Wie achterom kijkt ziet behalve verschillen ook veel samenhang. Het ontstaan van hevige orkanen is niet los te zien van een veranderend klimaat. Dat geldt ook voor extreem weer in eigen land. Niet elk weer-event is gerelateerd aan klimaatverandering, maar de opwarming van de aarde heeft wel steeds vaker een relatie met het weer van alledag en optredend extreem weer.

Ook innovatie is nooit van vandaag of gisteren. Met de lancering van klimaatsatelliet Tropomi is in 2017 een nieuw, veelbelovend hoofdstuk begonnen. Aannames worden zichtbaar, vermoedens bewezen. Wetenschappelijk inzicht koppelen aan kennis en ervaring – het is de basis van ons werk. En ons werk is weer de basis van veel besluitvorming en maatschappelijk handelen. Elke dag anders.

In 2017 hebben we negen keer code oranje en één keer code rood uitgegeven; waarschuwingen voor gladheid door ijzel, gladheid door sneeuw, voor zware windstoten en voor zware onweersbuien. Een code oranje waarschuwing betekent ‘Wees voorbereid’, er is een grote kans (60% of meer) op gevaarlijk weer. Code rood, ook wel weeralarm genoemd, betekent ‘Onderneem actie’, er is grote impact op de samenleving.

Het KNMI verzorgt sinds 1 januari 2016 ook de weersverwachtingen en -waarschuwingen voor Caribisch Nederland. Dit zijn de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In september 2017 hebben we verschillende waarschuwingen uitgegeven voor de eilanden Saba en Sint Eustatius voor de orkanen Irma, Jose en Maria. Voor Bonaire zijn er waarschuwingen uitgegeven voor de Tropische Stormen Bret en Harvey. De storm Bret is voordat hij Bonaire bereikte afgezwakt en opgelost. De storm Harvey is naar het noorden afgebogen en heeft uiteindelijk in de VS als orkaan extreem veel regen veroorzaakt.

In de figuur hieronder is te zien welke waarschuwingen we in 2017 hebben uitgegeven. Klik op de plusjes voor meer informatie over de provincies en eilanden.

Uitgegeven waarschuwingen

Een code oranje of rood is een kansverwachting. Er is dus ook een kans dat het weer uiteindelijk mee valt. Van de tien keer dat we dit jaar een code oranje of rood uitgaven is acht keer daadwerkelijk gevaarlijk weer opgetreden. Twee keer is achteraf gebleken dat een code geel voldoende zou zijn geweest. Dat betekent in beide gevallen niet dat er geen zwaar weer was, maar dat de heftigheid uiteindelijk is meegevallen.

Op 1 januari was het glad in het zuidoosten van het land, maar meer op lokale schaal dan op grote schaal. Op 19 juli zaten er flinke onweersbuien boven Frankrijk, die richting Nederland trokken. Vanwege de Vierdaagse bij Nijmegen hebben we in een vrij vroeg stadium met code oranje gewaarschuwd. Boven België werd de intensiteit van deze buien echter snel minder, waardoor achteraf een waarschuwing van code geel voldoende zou zijn geweest.

Acht keer hebben we Nederland moeten waarschuwen voor gevaarlijk weer. Een voorbeeld daarvan is de code oranje en code rood voor zware sneeuw en gladheid op 10 en 11 december. Op zondag 10 december viel er in een groot deel van het land 5 tot 10 centimeter sneeuw. Hiervoor hebben we op zaterdagavond een code oranje uitgegeven, zodat iedereen die zondag de weg op moest voorbereid was. Naast veel sneeuwplezier veroorzaakte deze sneeuw glijpartijen en ongelukken op diverse wegen.
Voor maandag 11 december, een werkdag, was een gelijke hoeveelheid sneeuw verwacht waarvoor we opnieuw een waarschuwing hebben uitgegeven: ‘Wees voorbereid en neem indien nodig actie’. In samenwerking met onze partners van het Weer Impact Team ((Departementale Coördinatiecentra (DCC), het Nationaal Crisiscentrum (NCC), het Verkeerscentrum Nederland (VCNL), politie en brandweer (LOCC) en Prorail) verhoogden we het waarschuwingsniveau van code oranje naar code rood. De verwachte impact en gevolgen van de sneeuwval waren zo groot dat de hoogste waarschuwing op zijn plaats was. Veel instellingen en bedrijven zijn in staat geweest maatregelen te nemen. Scholen zijn vervroegd dicht gegaan, dienstregelingen in het openbaar vervoer en vliegverkeer zijn aangepast, medewerkers konden eerder naar huis gaan. Dit alles heeft bijgedragen aan een landelijke impact die te overzien was, waarbij potentieel veel schade en ongelukken zijn voorkomen.

2017 was voor Nederland het vierde zeer warme jaar op rij. Met een gemiddelde temperatuur van 10,9°C staat 2017 net als de drie voorgaande jaren in de top tien van warmste jaren sinds het begin van de metingen. Dit past in de trend van een opwarmend klimaat.

2017 was een zonnig jaar. Landelijk scheen de zon gemiddeld 1763 uur, 120 uur meer dan normaal. Aan de kust scheen de zon het meest. De zonnigste plaats was Vlissingen met 1922 uur, het minst zonnig was Deelen met 1586 uur. Toch nog altijd 60 uur meer dan normaal. December was de enige echt sombere maand.

2017 was aan de natte kant met een landelijk gemiddelde 862 millimeter neerslag. Opvallend was de sneeuw op 10 en 11 december, waarvoor het KNMI code oranje en later code rood uitgaf. In grote delen van het land is wel 15 tot 20 centimeter gevallen.

2017 was wereldwijd het op één na warmste jaar. Vorig jaar, 2016, was het warmste jaar ooit gemeten, deels door El Niño. El Niño is al lang weer vervangen door zijn tegenhanger, La Niña, maar de temperatuur blijft hoog. 

Lancering klimaatsatelliet Tropomi

Vrijdag 13 oktober 2017 is klimaatsatelliet Tropomi succesvol gelanceerd vanaf lanceerbasis Plesetzk in Rusland. Deze satelliet verricht wereldwijd metingen van luchtkwaliteit en broeikasgassen. Tropomi doet honderd minuten over een omloop rond de aarde en is zo in staat om de hele aardse atmosfeer in één dag volledig in kaart te brengen, elke dag opnieuw.

De eerste beelden van Tropomi zijn scherper dan ooit en even indrukwekkend als ontluisterend. De uitstoot van luchtvervuiling in ons eigen land en waar ook ter wereld is duidelijk zichtbaar. De rookpluimen verraden zelfs waar de wind vandaan komt. Heel bijzonder voor waarnemingen door een satelliet op 800 kilometer hoogte.

Zeer actief Atlantisch orkaanseizoen

Het Atlantisch orkaanseizoen 2017 gaat de boeken in als extreem actief en destructief. Meest dramatisch zijn de verwoesting in de Caraïben door Irma en Maria en de schade op het vasteland door Harvey, Irma en Nate. In Europa was orkaan Ophelia een zeer opmerkelijke gebeurtenis.

Dit orkaanseizoen heeft een aantal records opgeleverd. Harvey, categorie 4, veroorzaakte eind augustus in Texas recordhoeveelheden neerslag. Irma, categorie 5, veroorzaakte begin september met 37 uur wereldwijd de langstdurende periode van categorie 5 wind (was 24 uur). Harvey en Irma maken 2017 het eerste seizoen met twee orkanen die als categorie 4 aan land zijn gekomen op continentaal Verenigde Staten. Ophelia, categorie 3, half oktober, is de meest oostelijke zware orkaan sinds het begin van satellietwaarnemingen in 1966. Tenslotte vormen tien tropische stormen (Franklin tot en met Ophelia) een onafgebroken reeks die allemaal zijn doorgegroeid tot orkaan. Dit is niet meer voorgekomen sinds 1893.

Meteo-tsunami treft Nederlandse kust

In de vroege ochtend van 29 mei 2017 werden er langs de Nederlandse (zuid)westkust plotseling enkele opvallend hoge golven waargenomen. De golven van soms meters hoog rolden ver het strand op en veroorzaakten met name in Rockanje schade. Er was sprake van een meteo-tsunami, een vloedgolf opgewekt door snelle luchtdrukveranderingen die zich soms voordoen tijdens de passage van een snel trekkende, actieve buienlijn.

Meteo-tsunami's komen waarschijnlijk enkele malen per jaar langs onze kust en op het IJsselmeer voor. Meestal blijven de golven beperkt tot enkele centimeters en blijven daardoor onopgemerkt. In enkele gevallen groeien ze uit tot grotere golven.

Extreem weer in 2017

Het weer was vaak extreem dit jaar. Per extreme gebeurtenis kan met wetenschappelijk onderzoek aangetoond worden in hoeverre de kans daarop vergroot of verkleind is door de opwarming van de aarde. Voor een aantal extremen heeft het KNMI dat in samenwerking met internationale partners in het World Weather Attribution project gedaan.

• Hitte van juni 2017 in West-Europa. Uit berekeningen blijkt dat de kans op zo’n warme juni een factor tien is toegenomen in Spanje en Portugal, en een factor vier in Frankrijk, Zwitserland, Nederland en Centraal Engeland. 
• De hittegolf ‘Lucifer’ in de zomer in Zuid-Europa. Uit berekeningen blijkt dat de kans op zo’n hittegolf daar nu ongeveer 1 op 10 jaar is en dat dit rond 1950 tenminste vier keer zo zeldzaam was, maar waarschijnlijk nog veel zeldzamer.
• Extreme regen Houston door orkaan Harvey. Er is berekend dat klimaatverandering tot nu toe de kans op zo veel regen ongeveer drie keer zo hoog heeft gemaakt. Door het warmere water van de Golf van Mexico is er meer vocht in de atmosfeer wat tot meer regen leidt. 
• Koud winterweer eind december in Noord-Amerika. De koudegolf in de laatste week van december was uitzonderlijk, met een geschatte herhalingstijd van grofweg 250 jaar in het huidig klimaat. In het klimaat van het begin van vorige eeuw was dit ongeveer 17 jaar. De huidige koudegolf is in een eeuw tijd dus ruwweg 15 keer zo zeldzaam geworden. 

120 jaar weerstation De Bilt

In De Bilt wordt al 120 jaar ononderbroken gemeten. Vanaf de verhuizing van het KNMI naar De Bilt in 1897 tot op de dag van vandaag. Ter ere daarvan heeft het KNMI een certificaat ontvangen van de Wereld Meteorologische Organisatie. Hiermee wil de WMO het belang benadrukken van lange-termijn-waarnemingen, die de basis vormen van weersverwachtingen en klimaatwetenschap.

Het oudste weerstation van Nederland staat in Den Helder en stamt uit 1843.

Best gelezen websiteberichten

Met nieuwsberichten op onze website duiden we actuele situaties op onze kennisgebieden Weer, Klimaat, Seismologie, Satellieten en Akoestiek. Hiermee laten we zien wat het KNMI doet.

De top 3 meest bekeken nieuwsberichten

• Zeldzame meteo-tsunami treft Nederlandse kust, 7 juni
• Extreme zeespiegelstijging in de 21e eeuw, 6 apr
• Zorgen om vulkaan op Bali, 30 okt

Een klimaatbericht als aanvulling op het weerbericht. Een bericht waarin verschillende aspecten van klimaat en klimaatverandering worden belicht. Vaak aansluitend bij de actualiteit, soms als uitleg van complexe weer- of klimaatverschijnselen. Het KNMI is er in het voorjaar van 2017 mee begonnen en op 29 december verscheen het honderdste bericht.

De top 3 meest bekeken klimaatberichten:

• Snel verbrand door sterke zonkracht, 24 juni
• Sneeuw in Nederland steeds zeldzamer, 11 dec
• Enorme Antarctische ijsplaat afgebroken, 5 juni

KNMI Jaaroverzicht, 2017 Jaargang 2

Publicatiedatum

maandag 12 februari 2018

Productie

KNMI

Eindredactie

Femke Goutbeek, cluster Communicatie

Vormgeving

Xerox OBT

Internet

http://www.knmi.nl

Copyright

CC0 1.0 Universal