In de schijnwerpers: Justis

Justis, de screeningsautoriteit van Nederland

Justis beoordeelt de betrouwbaarheid van personen en organisaties, met als doel: het bevorderen van een veilige en rechtvaardige samenleving. Dat doet Justis op terreinen waarvan de politiek én de samenleving vinden dat betrouwbaarheid en integriteit extra belangrijk zijn. Niet alleen bij de overheid, maar ook bij het bedrijfsleven.

Om mensen en organisaties goed te kunnen screenen heeft Justis een aantal instrumenten en producten tot z’n beschikking:

VOG
Het bekendste product van Justis is de VOG, de Verklaring Omtrent het Gedrag. Dit is een verklaring waaruit blijkt dat iemands justitiële verleden geen bezwaar vormt voor het vervullen van een specifieke taak of functie in de samenleving. Een VOG kan niet alleen worden afgegeven aan natuurlijke personen, maar ook aan rechtspersonen (bedrijven, organisaties). Een VOG vergroot het vertrouwen dat kwetsbare mensen, vertrouwelijke gegevens, geld en goederen in goede handen zijn.

Bibob
Nog verder gaat een onderzoek in het kader van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob). Deze wet geeft overheidsinstellingen de mogelijkheid om de achtergrond te screenen van personen of bedrijven met wie zij zaken doen. Als het Bibob-onderzoek – bijvoorbeeld – uitwijst dat een ondernemer niet zuiver op de graat is, dan kan dat leiden tot het advies aan een gemeente om een vergunningaanvraag te weigeren of een eerder verleende vergunning in te trekken. Hiermee draagt Justis bij aan de integriteit van het openbaar bestuur.

Wet wapens en munitie
Justis screent ook alle personen die een ontheffing op de Wet wapens en munitie aanvragen. Daarmee voorkomt de dienst dat wapens en munitie in verkeerde handen vallen en zo een gevaar vormen voor onze veiligheid.

Boa
Buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) hebben behoorlijk wat bevoegdheden (o.a. aanhouden verdachten, ID-controle, het opmaken van processen-verbaal en boetes uitschrijven). Justis onderzoekt of een kandidaat-boa bekwaam en betrouwbaar is en beslist op basis daarvan of hij de aanvraag voor een opsporingsakte kan honoreren.

Gratie
Justis beoordeelt ook de gratieverzoeken van (onherroepelijk) veroordeelden. Het advies van de rechter en (in sommige gevallen ook het OM), speelt hierbij een belangrijke rol. Justis bepaalt vervolgens namens de minister voor Rechtsbescherming of het verzoek wordt ingewilligd, waarna Zijne Majesteit de Koning de gratie verleent.

Naamswijziging
Ook mensen die hun (achter)naam willen veranderen, kunnen bij Justis terecht. De dienst onderzoekt de aanvragen zorgvuldig en neemt hierover vervolgens een besluit.

Wet controle op rechtspersonen
Deze wet heeft als doel misbruik door bedrijven te voorkomen en te bestrijden. Justis screent bedrijven, hun bestuurders en andere bij deze bedrijven betrokken personen/bedrijven doorlopend op betrouwbaarheid. Justis maakt het netwerk rondom de rechtspersoon inzichtelijk en onderzoekt of er een risico bestaat op misbruik van de rechtspersoon. Bijvoorbeeld ten gunste van faillissementsfraude, beleggingsfraude, drugshandel, illegale arbeid en witwassen.

Andere taken
Andere taken van Justis zijn (onder meer) het verlenen van opsporingsbevoegdheden van medewerkers van bijzondere opsporingsdiensten, het bewaken van de betrouwbaarheid en deskundigheid van particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus, uitvoering van de garantstellingsregeling curatoren, beslissen over een ‘gedragsverklaring aanbesteden’ en het verlenen van huwelijksdispensatie, dan wel een vergunning voor trouwen bij volmacht.

Wil je meer lezen over deze instrumenten en producten? Kijk dan verder op de website van Justis (bij het tabje ‘Producten’).  ♦

Screenen is een vak

Iep Visser is directeur van Justis, alweer 6 jaar. “Toen ik begon hadden we allemaal losse producten, terwijl eigenlijk alle producten en diensten met elkaar te maken hebben. Het is nu een duidelijk palet.”

En nu Justis zélf een duidelijker koers heeft, werd het tijd om het eigen vak verder te ontwikkelen. Te beginnen met screenen als een vak te zien. “In de enge zin van het woord is het geen vak, zoals ‘notaris’ of ‘dokter’ dat wel is. Maar in de brede zin wél. Iedereen die dit werk doet heeft ingewikkelde belangen af te wegen en doet dat bovendien in het belang van de samenleving. Het is fijn om te ontdekken dat je met je vak ‘niet op een eilandje’ zit en dat je kennis kunt delen. Nee, natuurlijk delen we daarbij geen privacygevoelige gegevens.”

Slimmer en sterker
“We zijn een van de eersten, of misschien wel de eerste, die de stap heeft gezet tot externe vakontwikkeling. We zijn een leergang ‘screening’ gestart, hebben een platform screenen opgericht en we organiseren samen met de universiteit Leiden een expertmeeting. Allemaal om samen slimmer en sterker te worden. Want Justis is niet de enige die screent natuurlijk. Dat doet de IND ook, de politie, de douane, banken, vliegmaatschappijen, de advocatuur en gemeentes. Samen maken we dit vak nóg interessanter en voller, leren we van elkaars dilemma’s, maar ontdekken we ook dat we soms dezelfde dilemma’s hebben met andere oplossingen. Onze Justis-basis voor screenen is natuurlijk anders dan bijvoorbeeld die van de AIVD, maar we vragen ons allemaal af wat iemands verleden of persoonlijkheid zegt over de toekomst. En wat we bijvoorbeeld moeten, mogen of kunnen met social media? Superinteressant om dit gezamenlijk te bespreken en te onderzoeken.”

Werken vanuit de wet
“Theoretisch kun je weigeren om gescreend te worden, natuurlijk. Alleen is screenen vaak wel een voorwaarde om een baan te krijgen of te behouden. Sterker nog, bij een bepaald beroep word je elke dag gescreend. Bijvoorbeeld als je een taxichauffeur bent of iemand die bij een kinderdagverblijf werkt. Elke dag worden deze mensen ‘langs het JDS gehaald’, het Justitieel Documentatie Systeem. En elke dag bewaren wij het precaire evenwicht tussen het belang van de samenleving en het belang van het gescreende individu, met de wet als basis.”   ♦

VOG politiegegevens: ingrijpend maar nodig 

Sinds 1 juli van dit jaar beschikt Justis over een nieuw product, de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) politiegegevens - in de wandelgangen meestal VOG P genoemd. De VOG P is bedoeld voor personen die komen te werken in een functie waarbij een hoge mate van integriteit is vereist. “Een VOG P-onderzoek kan voor iemand behoorlijk ingrijpend zijn”, beaamt Tamara Assaf, adviseur bij de afdeling COVOG van Justis. “Maar het is nodig. Het levert een belangrijke bijdrage aan het voorkomen van integriteitsschendingen en van beïnvloeding van het openbaar bestuur door de ondermijnende, georganiseerde criminaliteit.”

“Ook vóór 1 juli konden we in sommige gevallen al politiegegevens betrekken bij VOG-aanvragen”, vertelt Tamara. “Maar die gegevens vormden toen nog geen zelfstandige weigeringsgrond. Bij de aanvraag van een VOG voor natuurlijke personen mogen we een weigering alleen baseren op gegevens die we aantreffen in het Justitiële Documentatiesysteem, JDS. In praktijk komt het weleens voor dat een aanvrager bekend is bij de politie, in het kader van een opsporingsonderzoek, maar dat deze informatie nog niet is ingevoerd in het JDS. Vooral als het gaat om heel kwetsbare functies, is het nodig om bij aanvragen voor bepaalde functies ook standaard de politiegegevens te betrekken. En om die gegevens ook te laten dienen als zelfstandige weigeringsgrond. Met de VOG P kan dat nu.”

Ingrijpend
Een VOG P-onderzoek is behoorlijk ingrijpend, weet Tamara: “Je raakt echt aan de persoonlijke levenssfeer van de aanvrager. Daarom is ervoor gekozen om dit middel alleen toe te passen in heel strikte situaties en onder strikte voorwaarden. Het gaat om functies waarbij een hoge mate van integriteit is vereist. Er moet sprake zijn van bevoegdheden om geweld te gebruiken, van toegang tot gevoelige informatie op het terrein van openbare orde, veiligheid en handhaving van de rechtsorde of van betrokkenheid bij integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. Deze functies moeten daarnaast ook zijn opgenomen in de ministeriele regeling. Het gaat bijvoorbeeld om bepaalde functies bij DJI, de Douane en het RIEC.”

Scherp en zorgvuldig
Het beoordelen van een VOG P-aanvraag vraagt net zoals bij een ‘gewone’ VOG een zorgvuldige afweging. “Bij politiegegevens gaat het niet altijd om ‘harde’ informatie, zoals bij informatie uit het JDS”, merkt Tamara op. “Om een VOG te kunnen weigeren, enkel op basis van politiegegevens, moeten er echt heel duidelijke verbanden zijn tussen de aanvrager en de strafbare feiten. Verbanden die ook wijzen op een risico voor de uitoefening van de functie waarvoor die VOG is aangevraagd. Dat vergt van ons bij COVOG altijd scherpte en zorgvuldigheid. Omdat de VOG P zo’n ingrijpend middel is, start op korte termijn een onafhankelijke adviescommissie. Die gaat steekproefsgewijs kijken naar de zorgvuldigheid en kwaliteit van het VOG P-proces en de besluiten die daaruit voortkomen.”

Voldoening
Werken bij Justis ervaart Tamara als heel plezierig. “We zijn een relatief kleine organisatie, die voortdurend in ontwikkeling is. Wij spelen heel erg in op de behoefte vanuit de samenleving. Ik voel mij hier goed op mijn plek. Het geeft me voldoening dat mijn werk echt direct effect heeft en bijdraagt aan een integere en veilige samenleving.”   ♦

Digitale dienstverlening Justis: klant centraal

Regina Friendwijk is manager van het Klant Contact Centrum (KCC), het ‘zenuwcentrum’ waar alle vragen van klanten over de producten van Justis binnenkomen. Regina: “Behalve het beantwoorden van die vragen houden we ons ook bezig met het verbeteren van onze dienstverlening, waaronder ook de digitale. Die verder verbeteren en doorontwikkelen, daarvoor staan wij als KCC aan de lat. Daarbij gaan we uit van de wensen van de klant.”   

Klantreis
“Om daar te komen hebben we per product een zogenoemde ‘klantreis’ uitgewerkt. Dat betekent dat we per product van A tot Z in kaart hebben gebracht welke stappen een klant moet doorlopen om het product te ontvangen. Welke drempels komen zij tegen? Wat kunnen we nog verbeteren? De klantreizen helpen ons om bij de – digitale – doorontwikkeling van onze producten zoveel mogelijk aan te sluiten bij wat de klant nodig heeft. We willen het zo gebruiksvriendelijk mogelijk maken. Ook de vragen die wij bij het KCC binnenkrijgen nemen we daarbij mee."

Stap voor stap
“We zijn ooit begonnen met het inrichten van digitale dienstverlening rondom Justis’ grootste product, de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Met alle inzichten uit de VOG-klantreis in onze achterzak werken we nu aan concrete verbeteringen in die dienstverlening: we onderzoeken alternatieve manieren om de digitale VOG-aanvraag nog klantvriendelijker in te richten. Bij het uitwerken van verbeteringen en nieuwe services denken we zoveel mogelijk in generieke oplossingen: wat goed werkt voor de VOG kan mogelijk ook goed werken voor onze andere producten. Waar nodig zoeken we per product of doelgroep een specifieke oplossing.”    

Inclusief
“Natuurlijk houden we er rekening mee dat er ook klanten zijn die met onze digitale dienstverlening minder goed uit de voeten kunnen of een voorkeur hebben voor andere kanalen van dienstverlening. Daarom houden we ook onze meer ´traditionele´ kanalen in stand. We willen ook niet-digitaalvaardige, anderstalige of bijvoorbeeld visueel beperkte klanten goed en volledig van dienst zijn. We zijn een inclusieve organisatie; we willen niemand uitsluiten.”   ♦