Door de coronapersconferenties het afgelopen jaar heeft de tolk Nederlandse Gebarentaal veel bekendheid gekregen. Minder bekend is dat er ook muziektolken bestaan. Zij zorgen ervoor dat mensen met een auditieve beperking ook muziek kunnen beleven. Muziektolken Hanneke en Mirjam leggen uit wat ze precies doen, Tim Akkerman wat hij er als muzikant van vindt en ervaringsdeskundige Sandra wat een muziektolk voor haar betekent.
‘Ik ben twee jaar lang niet naar festivals of concerten gegaan’, vertelt Sandra Boertien. Ze is op haar 22e door een onbekende reden zwaar slechthorend geraakt. ‘De eerste tijd vond ik er niks meer aan om naar muziek te luisteren. Terwijl ik in mijn jeugd met veel plezier ukelele, keyboard en gitaar heb gespeeld. Ik speel nu alleen nog wel eens gitaar als ik alleen thuis ben.’
Gebaren, mimiek en lichaamsbewegingen
In 2018 las Sandra de line-up van het Strandfestival ZAND in Almere. Chef'Special zou ook komen. ‘Eén van mijn favoriete bands, dus ik móest ernaartoe. Tijdens het optreden kon ik de bekende nummers wel meezingen, maar van nieuwe nummers verstond ik weinig. Toen stootte de vriendin met wie ik was me aan: vlak bij het podium stonden mensen te gebaren. Ze bleken muziektolken te zijn.’
Eén van de muziektolken was Mirjam Stolk. Geboren in een fanfarefamilie kreeg ze muziek met de paplepel ingegoten. Ook in het leven van haar collega Hanneke de Raaff heeft muziek altijd een grote rol gespeeld en zo lang ze zich kan herinneren danst ze. Vanuit hun professie als tolk Nederlandse Gebarentaal was het daarom voor beiden een voor de hand liggende stap om ook muziektolk te worden. Hanneke: ‘We maken niet alleen de gezongen tekst maar ook de melodieën en het ritme visueel door gebaren, mimiek en lichaamsbewegingen. Dat klinkt leuk en dynamisch, en dat is het ook, maar het is inspannend. Het vraagt veel vlieguren voordat je dit kunt.’
'Wat ik mis aan geluid en tekst, vang ik op met wat ik zie'
Twee varianten muziek vertolken
‘De manier waarop we muziek vertolken hangt af van wat de persoon die doof of slechthorend is, wenst’, vult Mirjam aan. ‘We kunnen tolken in Nederlandse Gebarentaal of ondersteund met gebaren. Bij de eerste variant laat ik de brontekst los en vertaal ik vrijer op inhoud.’ Sandra heeft voorkeur voor de variant ondersteuning met gebaren: ‘Hierbij playbacken ze als het ware het nummer en ondersteunen het met Nederlandse gebaren. Wat ik mis aan geluid en tekst, vang ik op met wat ik zie. Door hun mondbeelden en gebaren kan ik het nummer volledig meekrijgen.’
'Muziek is voor iedereen; ik beleef het alleen op een andere manier'
Nadat Sandra in 2019 dankzij de aanwezigheid van twee muziektolken het ASM Festival in Arnhem weer optimaal kon meebeleven, zet ze zelf ook af en toe een muziektolk in voor een concert. Dat kan vanuit haar budget met tolk-uren. ‘Soms moet ik een extra kaartje kopen voor de tolk, maar dat wordt mij te duur. En soms vinden bands het niet prettig omdat een muziektolk te veel zou afleiden. Een mailtje met die boodschap maakt mij verdrietig. Muziek is voor iedereen; ik beleef het alleen op een andere manier. Gelukkig zijn er muzikanten die dat begrijpen. Zoals Tim. Vóór een optreden van Tim Akkerman & The Ivy League mailt hij me altijd hun setlist met liedjes door, zo tof!’
Persoonlijke drijfveer
‘Ik vind het belangrijk dat mensen met een auditieve beperking ook muziek kunnen ervaren’, vertelt Tim Akkerman. Zijn persoonlijke drijfveer is zijn broer, die al op jonge leeftijd in een rolstoel terecht kwam. Van dichtbij maakte Tim mee hoe iemand daardoor beperkt wordt. Tijdens een optreden in Helmond in 2019 ontmoette hij Egon van Hulst, die op latere leeftijd plotseling doof is geworden. ‘Zijn verhaal en de manier waarop Egon hiermee omgaat, maakte indruk op mij. Hier wil ik iets mee doen, dacht ik.’ Via Egon kwam Tim in contact met Hanneke en Mirjam. Hij vroeg hen een optreden te tolken. ‘De eerste keer was het even zoeken naar een goed samenspel. Maar ze zijn flexibel en anticiperen ongelooflijk snel. Een spontaan grapje weten ze ook meteen te vertalen in gebaren en beweging.’
Inzet Ieder(in) voor toegankelijke cultuur en televisie
Artikel 30 in het VN-verdrag handicap beschrijft dat mensen met een beperking toegankelijk moeten kunnen meedoen aan het culturele leven, recreatie, vrijetijdsbesteding en sport. Met het VN-verdrag handicap als kompas zet Ieder(in) zich in voor onder andere toegankelijke cultuur en televisie. En met de Week van de Toegankelijkheid besteden we jaarlijks aandacht aan inspirerende voorbeelden van toegankelijke culturele activiteiten.
Muziektolken is een creatieve manier om muziek visueel toegankelijk te maken voor voornamelijk mensen met een auditieve beperking. Vanwege de artistieke vrijheid bij het vertalen is muziektolken al een kunstuiting op zich. Daarom worden ze ook wel signdancers genoemd. Doven en slechthorenden zelf doen steeds vaker aan muziektolken, vaak in samenwerking met horende gebarentolken. Muziektolken en signdancers voegen iets toe aan de muziekbeleving van dove en slechthorende mensen én van mensen met een goed gehoor.
In 2018 nam de Tweede Kamer een motie aan waarin de regering werd verzocht samen met de doelgroep en de NPO een stappenplan te maken om onder andere uitzendingen van nationale evenementen beter toegankelijk te maken voor mensen met een beperking. Ieder(in) vindt het heel goed dat de NPO de televisie-uitzendingen van het Eurovisie Songfestival in Ahoy in Rotterdam toegankelijk maakte. De uitzendingen van de NPO waren live voorzien van audiodescriptie, ondertiteling en gebarentolken en signdancers.
'Zo ging Tim eens tijdens een gitaarsolo naast Hanneke staan om samen te rocken. Die houding geeft zo’n erkenning aan het vak van muziektolk’
Hanneke: ‘Tim regelt het altijd goed voor ons. Van tevoren krijgen we de liedjes toegestuurd om ons voor te bereiden. En tijdens het optreden is technisch alles voor ons op orde en krijgen we een zichtbare plek op het podium.’ Mirjam: ‘De bandleden betrekken ons echt bij hun optreden. Zo ging Tim eens tijdens een gitaarsolo naast Hanneke staan om samen te rocken. Die houding geeft zo’n erkenning aan het vak van muziektolk.’
Plezier hebben en meefeesten
‘Door mijn positie kan ik hen letterlijk een podium geven’, aldus Tim. ‘Ik hoop dat de aanwezigheid van muziektolken steeds normaler wordt, zodat mensen met een auditieve beperking gewoon kunnen meedoen en ook naar optredens en festivals gaan.’ Dat zijn Mirjam en Hanneke met hem eens. ‘Het is zo mooi als we zien hoe ze plezier hebben en meefeesten. Daar doen we het voor.’ Sandra merkt dat meer festivals toegankelijk worden. Voor het Central Park Festival in Utrecht in september liet de organisatie haar weten dat muziektolken welkom zijn en gratis naar binnen mogen. ‘En ze vroegen zelfs of ze nog iets voor me kunnen doen. Dat maakt me enorm blij. Ik hoop dat het vooroordeel ooit helemaal verdwijnt. En dat, wanneer iemand dit aanvraagt, elke organisator van een festival of concert de meerwaarde inziet van een muziektolk.’
