Tekst Chantal Verkroost
Foto CTBTO Public Information
Het Alomvattend Kernstopverdrag (CTBT) verbiedt alle nucleaire (test)explosies, zowel voor militaire als voor civiele doeleinden. Het verbieden van testexplosies maakt het vrijwel onmogelijk om nieuwe soorten kernwapens te ontwikkelen, en vormt dus een belangrijke barrière voor de uitbreiding van nucleaire arsenalen.
Echter, ondanks aanhoudende onderhandelingen, is het verdrag nog niet door elk land getekend en geratificeerd, en zal pas inwerkingtreden wanneer dit wel het geval is. Het bevorderen hiervan is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse inzet op ontwapening.
Leestijd: 3 minuten
Donderdag 31 januari ondertekende Minister Blok een Memorandum of Understanding om samenwerking onder het CTBT binnen de Benelux te formaliseren. Deze baanbrekende samenwerking zal bijdragen aan een cruciaal aspect van het verdrag, namelijk: verificatie. Het uitgebreide verificatiesysteem staat aan de basis van de effectiviteit van het verdrag.
Het International Monitoring System (IMS), bestaande uit 321 monitoringfaciliteiten en 16 laboratoria wereldwijd, staat aan de basis van dit verificatieregime, en heeft ervoor gezorgd dat alle zes kernwapentests in Noord-Korea van 2009 t/m 2017 niet onopgemerkt zijn gebleven.
Op nationaal niveau wordt door elke partij bij het CTBT een Nationaal Data Center (NDC) ingericht dat informatie ontvangt van deze meetstations ter analysering. Het Nederlandse NDC is ondergebracht bij het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), dat in deze rol nauw samenwerkt met Buitenlandse Zaken. De Veiligheidsdiplomaat sprak met Läslo Evers, vakgroep manager seismologie en akoestiek bij het KNMI, over het CTBT verificatieregime, de rol van het KNMI, en wat het huidige samenwerkingsverband daarvoor betekent.
Wat is precies de rol van het KNMI binnen het CTBT verificatieregime?
De vakgroep seismologie en akoestiek van het KNMI houdt zich bezig met de verificatie van het kernstopverdrag. Wij analyseren de data van het IMS en focussen ons hierbij op 3 componenten: seismologie (voor ondergrondse nucleaire tests), infrageluid (voor atmosferische tests), en hydroakoestiek (voor tests onderwater).
Bij een vierde component, radionuclide metingen, krijgen we hulp van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Hierbij komt ook het belang van de nieuwe samenwerking kijken. België en Luxemburg hebben namelijk meer expertise op het gebied van radionuclide metingen, en kunnen onze kennis weer gebruiken bij de andere componenten. Zo kunnen we allemaal onze expertise inzetten om tot een zo volledig mogelijke analyse te komen.
Hoe wordt de data gedistribueerd en geanalyseerd?
Het IMS bestaat uit 321 monitoringfaciliteiten over de hele wereld. Gegevens worden via satellieten naar het Internationale Datacentrum in Wenen gestuurd, waarna ze in realtime gedistribueerd worden naar landelijke NDC’s. Zo zijn we in staat om op nationaal niveau belangrijke bevindingen uit de data te onttrekken. Het is belangrijk dat dit op nationaal niveau gebeurt, om de objectiviteit van de analyse te bewaren.
De uitdaging bij het analyseren zit in het maken van onderscheid tussen opvallende metingen veroorzaakt door natuurlijke bronnen, zoals een aardbeving of vulkaanuitbarsting, of nucleaire bronnen. De samenwerking met België en Luxemburg zal dit, door onze complementaire kennis, makkelijker maken.
Waarom is samenwerking, naast kennisvergaring, zo belangrijk?
Door dit soort samenwerkingsverbanden aan te gaan wordt draagvlak gecreëerd voor het tekenen van het verdrag onder landen die dat nog niet hebben gedaan. Door de gedeelde expertise en de betere analyse die daaruit volgt, laten we zien dat het mogelijk is om iedere nucleaire test te detecteren. Dit is essentieel voor het vertrouwen van landen in het IMS, en dus in de verifieerbaarheid van het verdrag. Als eerste regionale samenwerkingsverband onder het CTBT hebben we op deze manier een voorbeeldfunctie.
Op welke manier was het KNMI betrokken bij de verificatie van nucleaire tests in Noord-Korea?
Wij springen meteen achter de computer, halen de meetgegevens op en kijken of er een zichtbare gebeurtenis is geweest. Waar vond het plaats? Wat was het tijdstip? Wat was de sterkte van de meting?
Door dit soort analyses zagen we met name ook dat de nucleaire tests in Noord-Korea in de loop der jaren steeds krachtiger werden.
Waar wordt het IMS, naast het meten van nucleaire tests, nog meer voor gebruikt?
In Nederland wordt de data van het IMS ook gebruikt voor wetenschappelijke doeleinden. Hiervoor werken we samen met TU Delft. Er wordt bijvoorbeeld, door middel van de microfoontjes van meetstations onderwater, gemeten hoeveel de oceanen opwarmen, en op welke diepte deze warmte zit. Dit soort onderzoeksinitiatieven kunnen uitgebreid worden door het samenwerkingsverdrag.
Naast wetenschappelijke doeleinden, heeft het IMS ook een grote maatschappelijke toegevoegde waarde. Zo waarschuwt het IMS door middel van infrageluid de luchtvaart voor vulkaanuitbarstingen. Daarnaast wordt data gedeeld met Tsunami Warning Centres. Door de grote hoeveelheid meetstations is er namelijk beter zicht op het optreden van Tsunami’s, en kan het systeem fungeren als een early-warning.
Meer weten?
Bezoek de website van het CTBTO!
