Voorwoord

2016 was in veel opzichten een succesvol jaar. Onze economie trok aan, de werkgelegenheid nam toe, de welvaart groeide. Positieve ontwikkelingen waar werkend Nederland zich maximaal voor heeft ingezet. Maar het jaar kenmerkt zich ook door andere factoren. Wie door de oogharen selectief naar 2016 kijkt ziet ook de prijs die met mensenlevens voor de toenemende welvaart werd betaald. Door arbeidsongevallen kwamen 70 werknemers ’s avonds niet meer thuis, maar liefst 19 slachtoffers meer dan een jaar eerder. Partner, kinderen of ouders verloren een essentieel deel van hun bestaan. Een leegte die nooit meer wordt opgevuld.

Werknemers die de ultieme prijs betaalden voor vaak onnodige fouten. Als bedrijfsleven en overheid hebben we de morele plicht om van hun dood te leren. Al deze offers raken niet alleen de bedrijven waar dit is gebeurd, maar ook alle ondernemingen waar datzelfde ongeval morgen plaats kan vinden. Ook als overheid moeten we ons maximaal inspannen om herhalingen te voorkomen. De Inspectie SZW zet zich daar dagelijks voor in. Waar het kan doen we dat samen met het bedrijfsleven. Daar waar de wil is van de integere ondernemer en waar de werknemer boven winst gaat. Waar dat niet het geval is vervullen we onze rol als strenge toezichthouder en grijpen we in. Met alle instrumenten die we hebben om misstanden aan te pakken. Maar vooral ook om ze te voorkomen.

Productie mag nooit boven mensen gaan. Toch is dat vaak nog het geval. De oorzaken van ongevallen zijn talrijk. Winst gaat boven veiligheid, tijdelijke werknemers krijgen onvoldoende instructies of beheersen het Nederlands onvoldoende. Het totale aantal arbeidsongevallen kwam in 2016 op ruim 2.500. Een toename van 14% vergeleken met het voorgaande jaar. Dat is zorgelijk. Niet alleen door de groei, maar ook omdat het cijfers zijn die maar een deel van de waarheid laten zien: bijna de helft van de meldingsplichtige arbeidsongevallen werd vorig jaar niet gemeld. Bewust of onbewust: het gaat om een schandalig aantal. Ieder slachtoffer van een ongeval heeft recht op een onafhankelijk onderzoek. Was dit een ongelukkige samenloop van omstandigheden of een te vermijden situatie?

Het is opvallend dat in 2016 de stijging van het aantal arbeidsongevallen groter was dan de groei van de economie en de bedrijvigheid verklaren. Daarmee wordt het nog belangrijker om alle oorzaken helder in kaart te brengen. En ze zoveel mogelijk uit te sluiten.

Een andere prijs die voor de toenemende welvaart in 2016 werd betaald was arbeidsuitbuiting. Werkuren die niet werden uitbetaald, uurtarieven die niet kloppen, vergoedingen die ten onrechte werden doorberekend aan werknemers. Een aansprekend voorbeeld was een champignonbedrijf dat failliet ging aan de juridische gevolgen van arbeidsuitbuiting. Poolse pluksters werkten er onder erbarmelijke omstandigheden, kregen systematisch onderbetaald, maakten veel te lange dagen. Gedrag dat van hardcore criminelen kan worden verwacht. Zij nemen bewust het risico en overtreden de regels. Maar daarnaast is er een categorie die actief de mazen van de wet opzoekt. Met constructies die mogelijk naar de letter van de wet stand houden, maar die vervolgens op allerlei onwenselijke manieren worden toegepast. Gedrag dat het draagvlak van onze samenleving ondermijnt. Zo troffen we een constructie aan met zeelieden op een groot schip. De werknemers monsterden aan als zeeman, maar verrichtten onderhoud- en renovatiewerk op een aangemeerd schip. De werkgever had daarvoor een tewerkstellingsvergunning nodig, die hij met de aanmonstering als matroos probeerde te ontlopen. Ruim 120 vreemdelingen werden onderbetaald en ontvingen geen vakantiegeld. De meeste van de Filippijnen, anderen uit Kroatië en de Oekraïne.

Ook binnen de EU zelf zien we veel uitbuiting. De regels rond arbeidsomstandigheden zijn geharmoniseerd in Europa, maar de praktijk is anders. Voor minstens 100 miljoen EU-burgers is wat wij het minimumloon vinden een bedrag dat veel hoger is dan wat zij in eigen land ontvangen. Het is niet moeilijk om hen te laten werken voor lagere tarieven. Malafide werkgevers maken grote winsten door per uur euro’s minder te betalen dan wat wettelijk is vastgelegd. Woekerwinsten die oneerlijke concurrentie aanwakkeren. Die ten koste gaan van bonafide ondernemers.

Onderbetaling en uitbuiting zijn voor de Inspectie – naast het stijgende aantal arbeidsongevallen - belangrijke fenomenen waar we ons steeds meer zorgen over maken. We zetten hier gericht capaciteit op in. Ook hier samen met anderen waar het kan, zij het nu met andere partners. We doen dit met onder andere de NVWA, de ILT en de Belastingdienst. Niet alleen bij het uitvoeren van inspecties, maar ook om te zien hoe we beter gebruik van elkaars databestanden maken. Door het koppelen van de informatie komen we sneller tot gerichte analyses en conclusies. Zodat we zo gericht en efficiënt mogelijk daar kunnen zijn waar dat het hardste nodig is. Daar waar het gaat om gezond, veilig en eerlijk werk. Bestaanszekerheid voor iedereen.

Marc Kuipers

Inspecteur-generaal Sociale Zaken en Werkgelegenheid