Tekst Sandra de Jongh
Foto Sandra de Jongh
Van 3 tot 5 september was het weer zover: de jaarlijkse Meeting of States Parties van de Clustermunitie Conventie vond plaats. Tijdens deze bijeenkomst kwamen de landen die partij zijn bij de Clustermunitie Conventie bijeen om de voortgang van de implementatie van de Conventie te bespreken. Na drie dagen onderhandelen is de delegatie - waar zowel het ministerie van Buitenlandse Zaken als het ministerie van Defensie deel van uit maakte - tevreden met de uitkomst. De statenpartijen hebben nogmaals bevestigd dat zij elk gebruik van clustermunitie door elke actor unaniem veroordelen. Dat is nog steeds onverminderd nodig, want ondanks de brede consensus van landen over de verwerpelijkheid van de inzet van clustermunitie zijn er nog veel plekken waar dit wrede wapen wordt gebruikt.
Aangezien burgers het voornaamste slachtoffer van clustermunitie zijn, is het belang van de Conventie groot. Clustermunitie bestaat uit een huls die een groot aantal submunities of bomblets bevat. Clustermunitie wordt uit een vliegtuig geworpen of met artillerie afgevuurd, tijdens de vlucht opent de huls zich en de bomblets verspreiden zich vervolgens. Veel van deze bomblets exploderen (expres) niet wanneer zij de grond raken. De vaak felgekleurde bomblets kunnen daarom gedurende lange tijd blijven liggen in (post)conflictgebieden waar zij regelmatig worden opgeraapt door bijvoorbeeld kinderen of boeren. Vaak ontploffen ze dan alsnog, wat vrijwel altijd leidt tot ernstige verwondingen of zelfs overlijden.
Een voorbeeld van de vergaande gevolgen van het gebruik van clustermunitie is te vinden in Laos. Clustermunitie is veelvuldig ingezet tijdens de Vietnamoorlog in dit gebied. In een periode van ongeveer 10 jaar is zo'n 2 miljard kilo van dit type munitie uitgeworpen boven het grondgebied van Laos. Ongeveer 80 miljoen van deze bomblets zijn zonder te ontploffen op het land neergekomen en in de daaropvolgende jaren door nietsvermoedende burgers opgepakt, met veel slachtoffers tot gevolg. Een ander gevolg van het gebruik van clustermunitie is dat grote stukken land ‘besmet’ met bomblets onbruikbaar zijn voor onder andere landbouw, wat voor grote economische schade zorgt in de getroffen landen. Zelfs nu, meer dan een halve eeuw na het aanvankelijke gebruik van de clustermunitie, worden de gevolgen nog steeds door velen ondervonden.
De Clustermunitie Conventie: nog immer relevant
In 2010 werd de Clustermunitie Conventie aangenomen met als doel het volledig uitbannen van dit niet-humanitaire wapen - dat per definitie geen onderscheid kan maken tussen militairen of burgers en nog ver na het beëindigen van het conflict (burger)slachtoffers maakt. Statenpartijen spraken af om de inzet, productie, verkoop, en bezit van clustermunitie te verbieden. Inmiddels is de Conventie tien jaar oud en valt er wat te vieren: 99% van de door statenpartijen opgegeven voorraden aan clustermunitie zijn vernietigd en het aantal statenpartijen is inmiddels uitgebreid tot 104 landen.
Binnen de kaders van de Conventie werken statenpartijen samen om de resterende clustermunitie op te ruimen en om ervoor te zorgen dat burgers zich bewust worden van de risico's van niet-ontplofte resten. Sinds Laos is toegetreden tot de Conventie vallen er elk jaar minder doden als gevolg van clustermunitie die alsnog ontploft. Toch is er nog een lange weg te gaan. Zo zijn nog lang niet alle landen partij bij de Conventie, en zijn er in landen als Laos en Irak nog veel clustermunitieresten die opgeruimd moeten worden.
Helaas is ook het gebruik van het wapen nog steeds niet volledig uitgebannen. Aangezien er jaarlijks nog steeds meer dan driehonderd doden vallen als gevolg van clustermunitie en bijna de helft van deze slachtoffers kind is, blijft de Conventie nog immer relevant. De VN heeft eerder haar zorgen uitgesproken over de inzet van clustermunitie in de conflicten in zowel Syrië als Jemen, waar jaarlijks nog veel slachtoffers vallen als gevolg van recente inzet van dit wapen. Deze landen zijn geen partij bij de Conventie, maar een brede veroordeling door een groot aantal staten kan helpen om toekomstig gebruik te ontmoedigen. Op die manier kan de Conventie een belangrijke normerende werking hebben.
Nederlandse inzet
Nederland is actief betrokken bij de Conventie. Als één van de grootste donoren wereldwijd, ondersteunt Nederland andere landen met opruimen van grondgebied dat 'besmet' is met niet-ontplofte clustermunitieresten. Samen met Laos en eerder met Noorwegen was Nederland de afgelopen jaren actief als coördinator die toeziet op de voortgang van landen om 'besmet' grondgebied te ruimen. De aankomende jaren zal Nederland wederom zo'n actieve rol vervullen, dit keer als Coördinator voor Internationale Samenwerking en Hulp om landen te helpen hun verplichtingen binnen de Conventie na te komen. Daarnaast zet Nederland zich actief in om het aantal van 130 statenpartijen te bereiken in 2020 zoals afgesproken in het Dubrovnik Action Plan in 2016.
Al met al is het duidelijk dat het 10-jarige bestaan van de Clustermunitie Conventie reden is voor een bescheiden feestje, maar dat er daarnaast nog steeds werk aan de winkel is: iets waar Nederland zich graag voor blijft inzetten de komende jaren.
