‘Soms bestaat steun simpelweg uit een gesprekje’

Jonge mantelzorgers blijven vaak lang onzichtbaar, ook op plekken waar ze een groot deel van hun tijd doorbrengen, zoals op school. Wat kunnen scholen doen om jonge mantelzorgers te ondersteunen? We laten jongeren die zorgen en experts jonge mantelzorg aan het woord. 

Onvoldoende erkenning en kennis

Experts geven aan dat ‘mantelzorg’ één van de vele thema’s is waar in toenemende mate aandacht voor wordt gevraagd in het onderwijs. Bijvoorbeeld tijdens initiatieven zoals de landelijke Week van de Jonge Mantelzorger. Jonge mantelzorgers juichen deze ontwikkeling toe en vinden dat de bewustwording nog meer zou moeten groeien. Experts zeggen ook dat er onvoldoende erkenning voor en kennis over jonge mantelzorgers is bij professionals die met jongeren werken. Docenten realiseren zich niet altijd dat jongeren zorgverantwoordelijkheden dragen binnen het gezin die je normaal bij volwassenen verwacht. Bovendien is het op school vaak lastig om te weten wie jonge mantelzorgers zijn; jongeren vinden zorgen vaak vanzelfsprekend en vertellen het daarom niet altijd op school.

Herken signalen

Experts wijzen op het belang van het tijdig herkennen van signalen, zoals regelmatig te laat in de les komen. Ook kun je als docent tijdens het contact met je leerling, bijvoorbeeld tijdens een mentor- of kennismakingsgesprek, vragen naar het bestaan van een zorgsituatie thuis. En als je dit weet, bespreek dit dan niet eenmalig, maar vraag regelmatig naar hoe het met de jongere en met het zieke familielid gaat. Zorg er wel voor dat de jongere niet wordt uitgelicht in de klas. Experts geven aan dat het belangrijk is om oprecht geïnteresseerd te zijn in het verhaal van de jongere. Laat dit blijken uit de vragen die je stelt. ‘Goh, het is toch wat, wat er allemaal gebeurd is. Hoe is het nu met jou? Wat zou jij fijn vinden, of heb je nog vragen?’

Wees open en toon begrip

Soms bestaat steun simpelweg uit een gesprekje. Als jonge mantelzorgers hun hart willen luchten, dan kunnen veel jongeren bij een goede vriend terecht. Alhoewel dit minder vaak voorkomt, vertellen sommige jongeren ook tegen iemand op hun school dat zij zorgen, zoals tegen een docent, schoolmaatschappelijk werker of jongerenwerker op school. Belangrijk is dat deze persoon begrip toont en waardering uit voor hun zorgtaak. Jonge mantelzorgers en experts geven nadrukkelijk aan dat jongeren die zorgen niet zielig willen worden gevonden door docenten of klasgenoten en dat er ook aandacht mag zijn voor de positieve kant van het zorgen voor een ander. Een expert geeft aan: ‘Als ik bijvoorbeeld zeg: ‘Jeetje, wat goed van je!’, dan zijn sommige jongeren al verbaasd. Meestal krijgen ze juist te horen: ‘Oh, dan zul je het wel zwaar hebben!’ En dat is het verschil.’

Start het gesprek op school

Creëer een klimaat op school waarin het normaal is om open te zijn over wat je nodig hebt om zorg- en schooltaken te kunnen combineren. Er bestaan verschillende programma’s over mantelzorg voor gebruik in het onderwijs, zoals signaleerkaarten, lespakketten, toolkits en gastlessen of interactieve toneelstukken. Deze worden bijvoorbeeld aangeboden door de landelijke organisatie voor mantelzorgers, MantelzorgNL, of lokale steunpunten mantelzorg. Volgens experts verschilt het gebruik van dit materiaal sterk in de praktijk.

Laat het thema terugkomen als voorbeelden in je lessen. Experts geven aan dat het inzetten van je eigen ervaring met mantelzorg en de positieve kant van het zorgen voor een ander helpt bij het starten van het gesprek in de klas. Het problematiseren ervan kan een averechts effect hebben. Benadruk bijvoorbeeld dat jongeren waardevolle vaardigheden ontwikkelen door het zorgen, zoals het beter plannen of het leren omgaan met tegenslagen in het leven. Hoe je dit het beste kunt aanpakken kun je leren, bijvoorbeeld door een training van een lokaal steunpunt mantelzorg.

Kijk naar topsporters

Jonge mantelzorgers vinden het belangrijk dat docenten op school begrip tonen. Ook experts geven aan dat begrip en flexibiliteit in het onderwijs belangrijk is, bijvoorbeeld door een jongere die een jonger zusje of broertje naar school heeft gebracht na aanvang van de les nog toe te laten. Of door het bieden van flexibiliteit met huiswerk. Je kunt hier kijken naar de ondersteuning voor andere groepen, zoals topsporters, die de school al biedt, zoals de Topsportregeling in het mbo. Ga na of deze regelingen ook passen bij jonge mantelzorgers op school, zo melden experts die meededen aan ons onderzoek.

Fundagen

Als school hoef je niet alle steun voor jonge mantelzorgers zelf te bieden. Er is al aanbod aan steun voor jongeren die zorgen. Hierop kun je jongeren wijzen. Zo bieden sommige steunpunten mantelzorg al trainingen voor jonge mantelzorgers aan, om beter te leren omgaan met de uitdagingen van het zorgen. Ook bieden zij ‘fundagen’ aan, speciaal voor jongeren met als doel ontspanning en even respijt van het zorgen. Voordeel is dat jongeren dan ook op een laagdrempelige manier in contact komen met andere jongeren die zorgen. Ze kunnen zich herkennen in de situaties van deze andere mantelzorgers. Experts geven aan dat dit gevoelens van eenzaamheid of het gevoel anders te zijn kan verlichten. Ook jonge mantelzorgers benoemen het belang van lotgenotencontact: ‘Ik zou graag in contact komen met andere jonge mantelzorgers om er over te praten en elkaar tips te geven, maar ook om leuke dingen te kunnen doen zodat we het zorgen misschien even kunnen vergeten.’

Steun thuis

Niet alle jongeren die zorgen willen steun. Dit kan zijn omdat zij zich goed en prettig voelen bij het zorgen, zichzelf niet herkennen als mantelzorger of de aangeboden steun niet bij hen past. Ook kan het zijn dat jongeren niet goed weten welke steun zij kunnen gebruiken of zij onwennig of terughoudend zijn om zelf steun te krijgen. ‘We redden het als familie zelf wel en m’n eigen problemen los ik zelf op of met m’n vrienden.’ Daarnaast kan het zijn dat steun voor jonge mantelzorgers niet zozeer wenselijk is, maar dat het gezin meer (formele) steun of zorg zou moeten ontvangen. Experts geven aan dat steun voor het zieke gezinslid zorgtaken van jongeren kan voorkomen of verlichten. Jongeren noemen ook dat zij het fijn vinden als anderen weten dat zij zorg geven thuis. Denk bijvoorbeeld aan hulp van volwassenen uit het sociale netwerk van het gezin of professionele hulp van bijvoorbeeld de thuiszorg. Ook noemen jongeren financiële steun voor het gezin.

De toekomst volgens experts

Het aanbod aan ondersteuning voor jonge mantelzorgers verschilt per regio. Experts zouden graag zien dat dit minder versnipperd is. Bovendien wijzen zij erop dat het huidige aanbod niet altijd aansluit bij de behoefte van jongeren. Initiatieven om activiteiten in co-design met jongeren te ontwikkelen, worden als positief gezien. Ook wijzen experts op het belang van een meer intensieve samenwerking tussen school en andere sectoren zoals gemeenten, welzijn, (jeugd)zorg en publieke gezondheid. Sommige scholen werken samen met welzijnswerk dat steun aanbiedt door bijvoorbeeld consulenten jonge mantelzorg of jongerenwerkers. Een jonge mantelzorger: ‘Ik vind het best lastig, want thuis is het altijd druk. Op de woensdag worden mijn taken deels overgenomen en kan ik naar jongerenwerkers toe. Mijn aanspreekpunt is zelf ook mantelzorger en die wil mij heel erg graag helpen.’ Een wens voor de toekomst van veel experts is een meer integrale aanpak van de uitdagingen van jonge mantelzorgers, waarbij het leren van andere sectoren en uitwisseling van goede voorbeelden centraal staat: ‘Het draait om van elkaars good practices te leren, op die manier dat niet iedereen hetzelfde wiel hoeft uit te vinden. Dus dat je elkaar helpt om ondersteuning voor jonge mantelzorgers te verbeteren.’

Verder lezen

• Boer, Alice de (2019). Luister goed naar wat jonge mantelzorgers nodig hebben. Zie www.jmzpro.nl/alicedeboer.
• Simone A. de Roos, Alice H. de Boer, Sander M. Bot (2017).  Well-being and Need for Support of Adolescents with a Chronically Ill Family Member. In: J Child Fam Stud, 26: 405-415. DOI 10.1007/s10826-016-0574-7.
• Roos, Simone de, lngrid van Tienen en Alice de Boer (2020). Bezorgd naar school. Kwaliteit van leven van scholieren met een langdurig ziek gezinslid. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
• Website van het internationale Me-We project 
• Ondersteuning van Vilans voor jonge mantelzorgers

_{Dit artikel is eerder verschenen in Bij de les, jaargang 16, januari 2020, nummer 7.}