Tekst Roger van Laak, Jules van der Sneppen, Karin Kleinjan
De Veiligheidsdiplomaat sprak met Roger van Laak, hoofd van de politieke afdeling op de Nederlandse ambassade in Washington sinds 2017. De politieke afdeling informeert de Nederlandse regering over de ontwikkelingen in het binnen- en buitenlands beleid van de VS en vertaalt de Nederlandse politieke situatie, vooral in het buitenlands beleid, naar Amerikaanse partners. Roger heeft van dichtbij het presidentschap van Donald Trump en het aantreden van Joe Biden meegemaakt. We vroegen hem hoe hij terugkijkt op de afgelopen vier jaar en wat zijn verwachtingen zijn van president Biden.
Leestijd: 3 minuten.
Vier spannende jaren
Het zijn vier spannende jaren geweest onder de regering Trump. Voor ons als Nederlandse ambassade was het uitgangspunt altijd dat Amerika een onmisbare bondgenoot blijft. Zowel voor ons veiligheidsbeleid als onze economie. Allereerst omdat Nederland en Europa niet de eigen veiligheid kunnen garanderen zonder de veiligheidsparaplu van de NAVO, waarin de Amerikanen een belangrijke rol vervullen. Dat zal in ieder geval ook op de middellange termijn zo blijven. Ten tweede zijn de Amerikanen belangrijke investeerders in Nederland en vice-versa.
Daarnaast hebben we van oudsher natuurlijk een grote set aan gedeelde waarden met de VS. De afgelopen vier jaar waren in dat opzicht soms moeilijk, zoals op het gebied van het Internationaal Strafhof en SRGR (seksuele en reproductieve gezondheid en rechten). Toch hebben we ook op het gebied van waarden de samenwerking met de Amerikanen gezocht, bijvoorbeeld rond religieuze vrijheid.
Dat wil niet zeggen dat het allemaal gemakkelijk ging. De retoriek vanuit het Witte Huis ten opzichte van de NAVO was een uitdaging. Met de Amerikaanse terugtrekking uit de Iran-deal (JCPOA) waren we het niet eens. Ook werden we verrast door het plotseling terugtrekken van Amerikaanse troepen. Dat zijn allemaal ingewikkelde dingen, maar daar gingen we het gesprek over aan. Soms met meer, soms met minder succes.
Het gelijk van Trump?
Tegelijkertijd moeten we ons ook realiseren dat de regering Trump een aantal dingen goed heeft gezien. De druk op Europa om meer uit te geven aan defensie was gerechtvaardigd. We hebben in 2014 zelf onze handtekening gezet onder de 2% NAVO-norm. Het was dan ook terecht dat Trump de druk daar opvoerde.
Daarnaast heeft de regering Trump eraan bijgedragen dat er anders naar China wordt gekeken. In zijn hoorzitting stelde Anthony Blinken – de nieuwe Secretary of State – dat hij vraagtekens zette bij de manier waarop de regering Trump met China omging, maar dat de analyse klopte.
Bovendien moeten we niet vergeten dat Trump goed doorhad wat er speelde in de samenleving. Zo bestond er een diepgevoelde wens onder de Amerikaanse bevolking om de verschillende Amerikaanse oorlogen te beëindigen. Daar maakte Trump in 2016 een campagnebelofte van, waar hij hard aan heeft gewerkt. We verwachten dat Biden die koers zal voortzetten. Hij pleitte in de afgelopen campagne ook voor een einde aan de forever wars.
Wat kunnen we verwachten van Biden?
Onder de regering Biden zullen een aantal zaken constant blijven. Ook Biden zal van z’n Europese bondgenoten verwachten dat we onze afspraken rond defensieuitgaven nakomen. Dat is niet symbolisch. Een Europa dat z’n defensieuitgaven op peil heeft, is een veel serieuzere partner voor de VS en zal nadrukkelijker kunnen bijdragen aan burden sharing in onze eigen regio.
Dat is ook in ons eigen belang. Als de VS veruit het grootste deel van de militaire verdediging van Europa op zich moet nemen binnen de NAVO, dan leidt dat tot scheve verhoudingen. De relatie wordt een stuk gelijkwaardiger als Europa daar meer eigen capaciteiten tegenover kan stellen.
Daarnaast zal China ook voor Biden het grootste buitenlandpolitieke vraagstuk blijven. Azië wordt ook onder Biden steeds belangrijker voor de Amerikanen, net als onder Trump en Obama.
Toch zullen er een aantal zaken wezenlijk veranderen op het gebied van buitenlandpolitiek. Biden zal bijvoorbeeld meer samen met Europa op willen trekken.
Zo zal nadrukkelijk de samenwerking worden gezocht op het gebied van democratische waarden; Biden heeft al aangekondigd een Summit of Democracies te willen organiseren.
Daarbij is het wel belangrijk dat Europa het niet bij warme woorden alleen laat. Met de uitgestoken hand van deze nieuwe Amerikaanse regering zullen we snel moeten laten zien dat ook wij concrete inhoud aan het hernieuwde partnerschap willen geven.
Het is overigens belangrijk te beseffen dat zowel Biden als zijn nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan een buitenlandbeleid voor de middenklasse beogen. Dat betekent dat ze bij alle aspecten van het buitenlandbeleid zullen bezien of het ten goede komt van de Amerikaanse middenklasse. Dat heeft bijvoorbeeld gevolgen voor grote vrijhandelsverdragen, waar Biden zich waarschijnlijk niet aan zal willen wagen.
Ook is het belangrijk om te realiseren dat Biden de eerste honderd dagen vooral zal worden geconsumeerd door de lawine aan binnenlandse uitdagingen. Daar zal de primaire focus liggen, niet op buitenlandbeleid.
De rol van Nederland
Na de Brexit kan Nederland een van de nieuwe ingangen voor de VS binnen Europa zijn. Dat biedt ons de kans om bruggen te bouwen tussen beide kanten van de Atlantische Oceaan. We moeten daarbij realistisch zijn: we zijn geen Duitsland of Frankrijk. Maar er liggen wel degelijk mogelijkheden.
Zeker omdat we op een aantal terreinen een buitengewoon belangrijke speler zijn, bijvoorbeeld op het gebied van cyber en kritische technologie zoals lithografie. Dat zijn terreinen die meer dan ooit een geopolitieke connotatie hebben en waarop we voor de VS een serieuze partner kunnen zijn.
