Het vervolg – naar een nieuwe veiligheidscultuur

De missie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is het realiseren van een schone, gezonde en veilige leefomgeving, die iedereen ook als zodanig ervaart. Staatssecretaris Van Veldhoven benadrukt dat het daarbij nodig is, dat milieu- en omgevingsveiligheidsrisico’s verwaarloosbaar klein zijn en dat nieuwe risico’s tijdig gesignaleerd en aangepakt worden. Begin juni 2018 is in het bredere kader van toekomstig milieubeleid al vervolg gegeven aan het programma Bewust Omgaan met Veiligheid. In haar brief aan de Tweede Kamer beschrijft staatssecretaris Van Veldhoven de aanpak die nodig is voor de gewenste transitie van saneren en beheersen naar het voorkomen van milieurisico’s en gevaren. Een belangrijk speerpunt voor de toekomst is dan ook veilig innoveren en ‘veilig aan de voorkant’, ofwel Safe-by-Design. Nieuwe materialen, producten en processen moeten inherent veilig zijn. Naast het beheersen en saneren van bestaande risico’s zet IenW zich ook in voor het betrekken van de maatschappij en een integrale aanpak.

Risico’s eerder signaleren

Veiligheid zo vroeg mogelijk als ontwerpeis meenemen in product- en procesontwikkeling, om eventuele risico’s voor mens en milieu te voorkomen. Dat is de kern van Safe-by-Design. Een scherper veiligheidsbewustzijn bij technologen en product- en procesontwikkelaars kan helpen om de veiligheid van nieuwe technologieën nu en in de toekomst beter te waarborgen. Door veiligheid al in een vroeg stadium van ontwikkeling als ontwerpeis mee te nemen, wordt het mogelijk om al veel eerder in het innovatieproces mogelijke risico’s voor mens en milieu te voorzien en het ontwerp daarop aan te passen. Innovaties gaan zo snel dat de huidige beleidsinstrumenten, zoals regelgeving en wettelijke normen, niet altijd snel genoeg geschikt te maken zijn. Daar wordt wel aan gewerkt, maar – zeker bij internationale regelgeving – kosten die aanpassingen tijd. Daarom is daarnaast ook een nieuwe manier van ontwerpen van materialen, producten en productieprocessen nodig. En daarom is Safe-by-Design als één van de drie speerpunten benoemd in de eindrapportage van het programma Bewust Omgaan met Veiligheid die 4 juli 2018 naar de Kamer is gestuurd.

Safe-by-Design is erop gericht om bij ontwerpkeuzes steeds rekening te houden met veiligheidsaspecten: wat kan er fout gaan bij dit ontwerp? Welke materialen en structuren zijn potentieel gevaarlijk, bij productie of later in de keten? Hoe kunnen we het ontwerp aanpassen om dit te voorkomen, bijvoorbeeld door iets te vervangen, veranderen of verminderen? En als het onverhoopt toch mis gaat, hoe zorgen we er dan voor dat de schade beperkt blijft? Safe-by-Design vraagt bovendien om een nieuw veiligheidsbewustzijn van het management van bedrijven dat de investeringsbeslissingen neemt. Het streven van producenten moet zijn om producten en processen zo te ontwerpen, dat ze in de hele levenscyclus geen schadelijke gevolgen hebben voor mens en milieu. Zo wordt veiligheid integraal onderdeel van het hele proces van onderzoek en innovatie.
Staatsecretaris Van Veldhoven ziet hier het belang van samenwerking met bedrijven: “In de komende twee jaar zal gezocht worden naar koploperbedrijven; bedrijven die technologie en innovatie hoog in het vaandel hebben staan en werken aan Maatschappelijk Verantwoord Innoveren. Met deze bedrijven wil ik gezamenlijke activiteiten (pilots/demonstratieprojecten) starten met als doel om Safe-by-Design te operationaliseren.”

Veilig voelen

Naast de snelle technologische ontwikkelingen is ook de samenleving complexer en sneller geworden. Bij de aanpak van risico- en veiligheidsvraagstukken moet met veel aspecten en partijen rekening worden gehouden. En ondertussen is het belangrijk om als samenleving van woorden, via daden naar resultaten te komen. Zodat de leefomgeving elk jaar gezonder en veiliger wordt, en ook zo ervaren wordt. In die complexe omgeving is het steeds moeilijker tegemoet te komen aan de terechte vraag naar een heldere en goed onderbouwde afweging van verschillende factoren die spelen bij de aanpak van risico- en veiligheidsvraagstukken. Het tweede speerpunt van het risico- en veiligheidsbeleid de komende jaren is daarom veilig voelen. In de beleidsafweging en –keuzes moet expliciet rekening gehouden worden met de risicobeleving in de samenleving. Dit kan onder andere door belevingsonderzoek en het tijdig betrekken van belanghebbenden.

Integrale aanpak

Tot slot benoemt staatsecretaris Van Veldhoven als derde speerpunt van haar beleid de integrale aanpak. Een van de grootste uitdagingen in het hedendaagse veiligheids- en risicobeleid is de complexe context waarin de vraagstukken spelen, in het bijzonder de stapeling (cumulatie) van verschillende veiligheids- en gezondheidsbedreigende risico’s, inclusief risico’s voortkomend uit moedwillige acties (security). Dit is het best zichtbaar op lokaal en regionaal niveau: al direct waar de burger ‘zijn deur uitstapt’ ervaart hij vaak een combinatie van risico’s. De aanpak van cumulatie kan goed gecombineerd worden met de aanloop naar de Omgevingswet. Het delen van kennis en ervaringen uit de (lokale) praktijk is daarbij cruciaal. Die integraliteit sluit goed aan op wat de CBS Monitor Brede Welvaart duidelijk heeft gemaakt: de thema’s gezamenlijk bepalen ons niveau van welvaart en kunnen niet eenvoudig opgeteld worden, maar ook niet afzonderlijk worden aangepakt.