Tekst Micha Slegt en Wil van Heeswijk
Een belangrijk element van de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) is het voorkomen van proliferatie van massavernietigingswapens en van de verspreiding van CBRN (chemisch, biologisch, radioactief en nuclear) materiaal, zodat het niet in verkeerde handen komt. Daar zijn veel partijen bij betrokken, waaronder de Nederlandse- en Europese douane. De douane heeft een essentiële taak in het toezicht op de goederenstroom van en naar Nederland, maar ook op die van de hele Europese Unie. Om inzichtelijk te maken hoe de douane daarbij precies te werk gaat, en welke rol zij speelt bij onder andere het opsporen van CBRN materialen schreven gastauteurs Micha Slegt, senior wetenschappelijk medewerker bij het douanelaboratorium, en Wil van Heeswijk, beleidsambtenaar bij het EU directoraat-generaal voor belastingen en douane-unie, over hun werk.
Leestijd: 5 minuten
De douane houdt toezicht op goederenstromen die het grondgebied van de Europese Unie binnenkomen en verlaten. Doel van het toezicht is het effectief en efficiënt handhaven van de Nederlandse en Europese wet- en regelgeving op in-, uit- en doorvoer van goederen. Vanuit de unieke informatiepositie, de aanwezigheid aan de grens en de beschikking over geavanceerde middelen en internationale netwerken is de douane in staat om risicovolle zendingen aan de grens of zelfs nog vóór aankomst te stoppen. Bij de constatering van een overtreding treedt zij op of schakelt zij opvolgende bevoegde autoriteiten in.
Deze oudste rijksdienst doet echter veel meer…
Waar eens de fiscale taken voorop stonden is nu de veiligheid van grensoverschrijdende handel en toeleveringsketens van even hoge prioriteit. De Europese douanediensten staan aan de grens in de frontlinie om burgers en samenlevingen te beschermen tegen criminele en terroristische activiteiten. Tegelijkertijd ondersteunen en bevorderen zij de legitieme handel. Op deze wijze dragen de douaneorganisaties bij aan de veiligheid van Nederland en de Europese Unie.
De zich uitbreidende veiligheid-gerelateerde taken stellen de douane voor nieuwe uitdagingen. De vraag om toepasbare kennis en middelen gaat verder dan die voor de traditionele taken gericht op het heffen en innen van rechten, accijnzen en belastingen. De Europese Commissie - en meer specifiek het directoraat-generaal voor belastingen en de douane-unie (DG TAXUD) - streeft naar een adequate en hoogwaardige uitrusting van de Europese douanebeambten. Zo maken Europese douanediensten gebruik van moderne technologieën, waaronder containerscanners, stralingsdetectieapparatuur en risicobeheersingssoftware.
CBRN
Ook het stoppen van chemische, biologische, radiologische en nucleaire (CBRN) materialen en daaraan gelieerde technologie is een taak van de douane. Vanzelfsprekend is het doel te voorkomen dat deze goederen een grens passeren en een actieve bedreiging voor een lidstaat kunnen worden. Los van de verschrikkelijke gevolgen van een daadwerkelijk gebruik als wapen, kan de samenleving met een dreiging uit een van de CBR of N categorieën aanzienlijke schade worden toegebracht. Vanuit haar informatiepositie en de aanwezigheid bij luchthavens, zeehavens, landgrenzen en postdepots kan de douane met gerichte controles dit risico helpen tegengaan.
De Europese Unie erkent de groeiende bezorgdheid om de verspreiding van CBRN materialen en verbonden technologie en heeft een actieplan opgesteld. Speciaal in een omgeving met toegenomen terroristische dreiging en groeiende internationale handel. De Unie levert veel inspanningen om dit probleem aan te pakken, voornamelijk door de lidstaten te ondersteunen bij het ontwikkelen en verbeteren van hun preventie, detectie- en responsmogelijkheden.
De Europese douanediensten spelen al langere tijd een belangrijke rol in het voorkomen en detecteren van illegaal vervoer van radioactief en ander nucleair materiaal over de buitengrenzen van de EU en elders. De inzet van hoogwaardige detectietechnologieën is daarin van essentieel belang om risicovolle goederen snel en efficiënt te inspecteren zonder de legitieme handel te vertragen. Daartoe opgeleide douanebeambten zijn in staat om geavanceerde stralingsdetectiepoorten en draagbare meetapparatuur te bedienen en adequaat te reageren op mogelijke alarmsignalen. Zo heeft de Nederlandse douane in de Rotterdamse haven een uitgebreid systeem van centraal uitgelezen stralingsdetectiepoorten en mobiele teams tot haar beschikking.
Vanaf het begin van de registratie door het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) in 1993 worden jaarlijks ca. tien incidenten geregistreerd waarin smokkel of kwaadwillend gebruik zijn vastgesteld, in zo’n dertig andere gevallen blijft de achtergrond van het gebruik of vervoer van de radiologische en nucleaire bronnen onopgehelderd. Dit laat zien dat waakzaamheid altijd geboden blijft, ook aan de Nederlandse- en Europese grenzen.
EUSECTRA
Om de experts van de douane te trainen en bij te scholen heeft DG TAXUD samen met het Europese opleidingscentrum voor nucleaire veiligheid (EUSECTRA) van het Joint Research Center in Karlsruhe een omvangrijk programma opgezet. De scholing maakt de experts meer bewust van radiologische en nucleaire dreigingen en voorziet praktische training om deze dreigingen te onderkennen. Ook is er veel aandacht voor de laatste technologische ontwikkelingen van stralingsdetectieapparatuur en innovatieve smokkel methoden. Trainingen worden gegeven in een realistische omgeving met gebruik van radioactieve en nucleaire bronnen. Ook voor andere dreigingen kan dit voorbeeld worden gevolgd.
Mondiale risico's, zoals het illegaal grensoverschrijdend vervoer van CBRN-materiaal, moeten gezamenlijk worden aangepakt door middel van internationale samenwerking en gecoördineerd beleid. De Europese Unie faciliteert onderzoek en ontwikkeling naar preventie, detectie- en respons mogelijkheden bij CBRN-dreigingen in het Horizon 2020 programma. Deelname aan projecten onder dit onderzoeksprogramma is niet beperkt tot de Europese Unie. In een van de projecten die voortkomen uit dit programma, COSMIC, werken eindgebruikers uit Spanje, Israël en Nederland samen met onderzoekers en technologieproducenten, beide uit Israël en Spanje, aan de ontwikkeling van een controlestraat die de detectie van CBRN en vergelijkbare risicomaterialen kan versterken. De Nederlandse douane, die aan meer internationale onderzoeken bijdragen levert, is in dit project de coördinerende eindgebruiker.
Door steeds verder te bouwen aan kennis en expertise bij de douanediensten levert de Europese Unie een waardevolle bijdrage in het tegengaan van CBRN risico’s. Door het steeds opstellen van de meest geavanceerde apparatuur en goed getrainde medewerkers door de Nederlandse douane en haar Europese collega’s wordt het grensoverschrijdend vervoer tegengegaan. Door actieve deelname aan onderzoek en ontwikkeling wordt het vermogen van de douane om CBRN-goederen effectief en efficiënt te stoppen ook bij een groeiende internationale handel en zich ontwikkelende dreigingen verder versterkt.
Meer weten over het werk van de douane?
Bezoek de website van de Nederlandse douane en het EU Directoraat-generaal voor belastingen en douane-unie.
