Mensen met een beperking zoveel mogelijk hun zelfstandigheid teruggeven door een slimme inrichting en de juiste woonaanpassingen. Daar doet architect Ed. Bijman het voor. Maar zijn missie reikt verder. Hij wil ook dat opdrachtgevers op een vanzelfsprekende manier toegankelijk bouwen opnemen in hun opdrachten.
‘Ruimte, techniek, maar vooral ook esthetiek: daar gaat het om als ik ontwerp voor iemand met beperkingen. Ruimte om te kunnen bewegen met een rolstoel, maar ook voor mensen die zorg bieden. Techniek om een beperking te compenseren, zodat regie teruggegeven wordt. Maar ook esthetiek om een omgeving er niet ‘aangepast’ uit te laten zien, zodat gelijkwaardigheid ontstaat. Kortom, aanpassingen waarmee iemand met een beperking weer zoveel mogelijk zijn zelfstandigheid terugkrijgt.’
‘Ruimte, techniek, maar vooral ook esthetiek: daar gaat het om als ik ontwerp voor iemand met beperkingen'
Ed weet wat het is om een beperking te hebben. Hij heeft op latere leeftijd een dwarslaesie gekregen en is sindsdien afhankelijk van een rolstoel. Door zijn eigen ervaring is hij zich gaan specialiseren in toegankelijk ontwerpen (en bouwen). En inmiddels heeft hij voor veel mensen met een beperking hun huis aangepast.
Zo ook voor Paul White. Paul heeft net als Ed op latere leeftijd een dwarsleasie gekregen en is vanaf zijn borst verlamd geraakt. Hij zit in een rolstoel en kan alleen zijn armen en polsen goed gebruiken. In revalidatiecentrum Heliomare ontmoetten Ed en Paul elkaar. Ze raakten aan de praat over Pauls thuissituatie waarna Paul Ed vroeg om mee te denken over hoe Pauls woning aangepast kon worden.
Ruimte en techniek
Op basis van Eds ontwerp heeft het huis van Paul inmiddels een grote metamorfose ondergaan. Zo is er achter in de tuin op de begane grond een uitbouw gemaakt voor Pauls slaapkamer welke door een gang in verbinding staat met de rest van het huis. En in wat voorheen de garage was in de achtertuin is nu een badkamer gemaakt, groot genoeg voor Paul om zich te verplaatsen in zijn douche-rolstoel. Ed: ‘Bij toegankelijk ontwerpen is ruimte belangrijk. Je hebt ruimte nodig om je te bewegen met een rolstoel, maar ook voor iemand die zorg verleent. Daarom is ook de muur beneden tussen de keuken en woonkamer doorgebroken.’
Naast ruimte maakt Paul in zijn huis ook veel gebruik van techniek. Paul: ‘Als ik tien jaar geleden een dwarslaesie had gekregen, was het de vraag geweest of ik thuis kon blijven wonen. Destijds was de techniek niet zo ver gevorderd als nu. Ik kan nu bijvoorbeeld mijn stem gebruiken om het licht aan te doen, om muziek af te spelen of de tv aan te zetten en via de Ipad kan ik het nieuws volgen en bellen met vrienden.’
Esthetiek
Een ander aspect waar Ed op let in zijn ontwerpen is esthetiek. Ed: ‘In mijn ontwerpen probeer ik de smaak van mijn opdrachtgever mee te nemen, zodat een woonomgeving ook mooi wordt en er niet ‘aangepast’ uitziet. Bijvoorbeeld door bepaalde zaken uit het zicht te halen.’ Zo komen er in de slaapkamer van Paul binnenkort kasten waarin de plafondlift en zijn medicijnen kunnen worden opgeborgen. Paul: ‘Nu hangt de plafondlift nog in het zicht en liggen de medicijnen nog op een tafel naast mijn bed. Maar als je de tafel en de plafondlift weg zou denken, lijkt het op een normale slaapkamer.’
Al met al hebben de aanpassingen en de techniek Paul naar eigen zeggen enorm veel mobiliteit en zelfstandigheid gegeven. En dat niet alleen. Ook het feit dat Paul door de woningaanpassingen weer volledig thuis kan wonen, maakt hem een gelukkig man. ‘Het is ontzettend fijn om weer bij mijn gezin te kunnen zijn.’
‘Het is ontzettend fijn om weer bij mijn gezin te kunnen zijn’
Welkom voelen
Naast het zoveel mogelijk teruggeven van mobiliteit en zelfstandigheid, heeft toegankelijk ontwerpen volgens Ed nog een ander belangrijk aspect: gelijkwaardigheid. Ed: ‘Een gebouw kan toegankelijk zijn, maar niet gelijkwaardig toegankelijk, omdat mensen met een beperking zich er niet op dezelfde manier welkom voelen. Zo kent hij een museum met een prachtige entree. Ed: ‘Maar als je in een rolstoel zit, moet je via een zijingang naar binnen om vervolgens gebruik te maken van een lift die ook voor de catering wordt gebruikt.’
Hij snapt waar het vandaan komt. Ed: ‘Ontwerpen gaat over ruimtelijkheid en esthetica en voor mensen zonder beperking hoeft niet alles 100% functioneel te zijn.’ Toch wil hij zijn vakgenoten laten inzien dat esthetiek en functionaliteit elkaar niet hoeven uit te sluiten. Het ontwerp wat hij heeft gemaakt voor Paul is hiervan een levend bewijs.
‘Het zijn vooral de opdrachtgevers die de noodzaak van toegankelijk ontwerpen moeten gaan inzien’
Branchevereniging Nederlandse Architecten
‘Niemand is gehandicapt, het gebouw waar men zich in bevindt, dat is gehandicapt,’ betoogde visueel gehandicapte cabaretier Vincent Bijlo tijdens de 2018-Beste Gebouw-uitreiking van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA).
Voor BNA is toegankelijkheid een belangrijk onderwerp. Het Bouwbesluit stelt weliswaar al eisen aan de toegankelijkheid van gebouwen, maar in de praktijk leidt het volgen van deze toegankelijkheidseisen nog onvoldoende tot volwaardig en gelijkwaardig gebruik van gebouwen door mensen met een beperking. Daarom is de branchevereniging sinds 2019 gestart met de opbouw van een programma Toegankelijkheid. Om architecten en opdrachtgevers meer bewust te maken van het belang van toegankelijkheid biedt BNA Academie een Masterclass Toegankelijkheid aan. Daarnaast introduceerde BNA tijdens de BNA Beste Gebouw 2019-verkiezing ‘toegankelijkheid’ als criterium voor de genomineerde gebouwen. Tijdens de jureringsronde door Nederland ging een toegankelijkheidsexpert mee om de genomineerde gebouwen te beoordelen, en in het juryrapport stond de oproep aan opdrachtgevers om de kwaliteit ‘toegankelijkheid voortaan standaard op te nemen in het programma van eisen.
Toch blijft er nog veel werk aan de winkel, zegt Renson van Tilborg, senior communicatieadviseur en programma adviseur BNA. ‘Zowel de toegankelijkheidseisen in het Bouwbesluit als de bewustwording bij architecten, opdrachtgevers en de samenleving moet veel beter. De overheid zou het goede voorbeeld kunnen geven door van het Binnenhof het meest toegankelijke gebouw van Nederland te maken, inclusief de Grafelijke Zalen. Dat zou een statement van jewelste zijn.’
Opdrachtgevers
Vakgenoten overtuigen dus, maar het begint bij de opdrachtgevers, denkt Ed: ‘Architecten volgen over het algemeen de wensen van de opdrachtgever als het gaat over toegankelijkheid. Het zijn vooral de opdrachtgevers die de noodzaak van toegankelijk ontwerpen moeten gaan inzien.’
Hij ziet dan ook graag dat toegankelijkheid als professioneel advies wordt meegenomen bij een ontwerptraject. Bijvoorbeeld door naast een architect en constructeur (degene die constructies ontwerpt, berekent en toetst) ook een adviseur toegankelijkheid in te schakelen. Ed: ‘En dan gaat het om meer dan alleen afvinklijstjes. Ik zou willen dat toegankelijkheid meer in verhouding komt te staan met andere aspecten, zoals duurzaamheid en esthetiek, zodat je al die aspecten bij elkaar vanuit een breder verband kunt bezien.’
BZK Actieplan toegankelijk bouwen/NEN norm
In 2018 heeft de minister van BZK het Actieplan Toegankelijkheid voor de Bouw samen met een groot aantal partijen in het veld opgesteld. Hiermee is een beweging in gang gezet om de toegankelijkheid van gebouwen voor mensen met een beperking te verbeteren.
In het kader van dit actieplan is onderzoek gedaan naar de grootste knelpunten die mensen met een beperking ervaren wanneer ze een gebouw betreden. Op basis van dit onderzoek worden er verschillende aanpassingen in de bouwregelgeving doorgevoerd. Zo geldt voor de toegang van nieuwe woningen en nieuwe publiek toegankelijke gebouwen dat er lagere drempels moeten komen. Ook het pad of de weg van het openbaar gebied naar de deur moet toegankelijk zijn. Voor nieuwe voor publiek toegankelijke gebouwen gaat het dan om voorschriften voor nieuwe trappen.
In het actieplan hebben partijen verder geconstateerd dat het, naast de wettelijke eisen in de bouwregelgeving, op dit moment ontbreekt aan een eenduidige richtlijn voor toegankelijk (ver)bouwen. Er is daarom met alle bij het actieplan betrokken partijen afgesproken om NEN de opdracht te geven een eenduidige vrijwillig te gebruiken richtlijn te ontwikkelen. Dit gebeurt in samenwerking met alle leden van de begeleidingscommissie en andere aangesloten partijen. De ontwikkeling van deze richtlijn is inmiddels in gang gezet. Het ministerie van BZK heeft er alle vertrouwen in dat dit leidt tot een breed gedragen richtlijn die kan worden gebruikt om goed toegankelijke woningen en gebouwen te realiseren.
