Tekst Daniëlle Arets
Foto Dingena Mol
Zoek via Google op ‘daklozen’ en de kans is groot dat je een foto ziet van iemand in verwaarloosde kleding, slapend op een vies bankje in een park. De boodschap: de toekomst voor dakloze mensen is een uitzichtloze. Nu is de situatie voor de ruim 32.000 dakloze mensen in Nederland niet rooskleurig, maar het stigmatiserende beeld van slapende mensen op een bankje helpt niet om daar de gewenste verandering in te brengen. We hebben nieuwe beelden en begrippen nodig, zo blijkt uit het onderzoek van Het Beelddepot.
Afgelopen jaar onderzocht een groep journalisten, ontwerpers en fotografen – verenigd in Het Beelddepot – de manier waarop dak- en thuisloosheid wordt gerepresenteerd. Aanleiding was het Bouwdepot, een innovatief project van ontwerper Van Hoeckel en Stichting Zwerfjongeren Nederland, waarbij kwetsbare jongeren een jaar lang een vast inkomen ontvangen. Uit de gesprekken met de jongeren van het Bouwdepot blijkt dat ze veel last hebben van stigmatiserende beeldvorming.
Het komende jaar vraagt Het Beelddepot meerdere beeldmakers en illustratoren om nieuwe representatieve beelden te maken voor de speciaal daarvoor ingerichte beeldbank. Daarnaast worden beeldredacteuren, programmamakers en beleidsmakers geprikkeld om deze nieuwe beelden te gaan gebruiken en dak- en thuisloosheid in het juiste perspectief te plaatsen.
Kentering
Uit het onderzoek van Het Beelddepot blijkt dat er de afgelopen jaren een kentering zichtbaar is in de manier waarop er over dak- en thuisloosheid wordt bericht. Journalisten zijn constructiever over het onderwerp gaan schrijven. Stigmatiserende labels als ‘zwervers’ of ‘probleemgevallen’ worden nauwelijks meer gebruikt. Daarentegen wordt er gesproken over economisch daklozen of mensen met een woonprobleem.
Wel valt nog winst te behalen in de persfoto’s bij rapportages over dak- en thuisloosheid. Journalistieke uitingen tonen overwegend foto’s van witte mannen van middelbare leeftijd. Op de achtergrond zie je vaak zwerfafval of alcohol, zoals op de veelgebruikte foto van fotografe Dingena Mol hierboven. Dat beeld klopt niet met de situatie van veel dakloze mensen in Nederland. Onder hen zien we de laatste jaren juist veel jongeren met schulden door hun telefoon, gamen of het kopen op afbetaling. Ook een toenemend aantal jonge vrouwen is dak- of thuisloos.
Eigentijdse foto
Het Beelddepot vroeg fotografe Mol een eigentijdse ‘bankjesfoto’ te maken. Daarop zien we een jonge vrouw op dezelfde parkbank in Amsterdam. Ze kijkt op haar telefoon. Een flesje water en toilettas binnen handbereik. Naast haar staat een koffertje. Onder haar hoofd een kussen dat ze ook nodig zal hebben voor de nacht.
De foto-opdracht zette Mol aan het denken over de rol van fotografen en beeldredacteuren: “Ik was erg onder de indruk van het verhaal over het leven als thuisloze, dat het meisje op de foto me vertelde. Als fotografen hebben we een verantwoordelijkheid om zaken representatief in beeld te brengen. Waar richt ik mijn camera op? En wat laat ik daarmee vooral ook niet zien? Dat zijn belangrijke keuzes. We weten dat steeds meer mensen door domme pech in een benarde situatie belanden. Zeker met de huidige wooncrisis zorgt dat voor problemen. We moeten dat bredere verhaal vertellen.”
