op te leiden zónder de werkdruk voor de ervaren officieren te verzwaren.  “Want vergis je niet in de belasting voor de opleiders”, reageert Bos. “Er gaat heel veel tijd zitten in het opleiderschap. Dat heeft bij ons ook te maken met de inrichting van de rio-opleiding. Vroeger bepaalde de opleider of je wel of niet geschikt was. Nu geeft een beoordelingscommissie de rio’s scores op basis van formulieren die de opleiders hebben ingevuld. Dat zorgt natuurlijk voor een objectiever resultaat, maar het is ook tijdrovend werk dat de opleiders naast hun eigen werk doen.” Waarom zou je dan willen opleiden? “Omdat je, en dat hoor ik ook veel terug van de opleiders, heel veel energie haalt uit het opleiden van jonge mensen. Je bent plaatsvervangend trots als ze geïnstalleerd worden. Dat zijn jouw rio’s.”

Voor een rechtvaardige samenleving

Eén geluk bij een ongeluk: genoeg mensen willen officier of rechter worden. Eelman: “Het OM heeft enorm ingezet op proactief werven, met veel uitleg over wat een officier van justitie nou eigenlijk doet. Dat moet je wel doen, want veel van het werk van een officier is onbekend. Ik was hiervoor advocaat en docent strafrecht, maar ook ik had niet zoveel zicht op het werk van een officier. Het is ook best een stap om vanuit de advocatuur naar het OM te gaan. Je zegt je baan op, je weet niet of je het zittingsvaardigheidsbewijs haalt en je gaat waarschijnlijk minder verdienen.” Waarom advocaten dan toch de overstap wagen? “Omdat ze zich willen inzetten voor een rechtvaardige samenleving. Dat was ook mijn drijfveer.” De Rechtspraak is ook gericht gaan werven, zegt Marije Bos: “Ik heb een heel schema gemaakt. Welke rio’s zitten waar, wie zijn hun opleiders, waar komt een plek vrij? We weten dat we in april 2023 daar en daar plek hebben. Bij civiel bijvoorbeeld. In de sollicitatietekst nodigen we vooral mensen met een civiele achtergrond uit om te solliciteren. Dat schema bepaalt zo’n beetje mijn bestaan”.

Een poule van opleiders

“Wij hebben dus geen moeite om nieuwe mensen te vinden. Als we iedereen zouden aannemen, dan hadden we nu geen tekort gehad”, zegt Bos. “Het plafond wordt bepaald door het aantal opleiders en de zaken die je kunt vinden voor beginnende rechters. Er lopen steeds meer grote onderzoeken, kijk alleen maar naar wat er uit EncroChat komt. Die grote onderzoeken vragen veel capaciteit van de strafkamers. De ervaren rechters die daarin zitten hebben geen tijd om ook nog eens een rio te begeleiden.” Eelman: “Ook ik heb iedere keer moeite om opleiders te koppelen aan nieuwe oio’s. We leiden in Den Haag veel meer oio’s op dan alleen voor onszelf. Ik ben daarom het afgelopen jaar ook veel bezig geweest met het vergroten van onze poule opleiders.”

Je moet geen rechters over de rand duwen om nieuwe rechters op te leiden.

Oog voor de werkdruk

Ook in Gelderland is de opleiderspoule vergroot, maar de rechtbank zit daarmee wel zo’n beetje aan zijn taks. Bos: “We zijn in 2019 met een sprint begonnen. We zouden in twee jaar twee keer zoveel rio’s opleiden. Dat liep zo goed, de uitstroom was zo fantastisch en het was nog steeds zo nodig, dat de rechtbankpresident zei: ‘Daar gaan we mee door!’ Maar je kunt niet zomaar tegen mensen die aan het einde van de sprint zitten, zeggen: ‘We maken er een marathon van.’ Dat houden de opleiders niet vol. Als je ervoor wilt zorgen dat de aanwas van rechters gelijke tred houdt met de uitstroom, dan moet je oog hebben voor de werkdruk van de opleiders. We onderzoeken nu hoe we het met evenveel rio’s doenlijk kunnen houden voor de opleiders. Je moet geen rechters over de rand duwen om nieuwe rechters op te leiden.”