Vrij snel na het uitbreken van het coronavirus in Nederland is bij de persconferenties een tolk Nederlandse Gebarentaal ingezet om ook doven en slechthorenden direct te informeren. Dat wordt inmiddels standaard onderdeel van de crisiscommunicatie en is van grote betekenis voor de dovengemeenschap. ‘Ik vind het geweldig dat ik nu informatie krijg in gebarentaal’, vertelt Ali Akbar Shaffiee.
Ali is doof geboren en leerde als kind in zijn geboorteland Iran gebarentaal op school. 27 jaar geleden kwam hij in Nederland wonen en leerde hier de Nederlandse Gebarentaal. Door de cultuurverschillen is deze wezenlijk anders dan de Iraanse gebarentaal. De Nederlandse Gebarentaal is nu zijn eerste taal, net als voor de bijna 10.000 mensen in Nederland die doof zijn. ‘Het is heel waardevol voor mij dat er bij persconferenties van de overheid een tolk Nederlandse Gebarentaal aanwezig is. Zo krijg ik onmiddellijk alle nieuwe informatie en ben ik op de hoogte van de ontwikkelingen.’
Informatie beschikbaar voor álle mensen
Vóór de coronacrisis miste Ali belangrijke informatie bij een crisissituatie. ‘Bij de aanslag in 2019 in een Utrechtse tram had ik eerst geen idee wat er was gebeurd. Via anderen kwam ik mondjesmaat te weten wat de dreiging nu precies inhield. Dat was beangstigend.’ Daarvan hebben we geleerd, zo stelt Herman Wiersema, hoofd Communicatie van de NCTV bij het ministerie van Justitie en Veiligheid en teamlid van het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie. ‘De doelstelling van communicatie tijdens een crisis is drieledig: mensen informeren over wat er aan de hand is, de schade beperken door onder meer handelingsperspectief te bieden – ofwel wat mensen kunnen en/of moeten doen – en betekenis geven aan dat wat ons raakt. De tramaanslag maakte duidelijk hoe belangrijk het is om informatie onmiddellijk beschikbaar te hebben voor álle mensen in Nederland.’
‘Het Nederlands is vaak hun tweede of derde taal en het kan zijn dat ze essentiële informatie missen’
Bij de uitbraak van het coronavirus benaderde het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie daarom vrij snel het Gebarencentrum om tijdens de persconferentie een tolk Nederlandse Gebarentaal te kunnen inzetten. Dat werd Irma Sluis, inmiddels een bekend gezicht op televisie. ‘Dat kwam toevallig zo uit,’ vertelt Irma, ‘omdat ik in Den Haag woon. Ik ben vooral blij dat ik de dovengemeenschap een dienst kan bewijzen. Zonder tolk Nederlandse Gebarentaal zijn mensen die doof of slechthorend zijn afhankelijk van de ondertiteling. Maar ondertiteling is als platte tekst veel beperkter dan gebarentaal. Zo kunnen ze aan de ondertiteling niet zien wie aan het woord is. Bovendien is het Nederlands vaak hun tweede of derde taal en kan het zijn dat ze essentiële informatie missen.’
In crisissituatie nuances overbrengen
In 1960 heeft een wetenschapper vastgesteld dat de Nederlandse Gebarentaal een op zichzelf staande taal is met een eigen grammatica en een eigen woordenschat. ‘Zo is bijvoorbeeld de zinsvolgorde anders dan in het Nederlands’, legt Irma uit. ‘Daarnaast is ruimtegebruik typerend voor gebarentaal. Ik gebruik niet alleen mijn handen, maar ook mijn lichaam om verleden en toekomst uit te drukken. Met mijn mimiek geef ik aan of de boodschap een vraag of een uitroep is. En de emotie die eruit spreekt; is het boos, dwingend, luchtig of grappig bedoeld? Vooral in een crisissituatie is het belangrijk om alle nuances over te brengen.’
Dovenschap
Op 12 maart 2020 stond er tijdens de persconferentie over het coronavirus voor het eerst een tolk Nederlandse Gebarentaal naast minister-president Mark Rutte. De tolk was te zien tijdens de hele uitzending via NPO 1. ‘Wij zijn heel blij met deze ontwikkeling’, vertelt Jos de Winde van Dovenschap, een belangenorganisatie die zich inzet voor dove en gebarentalige mensen. ‘Om te beginnen was het een historisch moment voor de dovengemeenschap omdat wij essentiële crisisinformatie kregen in onze eigen taal, de Nederlandse Gebarentaal. Daarnaast geeft de aanwezigheid van een tolk Nederlandse Gebarentaal bij de persconferenties haarfijn aan hoe belangrijk een tolk is in het dagelijks leven van mensen die doof zijn. Bovendien is door deze ontwikkeling meer zichtbaarheid gekomen voor de Nederlandse Gebarentaal, waardoor het balletje is gaan rollen voor de erkenning ervan. Dat alles draagt in hoge mate bij aan de participatie van dove mensen in de samenleving. Dovenschap blijft zich samen met andere belangenorganisaties en vooral samen met de dovengemeenschap inzetten om onbeperkt te kunnen meedoen in alle lagen van de maatschappij.’
In deze coronacrisis is vooral praktische informatie zoals handen wassen en afstand houden cruciaal om er met z’n allen voor te zorgen dat het virus zich slechts beperkt verspreidt. Herman: ‘Daarom heeft de NPO op ons initiatief al snel het NOS Achtuurjournaal ook van een tolk Nederlandse Gebarentaal voorzien. In de eerste periode gebeurde dat af en toe en na enkele weken was dat in gezamenlijk overleg elke avond het geval. Daarnaast werd een tolk ingezet bij het themakanaal NPO Nieuws. In deze live-uitzendingen geeft de tolk niet alleen de feitelijke informatie uit de persconferenties weer maar biedt hij of zij ook context en duiding.’
‘Zo wordt de hele samenleving toegankelijker voor mensen die doof of slechthorend zijn’
Samenleving toegankelijker
Momenteel worden op werkdagen de ochtendjournaals van 7, 8 en 9 uur en het Jeugdjournaal getolkt in de Nederlandse Gebarentaal. Ook wordt erover gesproken om bij meer politieke discussies een tolk te gaan inzetten, mogelijk via een livestream vanuit de Tweede Kamer zelf. ‘Door de toegenomen aandacht voor tolken merk ik dat mensen het normaler zijn gaan vinden dat ik aanwezig ben bij gesprekken’, zegt Irma. ‘Dat is een goede ontwikkeling.’ Ali hoopt dat het met deze ontwikkeling ook voor hem makkelijker wordt om een tolk in te zetten bij de gewone dagelijkse gesprekken, bijvoorbeeld op het werk, bij de huisarts, bij openbare instanties. En wat hem betreft liefst ook in de theaterwereld, waarvoor hij als acteur en dramadocent een grote passie heeft. Zo wordt de hele samenleving toegankelijker voor mensen die doof of slechthorend zijn.
Het is zeer waarschijnlijk dat daarin verandering komt nu de Tweede Kamer én de Eerste Kamer pasgeleden unaniem het wetsvoorstel voor erkenning van de Nederlandse Gebarentaal hebben aangenomen. Iets waarvoor de dovengemeenschap meer dan dertig jaar heeft gestreden. Dit is een belangrijke stap op weg naar erkenning. Ali: ‘Daarmee voelen we ons werkelijk gelijkwaardig. Het moet niet uitmaken of ik doof of horend ben, elk mens hoort erbij.’
*Muziek speelt*
Tom in zijn woonkamer, hij kijkt naar een persconferentie van Hugo de Jonge en Irma
Omdat ik slechthorend ben is de gebarentolk voor mij heel waardevol
zo kan ik net als iedereen meteen alle nieuwe informatie tot me nemen
*Muziek speelt*
Tom loopt op straat op weg naar een Museum.
Maar in sommige situaties kan ik niet goed volgen
Wat een ander aan mij vraagt of wat er van mij wordt verwacht
*Muziek speelt*
Kassière maakt met handen duidelijk of Tom de bon wil. Tom wandelt voorts door museum.
Help mij te begrijpen wat ik met mijn gehoor niet kan verstaan
zodat ik ontspannen mee kan doen aan de samenleving
Onbeperkt meedoen. Tom
*Muziek speelt*
Eindtitel:
Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Rijksoverheid. Onbeperkt Meedoen.
Alleen samen krijgen we corona onder controle.
Met dank aan Vincentre, SH Jong, Ieder(in)
Inzet tolk bij persconferenties van onschatbare waarde voor erkenning Nederlandse Gebarentaal
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) stimuleert via het programma Onbeperkt meedoen! de toegankelijkheid van communicatie voor mensen met een handicap, waaronder mensen met een auditieve beperking. VWS was al enige tijd in overleg met het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) en de NPO over de inzet van tolken Nederlandse Gebarentaal (NGT) bij crisiscommunicatie. Na de uitbraak van het coronavirus heeft het team crisiscommunicatie er met gezamenlijke inspanningen voor gezorgd dat al vrij snel bij alle persconferenties een tolk NGT werd ingezet. Op de website van de Rijksoverheid over het coronavirus staan bovendien video’s in NGT over het coronavirus.
Door deze inzet van een tolk Nederlandse Gebarentaal – de eerste maanden meestal Irma Sluis – heeft de Nederlandse Gebarentaal snel meer bekendheid gekregen. Daarmee zijn ook het debat en de stemming in de Tweede Kamer over de erkenning van de Nederlandse Gebarentaal in een stroomversnelling gekomen. Dinsdag 13 oktober stemde de Eerste Kamer met algemene stemmen voor een initiatiefwetsvoorstel van de Tweede Kamer om de Nederlandse Gebarentaal juridisch te erkennen. Na jaren van lobbyen door de belangenorganisaties zoals het Dovenschap is dit een ultieme beloning voor de erkenning van de taal en cultuur van deze doelgroep.
