Tekst Jaap Geluk
Een korte terugblik met twee civiel experts
Het is 06.00 s’ ochtends als op een compound in Juba, Zuid-Soedan, de wekker gaat. Op de basis van de United Nations Mission in the Republic of South Sudan (UNMISS) start de dag altijd vroeg. Op het VN-complex zo groot als een klein dorp zijn er genoeg mogelijkheden om een rondje hardlopen leuk te houden. Na een moment goed wakker worden, gaat het VN-personeel aan de slag. Tot dat personeel behoorden tot voor kort ook twee Nederlandse civiel experts, Eva de Boer en Admirela Ancion. Zowel Eva als Admirela zijn op dit moment weer terug uit Zuid-Soedan, omdat de Nederlandse bijdrage ten einde liep. De Veiligheidsdiplomaat sprak hen voor een interview.
Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken zond beide experts uit vanuit de civiele missie pool. Eva werkte van maart tot september 2025 als Women’s Protection Advisor en Admirela was van juni 2023 tot juni 2025 adviseur Rule of Law en Security Sector Reform.
De United Nations Mission in the Republic of South Sudan – ook wel UNMISS – is ontstaan als reactie op de Zuid-Soedanese onafhankelijkheid van Soedan in 2011. Het UNMISS-mandaat steunt op vier pijlers: bescherming van burgers, het scheppen van voorwaarden die bevorderlijk zijn voor de levering van humanitaire hulp, ondersteuning van de uitvoering van het vredesproces en toezicht houden op en onderzoeken van schendingen van mensenrechten en internationaal humanitair recht.
De Nederlandse inzet was van 2011 tot 2015 nog een team van 25 tot 30 civiele en militaire experts en slonk door de jaren heen tot een team van twee tot drie civiele experts. Het kabinet besloot in april 2025 de Nederlandse bijdrage aan UNMISS per 31 juli 2025 te beëindigen, vanwege geopolitieke veranderingen die nopen tot scherpere keuzes en een realistischer buitenlands beleid dat een sterkere nadruk legt op Nederlandse belangen.
"Wij hadden een duidelijke naam als beschermer van de rechtsstaat."
De Nederlandse bijdrage aan UNMISS
De civiel experts laten hun licht schijnen over de Nederlandse bijdrage aan UNMISS. Eva: “Binnen zowel de Rule of Law sectie als de Women’s Protection Advisory Unit van de missie stond Nederland bekend als ferm voorvechter. Wij hadden een duidelijke naam als beschermer van de rechtsstaat. Ook had Nederland een goede reputatie in het tegengaan van conflict gerelateerd seksueel geweld en het bevorderen van gendergelijkheid.” Admirela: “In Zuid-Soedan speelt gewoonterecht een grote rol, zo zijn er rechtbanken die enkel dit gewoonterecht toepassen. Het is vanuit een Rule of Law-perspectief soms lastig om met dit onderwerp te werken en het hielp dat Nederland een goede naam had op het Rule of Law-dossier.” Gewoonterecht is niet opgeschreven in wetten, maar is gebaseerd op gewoonten die door de gemeenschap als juridisch bindend worden gezien en door rechtbanken ingezet kunnen worden. Een voorbeeld is bijvoorbeeld het Zuid-Soedanese gewoonterecht dat de regels rondom landeigendom binnen stammen reguleert.
Persoonlijke impact
Beide experts maakten hun persoonlijke impact binnen UNMISS. Het meest tastbare was voor Admirela de oprichting en bouw van een rechtbank die zich voor het eerst bezighield met de vervolging van ontvoerders. Bouwen aan de rechtstaat werd daarmee zo praktisch als het bouwen van een rechtbank. Ontvoeringen hebben in Zuid-Soedan deels een traditionele, inter-tribale oorsprong, en deels een meer recente, criminele oorsprong. Ontvoeringszaken komen in Zuid-Soedan zelden tot een gedegen vervolging. Een eerste veroordeling door een officiële rechtbank was daarom een grote mijlpaal voor Admirela.
Eva zag de meeste impact van haar werk in het schrijven van een VN-strategie voor de preventie en aanpak van conflictgerelateerd seksueel geweld. Ook droeg zij bij aan de integratie van dit thema in VN-patrouilles. Eva zorgde ervoor dat patrouilles meer evidence-based werden door Early Warning indicatoren te combineren met data over plekken waar veel conflictgerelateerd seksueel geweld plaatsvond. Een concreet voorbeeld: in Zuid-Soedan gaan (voornamelijk) vrouwen op gezette tijden naar buiten voor alledaagse activiteiten, zoals hout en water halen. Met regelmaat werd seksueel geweld ingezet op deze momenten om onderlinge instabiliteit te zaaien of als verdrijvingstactiek om stammen van land af te krijgen. Op deze gezette tijden patrouilleerden de VN-troepen daarom meer en beschermden zo de vrouwen.
Obstakels in het werk waren er genoeg. Admirela zag dat daadwerkelijke veranderingen vanuit de Zuid-Soedanese autoriteiten om onduidelijke redenen soms gedwarsboomd werden. Ook de basis voor goed bestuur ontbreekt in het jonge land op meerdere punten. Samenwerken met de autoriteiten kon erg uitdagend zijn. Admirela heeft in haar twee jaar bij UNMISS daardoor minder veranderingen gezien, dan zij in eerste instantie hoopte.
“Respect en een positieve houding richting de gemeenschap waren cruciaal voor het slagen van de missie."
Lessen uit UNMISS
De civiel experts trekken verschillende lessen uit hun periode in UNMISS. Eva zag een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld: “Het is doorslaggevend voor het succes van een vredesmissie dat de prioriteiten van een missie worden gevormd met de input van het maatschappelijk middenveld.” Admirela ziet ook hoe perceptie een grote rol speelde: “Respect en een positieve houding vanuit de missie richting de gemeenschap waren cruciaal voor het slagen van de missie. Ging dit goed, dan kreeg je dit ook terug.”
Wat betreft de inzet van civiel experts, heeft Eva nog een tip: “Ik denk dat het goed is voor beleidsmedewerkers binnen BZ om te beseffen dat civiel experts de Nederlandse oren en ogen in het buitenland kunnen zijn, en tegelijkertijd waardevolle inzichten bieden over het thema waarop zij werken en de dynamiek binnen vredesmissies zelf.”
