Mensen met een motorische beperking, een spijsverteringsziekte of blaasproblemen zijn gebaat bij toegankelijke openbare toiletten. Zonder zulke toiletten is hun bewegingsvrijheid beperkt. Wat is er sinds de ratificatie van het VN-verdrag handicap gebeurd om ervoor te zorgen dat er meer openbare toiletten zijn? En wat zou er de aankomende jaren moeten gebeuren?
‘Als je van tevoren weet dat je de hele dag niet op tijd naar een wc kan, ga je dan nog op pad?’ Vanwege haar fysieke handicap weet Jiska Ogier wat het is om afhankelijk te zijn van toiletten die toegankelijk zijn. Wanneer ze van huis weggaat, plant Jiska haar route van toiletmoment naar toiletmoment. ‘Het bepaalt mijn dagindeling en wat ik op een dag kan doen. Dat geldt voor een dagje uit, maar ook voor werk: waar en of je überhaupt kan werken. De mate van mijn bewegingsvrijheid hangt volledig af van de aanwezigheid van een toegankelijk toilet.’
‘De mate van mijn bewegingsvrijheid hangt volledig af van de aanwezigheid van een toegankelijk toilet’
Om de 500 meter
Jiska weet dat sommige mensen bewust weinig drinken als ze op pad gaan, om te voorkomen dat ze naar de wc moeten. Goed drinken is belangrijk voor Jiska, want behalve haar fysiek beperking is ze vatbaar voor blaas- en nierbekkenontstekingen. ‘Het is schadelijk voor mijn lijf om minder te drinken en mijn plas op te houden. De deur uitgaan is dus vaak stressvol. Daarom ga ik niet twee dagen achter elkaar op pad, want dan heb ik het risico dat ik de week erna flink ziek ben.’
‘Uit onderzoek blijkt dat één op de tien mensen regelmatig thuisblijft door het gebrek aan toiletten’, zegt Suzanne Vrielink, die zich als projectleider inzet voor de Toiletalliantie. Het doel van de alliantie: om de 500 meter één openbaar, toegankelijk toilet. ‘Zo kunnen ook alle mensen met darm- of spijsverteringsproblematiek op tijd naar de wc.’
‘Alle toiletten op deze locaties zijn opengesteld voor het publiek en waar mogelijk rolstoeltoegankelijk gemaakt’
Opengesteld voor publiek
Om dat te realiseren, voert Suzanne gesprekken met horecaondernemers, winkeliers en gemeenten. Sinds de komst van de Toiletalliantie hebben veel gemeenten een toiletbeleid. Zo ook de gemeente Utrecht, waar Rob Hendriks twee jaar geleden als beleidsadviseur betrokken werd bij de uitvoering van het raadsinitiatief “Utrecht op het gemak”, gericht op meer openbare toegankelijke toiletten in Utrecht. ‘We hebben een ronde gemaakt langs alle bibliotheken, wijkbureaus, en kinderboerderijen’, vertelt Rob. ‘Alle toiletten op deze locaties zijn opengesteld voor het publiek en waar mogelijk rolstoeltoegankelijk gemaakt.’
Ook bezocht de gemeente alle horecagelegenheden in Utrecht om ondernemers te wijzen op het belang van een toegankelijk toilet voor mensen met een beperking. Mét succes: sindsdien zijn er veel meer toiletten in de app Hoge Nood geregistreerd als openbaar toilet. Rob: ‘Zo eenvoudig kan het zijn’. Daar blijft het niet bij. Voor gebouwen die worden verbouwd, is een rolstoeltoegankelijk toilet nu een gemeentelijke eis. ‘En bij aanbestedingen kennen we extra punten toe aan bouwplannen met een toegankelijk toilet in hun ontwerp.’ Daarnaast heeft de gemeente toegankelijke toiletten gerealiseerd in vijf stadsparken en zijn er vier toiletunits in de binnenstad bij gekomen. Vanwege de coronamaatregelen en de horecasluiting zijn er tijdelijk ruim vijftien extra voorzieningen in de stad en in Amelisweerd geplaatst. Rob: ‘We weten dat de vraag groot blijft. Uit het raadsinitiatief is een plan van aanpak gemaakt dat alle blinde vlekken aangeeft op basis van de gevraagde 500 meter in de drukke stadsgebieden.’
VN-verdrag handicap
Vijf jaar geleden werd het VN-verdrag handicap bekrachtigd. Voor Utrecht, één van de 25 koplopergemeenten van het VN-verdrag, doorslaggevend voor het aannemen van het eerder genoemde raadsvoorstel.
Het valt Suzanne op dat wethouders, horecaondernemers en bestuurders in de gesprekken die ze met hen voert het VN-verdrag vaak ter sprake brengen. Mensen zijn zich er meer van bewust dat inclusie belangrijk is. ‘Dat is een hele stap vooruit, maar het zit nog niet in ons systeem om van tevoren na te denken over de vraag “wat moeten we doen zodat dit gebouw of evenement voor iedereen toegankelijk is?”
Suzanne merkt dat mensen wel willen, maar dat verandering tijd kost. Ze bekijkt het positief: ‘Het liefst hadden we in de afgelopen vijf jaar natuurlijk nog meer concrete resultaten geboekt, maar bekendheid en mentaliteitsverandering kosten de meeste tijd. Als de denkwijze eenmaal is veranderd, kan het snel gaan’.
Met de HogeNood app vind je snel het dichtstbijzijnde toilet
Je bent gezellig aan het winkelen in de stad en opeens voel je het: je moet héél nodig naar het toilet. Bij een paar winkels word je geweigerd en voor je het weet veranderd jouw zoektocht naar een toilet in een race tegen de klok. Herkenbaar verhaal? Logisch, want iedereen heeft wel eens een toilet nodig.
Een op de vier buikpatiënten (mensen die bijvoorbeeld last hebben van incontinentie, een stoma dragen of een aandoening hebben als IBD, Crohn of PDS) blijft thuis uit angst niet op tijd een toilet te vinden. Het kan namelijk goed mis gaan als zij binnen vijf minuten geen toilet weten te bereiken. Door het beperkte aantal rolstoeltoegankelijke toiletten is het ook voor mensen in een rolstoel extra uitdagend om een geschikt toilet te vinden. HogeNood geeft hun weer de zelfverzekerdheid om de deur uit te gaan, waardoor zij een belangrijk stuk van hun verloren bewegingsvrijheid terugkrijgen.
Gelukkig bestaat de HogeNood app, een praktisch hulpmiddel dat iedereen helpt om het dichtstbijzijnde toilet te vinden. HogeNood laat je de route naar het toilet zien, geeft voorzieningen weer – zoals een rolstoeltoegankelijk toilet – en geeft beoordelingen van voorgaande bezoekers.
Toekomstvisie
Rob raadt aan om het onderwerp geregeld op de agenda te zetten in de gemeentelijke organisatie. ‘In veel gemeenten zijn toiletten ambtelijk niet in de organisatie opgenomen. De gemeente Utrecht heeft dit jaar iemand aangenomen voor twee dagen in de week om er verantwoordelijk voor te zijn.
‘Als je mensen te eten hebt, zeg je ook niet “plas maar in de tuin”'
De Toiletalliantie streeft ernaar dat voor het einde van 2021 driehonderd gemeenten actief bezig zijn met toiletbeleid. Dat zijn er nu tweehonderd. Suzanne hoopt dat openbare toiletten steeds meer gezien zullen worden als noodzakelijk en een kwestie van gastvrijheid. ‘Als je mensen te eten hebt, zeg je ook niet “plas maar in de tuin”.
Volgens Jiska moeten we de komende jaren meer gebruikmaken van ervaringsdeskundigen: ‘Zelf weten wij immers het beste wat we nodig hebben. Sommige toiletten die aangemerkt worden als rolstoeltoegankelijk zijn namelijk niet toegankelijk voor iedereen met een beperking.’ Jiska noemt toiletten met een te zware deur, een te klein kraantje of een wc-rol op een onhandige plek. ‘We zijn een grote groep mensen met verschillende beperkingen en verschillende hulpmiddelen, schakel ons in als experts. Als toiletten voor ons toegankelijk zijn, zijn ze dat ook voor mensen zonder handicap, voor iedereen dus.’
