Tekst Joost de Vries & Roos van Keulen

Sinds 2006 hebben de Verenigde Naties vele sancties ingesteld om de ontwikkeling van het Noord-Koreaanse kernwapen- en raketprogramma tegen te gaan. Helaas blijft Noord-Korea ondanks de sancties doorgaan met nucleaire activiteiten en het testen van raketten. Pogingen van Zuid-Korea en de VS om het gesprek aan te gaan, hebben tot niets geleid. Tegelijkertijd doet Noord-Korea er alles aan om – tegen de sancties in – aan geld, goederen en grondstoffen te komen die gebruikt kunnen worden voor de opbouw van het kernwapen- en raketprogramma. Deze sanctieontduikingen vinden vaak plaats op zee of in havens. Zo wordt regelmatig gebruik gemaakt van ‘ship-to-ship transfers’[1]. Hierbij worden gesanctioneerde goederen voor Noord-Korea, zoals kolen, olie of zand op zee van het ene schip overgeheveld naar een ander schip. Vervolgens wordt de illegale vracht gelost in een Noord-Koreaanse haven. Maar wat kan Nederland hier nu tegen doen?

Leestijd: 3 minuten

Satellietfoto van schepen die zijn geladen in de Chinese havenstad Dalian, een groot overslagstation voor Noord-Koreaanse buitenlandse handelsstromen, en wachten om de vrachtterminal Nampo in Noord-Korea binnen te varen en daar te lossen – RUSI.

Internationale virtuele conferentie over sanctie-ontwijking in de maritieme sector

Om Noord-Koreaanse sanctie-ontwijkingen in de maritieme sector tegen te gaan, organiseerde Nederland op 3 en 4 maart samen met de VS een grote internationale conferentie over de implementatie van sancties en maritieme veiligheid. Maar liefst 52 landen namen deel aan de conferentie. Overheden, bedrijven en experts van over de hele wereld konden in een digitaal ‘congrescentrum’ de problemen bespreken en best practices uitwisselen om de sancties effectiever te maken. De grote uitdaging: hoe konden we ondanks het digitale format, toch de diepte ingaan en deelnemende landen committeren aan concrete acties zodat het evenement daadwerkelijk iets oplevert en in gang zet?

Screenshot van de digitale lobby van de conferentie, waar minister Blok deelnemers via een videoboodschap welkom heette en een korte inleiding gaf over het evenement

Om dit voor elkaar te krijgen organiseerden Nederland en de Verenigde Staten eerst vier kleinere, voorbereidende werkgroepen, waarin de deelnemers hebben ingezoomd op vier verschillende onderdelen van de maritieme sector: ship-to-ship transfers, doorvoerhavens, registerstaten en maritieme hubs. Tijdens deze sessies bespraken experts in detail de specifieke uitdagingen en oplossingen: Hoe herken je een Noord-Koreaans schip dat zich heeft vermomd door een vlag van jouw land te gebruiken? Wat doe je als de douane hoort dat er een lading wodka in de Rotterdamse haven ligt met bestemming: Pyongyang?[2] Wat kunnen landen doen tegen ‘vlaghoppen’: een tactiek waarbij schepen in steeds verschillende registers worden geregistreerd om zo een rookgordijn te creëren? Of hoe moet de kustwacht reageren als een schip op volle zee opeens zijn locatiesignaal uitzet? De werkgroepen leverden concrete tips en tricks op die de basis vormden voor de hoofdconferentie.

Uiteindelijk: Succes, ondanks de digitale obstakels!

Door de discussies te groeperen en concentreren in vier kleine werkgroepen met relevante experts, was diepgang en veel interactie mogelijk. Mede hierdoor spraken onze VS-collega’s al over ‘the most impactful conference to date’. Omdat veel werk in de voorbereidende sessies al was gedaan, konden tijdens de hoofdconferentie aandacht worden gegeven aan de standpunten van nationale overheden: zij mochten vertellen met welke acties ze in de toekomst sanctieontduiking door Noord-Korea tegen wilden gaan. De onverwachte bonus van deze digitale conferentie was dat veel meer landen (52) meededen aan de conferentie ten opzichte van eerdere conferenties (rond de 35 landen) en maar liefst 16 landen het woord namen.[3] Zoals gehoopt beloofden landen concrete acties zoals een fregat naar de regio te sturen als onderdeel van een militaire patrouille-operatie.

Ook de private sector werd betrokken bij het evenement. Want de overheid kan nog zo zijn best doen, uiteindelijk zijn het bedrijven die containers vervoeren, schepen voorzien van bemanning en verzekeringen aanbieden voor de cargo. Verschillende bedrijven uit het Europese bedrijfsleven deelden hun ervaringen. Welke problemen hebben ze? Waar hebben zij behoefte aan? Wat kunnen overheden beter doen? Wat werkt wel en wat niet? Nederland gaat hier vervolgens in Brussel mee aan de slag, om in EU-verband het bedrijfsleven te helpen om sanctieontduiking tegen te gaan.

Screenshot van een Twitterbericht van de Amerikanen over de conferentie. Ze hebben een afbeelding toegevoegd van een schip dat zich ‘vermomt’ als een schip van Palau, maar in feite directe leveringen doet aan Noord-Korea.

Maar hoe nu verder met al die sanctie-ontwijkingstactieken van Noord Korea?

Met deze grote bijeenkomst heeft Nederland sanctieontduiking door Noord-Korea wereldwijd hoog op de agenda gezet. Problemen zijn beter in kaart gebracht en best practices zijn uitgewisseld. En er is voor gezorgd dat de twee expertorganisaties die tijdens het evenement aanwezig waren[4] de aankomende tijd beschikbaar zijn om landen die nog meer ondersteuning nodig hebben bij sanctie-implementatie of –handhaving, op maat gemaakt advies te bieden in de vorm van workshops, trainingen of onderzoek.

Het einddoel is echter nog lang niet bereikt. Landen en de private sector moeten goed vooruit blijven denken om de veranderlijke en creatieve manieren van Noord-Korea om sancties te ontwijken, voor te zijn. Zo kwam recent weer in het nieuws dat Noord-Koreaanse hackers voor miljoenen aan crypto-valuta zoals Bitcoin hebben gestolen.[5] 

Alleen als de sancties goed worden geïmplementeerd en gehandhaafd, zal Noord-Korea de druk voelen, wordt het moeilijker voor Noord-Korea om kernwapens en raketten te ontwikkelen en zijn ze geneigd om naar de onderhandelingstafel te bewegen. De conferentie heeft daar goed aan bijgedragen. En zo werkt Buitenlandse Zaken voor Nederland van druk naar dialoog!

[1] Deze ship-to-ship methode is overigens op zichzelf niet illegaal en wordt in de internationale maritieme sector regelmatig gebruikt om vracht van grotere zeeschepen op kleinere binnenvaartschepen te laden.

[2] Zie voor meer achtergrond over deze zaak o.a. https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4623596/wodka-kim-jong-un-onderschept

[3] Eerdere conferenties in het kader van DPRK sanctie-implementatie werden gehouden in Washington (mei, 2018), Tokio (augustus, 2018) en Singapore (september, 2019).

[4] Het gaat om experts van de onafhankelijke organisaties ‘Royal United Services Institute’ en ‘Small Arms Survey', die veel onderzoek hebben gedaan naar implementatie van Noord-Koreaanse sancties en die het evenement mede hebben georganiseerd, de sessies modereerden, en presentaties hielden. Small Arms Survey wordt door Nederland financieel ondersteund om derde landen te helpen met implementatie van sancties richting Noord-Korea.

[5] In februari zijn er verschillende artikelen in de media verschenen over illegale cyber activiteiten van Noord-Korea, n.a.v. uitgelekte passages uit het VN-rapport van experts over Noord-Korea, dat eind maart, 2021 officieel pas gepubliceerd wordt. Zie o.a. https://apnews.com/article/technology-global-trade-nuclear-weapons-north-korea-coronavirus-pandemic-19f536cac4a84780f54a3279ef707b33