Het Kwaliteitskader Forensische Zorg

Goede zorg én veiligheid voor cliënt, zorgverlener en samenleving

“Samen hebben we continu aan het document geschaafd”

“Het idee achter het KKFZ is dat het duidelijk moet zijn welke kwaliteit de samenleving mag verwachten van forensische zorg. In de nasleep van de moord op Anne Faber werd duidelijk dat de sector een gezamenlijk vertrekpunt leek te missen. We zagen ook dat weliswaar veel werd gewerkt aan de hand van wetenschappelijk onderbouwde kwaliteitsnormen voor zorg, maar dat dit soort normen voor het aspect veiligheid versnipperd waren en niet op dezelfde manier werden vastgelegd. Hoe je een persoonlijkheidsstoornis effectief kunt behandelen, staat bijvoorbeeld duidelijk omschreven. Maar hoe je binnen behandelingen tegelijkertijd kunt werken aan vermindering van het recidiverisico, is in die documenten niet benoemd. Die houvast biedt het KKFZ nu wel. Het kader geeft bijvoorbeeld handvatten om risico’s goed te kunnen taxeren. Maar het beschrijft ook organisatorische elementen: hoe bevorder je het lerend vermogen van de organisatie, hoe leg je verantwoording af over de kwaliteit die je levert? En, heel belangrijk: we hebben samen opgeschreven hoe een goede overdracht eruitziet. De forensische zorg kent veel overdrachtsmomenten en onderzoek naar incidenten wijst uit dat juist die momenten kwetsbaar zijn.

Vanaf het allereerste begin zat ik met de hele keten aan tafel. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) schoof aan als inkopende partij die toeziet op de kwaliteit en betaalbaarheid van de forensische zorg. De organisaties die forensische zorg leveren waren vertegenwoordigd, net als beroepsverenigingen van professionals, van verpleegkundigen tot psychologen en psychiaters. En ook MIND is vanaf de start betrokken geweest als vertegenwoordiger van patiënten en hun familie. Samen hebben we continu aan het document geschaafd. Elke stap is zorgvuldig met iedereen besproken, waarbij iedere partij de tijd kreeg de eigen achterban te raadplegen. Het is een lang traject geweest en natuurlijk schuurde het soms. Maar toch vonden we altijd common ground, omdat we allemaal hetzelfde willen: kwalitatief goede forensische zorg.
 

Voor de implementatie trekken we zes jaar uit. Oorspronkelijk wilden we het in vier jaar doen, maar we hebben besloten instellingen voor forensische zorg iets meer tijd te geven. Want het KKFZ is op onderdelen behoorlijk ambitieus, bijvoorbeeld als het gaat om ervaringsdeskundigheid, het overdrachtsproces en opleiding van professionals. Die zes jaar zijn nodig om het voor instellingen behapbaar te houden. Het is mooi om te zien dat DJI nu samen met de zorgaanbieders de implementatie de komende jaren gaat vormgeven. 

Ik hoop dat het werkveld het kwaliteitskader omarmt om kritisch naar de eigen kwaliteit te kijken en te blijven leren. De moord op Anne Faber had een verlammende werking op de sector. Maar ook als alle professionals hun werk perfect doen, kan het soms misgaan. Met dit kwaliteitskader kan de sector laten zien: hier staan we voor en dit hebben we samen met elkaar afgesproken. Het biedt een basis waarop je kunt terugvallen. En waardoor we het hoofd koel houden, ook als het ons heet onder de voeten wordt.” 

Cedric Furr
Coördinerend beleidsmedewerker JenV, projectleider Kwaliteitskader Forensische Zorg.

“Blijven leren en ontwikkelen is cruciaal: we hebben een veeleisend vak”

“Kwalitatief goede forensische zorg draait om het vinden van een goede balans tussen behandeling en veiligheid. Dit kwaliteitskader geeft ons als sector meer houvast: welke afspraken maken we samen en hoe sturen we daarop? Voor instellingen waarvoor forensische zorg een klein onderdeel is van het grotere geheel, kan de implementatie van het KKFZ best uitdagend worden, verwacht ik. Voor De Woenselse Poort, een grote forensisch-psychiatrische kliniek waar ik directeur ben, valt dat mee. Alle portefeuilles binnen onze organisatie zijn al opgehangen aan de vijf pijlers van het KKFZ. Een aantal keer per jaar bespreken we in het MT de stand van zaken en waar ruimte voor kwaliteitsverbetering is. Of het nu gaat om zorg en veiligheid, vakmanschap, de organisatie van de zorg, samenwerking in de keten of de informatievoorziening over de resultaten."

Ik ben blij met de erkenning dat ervaringsdeskundigheid belangrijk is in de behandeling. Precies daarom hebben wij het Expertisecentrum Forensische Ervaringsdeskundigheid opgericht met als doel onze kennis en ervaring te delen met het werkveld. De Woenselse Poort was een van de eerste instellingen die structureel met ervaringsdeskundigheid ging werken. Dat doen we samen met het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie. Het is ook goed dat in het KKFZ doorklinkt dat goede zorg meer is dan een goed zorgplan en goede risicotaxatie-instrumenten, maar dat juist ook de ketensamenwerking cruciaal is. Want in de forensische zorg zijn er veel in-, door- en uitstroommomenten. Samen met andere aanbieders in de regio Eindhoven zitten we om de tafel om ervaringen te delen en samen te bespreken hoe we de doorstroom kunnen verbeteren.

Of er meer van onze behandelaars gevraagd gaat worden? Dat verwacht ik niet direct; het is hun core business om kwalitatief goede forensische zorg te leveren. Ik denk wel dat het bijdraagt tot nog meer bewustwording dat forensische zorg meer is dan de behandeling alleen; het is onderdeel van het resocialisatietraject van de cliënt en daar spelen wij een rol in. Blijven leren en ontwikkelen is cruciaal, want we hebben een veeleisend vak. Het KKFZ biedt daarvoor goede handvatten. Doen we dit als sector goed en laten we zien dat er in de forensische zorg echt een lerende cultuur bestaat, dan staan we ook sterker richting de arbeidsmarkt.”

Gertrude Graumans

Algemeen directeur forensisch-psychiatrische kliniek De Woenselse Poort

“Ik kreeg alle ruimte het perspectief van patiënten en familie in te brengen”

“Als vertegenwoordiger van patiënten en familie wilde ik dat hun perspectief gelijkwaardig zou doorklinken in het KKFZ. Tijdens de totstandkoming ervan heb ik gemerkt dat zowel de instellingen voor forensische zorg als de professionals zeker ook aandacht hebben voor dit perspectief. Het verschil is dat ik er nét vanaf een andere kant naar kijk. Dat zit ‘m soms in kleine dingen: hoe duid je bijvoorbeeld de doelgroep? Het gaat om mensen. Mensen die een delict gepleegd hebben, maar die ook - of misschien vooral – te kampen hebben met vaak complexe problematiek. Daardoor kunnen ze agressief zijn. Zodra in het kwaliteitskader één kenmerk eruit wordt gelicht om de doelgroep aan te duiden, krijgt de boodschap een bepaalde toon. Op dit soort punten sla ik nét even meer aan. Doordat de projectleider de tijd nam om ook individueel naar alle betrokkenen te luisteren, kreeg ik alle ruimte om het perspectief van patiënten en familie in te brengen. Dat lees je terug in het kwaliteitskader, zowel qua toon als qua inhoud. Een voorbeeld is dat het belang van goed naastenbeleid wordt onderkend.

Een beperking is dat dit kwaliteitskader formeel betrekking heeft op de forensische zorg waarvoor het Ministerie van JenV verantwoordelijk is. Vanuit de mens geredeneerd voelt dit raar. Alsof het een soort van toeval is: je krijgt wel of niet zorg. In veel instellingen voor forensische zorg worden mensen met een strafrechtelijke titel behandeld, maar ook mensen die dat niet hebben. Voor de behandeling moet dit onderscheid er niet toe doen. In het KKFZ lees je dit onderscheid ook niet terug, doordat het beschreven is vanuit de optiek van de mens en zijn behandeling. Onze ambitie is om het kader goed te laten aansluiten op andere typen zorg en ondersteuning, zoals de reguliere GGZ, de jeugdzorg en het sociaal domein. 

Goede forensische zorg wordt al volop geleverd; ik ben regelmatig positief verrast als ik zie hoeveel herstel mogelijk is. Met het KKFZ kan die kwaliteit in de hele sector verstevigd worden. Belangrijk is wel dat het kwaliteitskader goed wordt geïmplementeerd. Als het leidt tot meer checklists, dan slaat het dood. Het staat of valt met het geloof dat het KKFZ de goede werkwijze is; niet alleen binnen het werkveld, maar ook daarbuiten. Zodat de Tweede Kamer niet na elk incident strengere maatregelen eist, verloven worden ingetrokken en de deuren op slot gaan. Dit soort maatregelen hebben altijd een heftige uitwerking. En ze helpen niet, want forensische zorg is en blijft zórg.”

Joke van der Meulen

Beleidsadviseur, MIND. Expert aanpak verward gedrag met familie-ervaring.