Tekst Okke Geurt Lucassen
Oekraïne wordt inmiddels al 5 jaar geteisterd door het conflict in Donbas en de Krim. In het conservatieve land wordt de vrouw vaak nog benaderd binnen de traditionele rol van moeder en huisvrouw. De Veiligheidsdiplomaat sprak met Yvette Langenhuizen, Senior Gender Advisor voor de Special Monitoring Mission (SMM) van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) in Oekraïne. Alhoewel het niet altijd even zichtbaar is, constateert zij dat vrouwen een belangrijke rol spelen op lokaal niveau, zeker waar het humanitaire kwesties, dialoog en vredesinitiatieven betreft. Vrouwen bekleden in toenemende mate posities binnen de Oekraïense veiligheidssector, hetgeen een aantal jaar geleden wettelijk gezien nog onmogelijk was. Toch blijven er nog uitdagingen om het traditionele beeld van de vrouw als moeder en huisvrouw te doorbreken. Zo waren er in het kader van Internationale Vrouwendag op 8 maart Women’s Marches in verschillende steden in het land. Maar waren er ook demonstraties tégen de veranderende rol van de vrouw.
Leestijd: 5 minuten
Wat is het beeld van de vrouw in Oekraïne?
“Alhoewel er veel in beweging is in Oekraïne, beseffen veel mensen niet dat man/vrouw rolpatronen er doorgaans nog heel traditioneel zijn. Dat zie je in dagelijkse dingen, zoals de verwachtingen jegens vrouwen op het gebied van uiterlijk en gedrag. Als ik op bezoek ben bij militaire collega’s geven zij mannen vaak meteen een hand, maar aan vrouwen wordt twijfelend voorbij gegaan. Ze gaan er al gauw vanuit dat zij niet belangrijk zijn. Verschillende omgangsvormen voor mannen en vrouwen was ik van mijn vorige werk in Afghanistan wel gewend, maar dat had ik hier niet zo verwacht. Toch is er wel echt beweging. Vrouwen stonden samen met mannen op de barricades tijdens de Maidan revolutie en spelen een belangrijke rol in het dagelijks leven in het conflictgebied in Oost-Oekraïne. Ik ga regelmatig mee op patrouille langs dorpjes rondom de “contact line”, daar waar het conflict stevig heeft huisgehouden en waar nog veel geweldsincidenten plaatsvinden. Daar zie je heel veel vrouwen die op lokaal niveau alles regelen: onderwijs, ziekenhuizen, administratie, politieke organisatie en deelneming via de dorpsraad. Helaas zijn die belangrijke bijdragen vaak onderbelicht. Daarnaast is het lastiger voor vrouwen om een positie te verwerven wanneer het gaat om hogere politieke fora. Daar zijn meer financiële belangen mee gemoeid en men moet ook over meer financiële middelen beschikken om mee te dingen naar zo’n positie. Ik heb wel de indruk dat daar veranderingen plaatsvinden. Vrouwen eisen in toenemende mate erkenning op, ook waar het gaat om de rol die zij speelden in de gewapende strijd”.
Wat voor ontwikkelingen zie je daar in?
“Euro-Atlantische integratie is sinds het uitbreken van het conflict een belangrijk punt geworden voor Oekraïne. Onderwerpen als vrouwenrechten en gendergelijkheid zijn belangrijk in het kader van die agenda. Daar wordt ook op geïnvesteerd, onder andere waar het gaat om politieke participatie. Tevens hebben vrouwen in toenemende mate erkenning gekregen voor hun rol in de gewapende strijd die in het oosten plaatsvindt. Zo is het sinds kort officieel mogelijk voor vrouwen om operationele functies te bekleden binnen het leger. Voorheen stonden alleen niet-operationele, veelal traditionele “zorg” functies zoals kok of verpleegster, open voor vrouwen in de Oekraïense strijdkrachten. Ook binnen andere niet-traditionele rollen zie je dus dat vrouwen steeds meer betrokken worden”.
Toch zijn er ook tegengeluiden wat betreft het creëren van gender gelijkheid, zoals de tegendemonstraties tijdens Internationale Vrouwendag. Hoe ga je daar mee om?
“Wanneer je vrouwenrechten wilt bevorderen en de traditionele gang van zaken ter discussie stelt, levert dit natuurlijk al snel kritiek uit conservatieve hoek op. Verandering leidt voor sommigen tot vrees, bijvoorbeeld om de eigen bevoorrechte positie te verliezen. Het is belangrijk om dan in dialoog te gaan om inzicht te krijgen waar de zorgen of het verschil van mening in zitten. Gesprekken met parlementsleden en conservatieve religieuze leiders tonen dat er op het gebied van vrouwen- en LGBTQI rechten veel desinformatie circuleert. Communicatie en informatieverschaffing zijn dus essentieel om problemen en misverstanden te overbruggen. Het gaat erom dat inclusiviteit uiteindelijk voor iedereen beter uitpakt. Ieder individu dient de kans te hebben zijn of haar potentieel te benutten en niet beperkt te worden door stereotypisch denken, door seksisme en door gedateerde normen. Het is daarom ook belangrijk dat wij in de SMM intern het beleid implementeren dat we promoten in Oekraïne. Een divers team binnen de missie draagt bij aan het creëren van een gedetailleerd en meer volledig beeld van het conflict”.
Op welke niveaus werkt de SMM?
“Ons hoofdkantoor, waar de Gender Unit onderdeel van uit maakt, is in Kiev, maar we hebben Monitoring Teams en 'hubs' op dertien locaties door het land, ook in gebieden die niet onder controle staan van de Oekraïense regering, zoals in de stad Donetsk. In de missie is een netwerk van 14 'gender focal points' actief dat ik tevens coördineer. Dankzij de teams in het veld, inclusief de gender focal points, krijgen we een beeld van de lokale ontwikkelingen door het gehele land, wat we dan weer kunnen betrekken in onze gesprekken op een nationaal coördinerend niveau. Tegelijkertijd ben ik regelmatig bij het OVSE secretariaat in Wenen, waar ik met de deelnemende staten spreek over de ontwikkelingen. De missie in Oekraïne is de grootste OVSE-missie en ontwikkelingen worden nauwlettend gevolgd, niet alleen door Oekraïne en Rusland. Het is bijzonder om de verbinding te kunnen maken tussen lokale, nationale en internationale dimensies. Soms sta ik met mijn voeten in de modder tijdens een patrouille, een andere keer brief ik delegaties in Wenen over onze analyses”.
Tot slot: kun je een concreet voorbeeld geven van de impact van jullie werk?
“In het kader van Internationale Vrouwendag gaf een aantal gender focal points lezingen op universiteiten in de regio Luhansk over vrouwen in vrede- en veiligheidsinitiatieven en conflict-gerelateerde risicofactoren waar het gaat om geweld tegen vrouwen. Dat soort voorlichting werkt op de lange termijn, maar kan ook direct resultaten leveren. Lokale NGO’s berichtten ons bijvoorbeeld dat zij na onze lezingen incidenten kregen doorverwezen van studenten die de lezingen bijwoonden. Zij konden hier vervolgens actief op handelen en zorg verlenen.
Zulke praktische uitkomsten van ons werk geven veel voldoening. Het geeft ook de motivatie en de energie om het vele werk dat nog te verzetten is aan te pakken”.
