Turkse inval in Syrië: hoe reageert het Nederlandse wapenexportbeleid?

Nederland reageert

Nederland reageerde snel. Twee dagen na de inval van 9 oktober besloot de ministerraad om alle nieuwe aanvragen voor uitvoer van militaire goederen op te schorten. Ondertussen had de Tweede Kamer de motie Voordewind met overweldigende meerderheid (147 tegen 3 stemmen) aangenomen. Deze motie roept op tot het staken van wapenleveranties aan Turkije zolang dit land zich niet terugtrekt uit Syrië.

In verschillende media werd het aangepaste beleid uitgelegd als een wapenembargo. Dit is echter niet het geval. Nederland kan juridisch geen unilateraal wapenembargo afkondigen. Een wapenembargo kan volgens de sanctiewet alleen worden opgelegd op basis van een internationale verplichting, zoals een wapenembargo van de VN, EU of OVSE.

Er is dus een subtiel verschil tussen een embargo en de aanpassing van ons beleid. Een embargo betekent dat voor alle lidstaten de uitvoer van militaire goederen wordt verboden, zelfs als daar al een vergunning voor was. De aanpassing van het nationale beleid houdt daarentegen in dat er geen nieuwe exportvergunningen worden afgegeven. In de praktijk zijn de effecten van een wapenembargo en een stop op exportvergunningen vergelijkbaar: zonder een vergunning mag immers niet worden geëxporteerd .

Nederland had overigens ook voor de inval al een relatief streng beleid voor wapenexport naar Turkije. Maar liefst 15% van de afgewezen exportaanvragen sinds 2016 zijn van Nederlandse origine. Deze aanvragen werden over het algemeen afgewezen door negatieve toetsing aan criterium 3 (interne situatie) en criterium 4 (regionale stabiliteit) van het Gemeenschappelijk Standpunt van de EU.

De EU reageert

Ook de EU reageerde. Nederland heeft zich daarvoor ingezet, omdat optreden in EU-verband effectiever is: naast dat Nederland dus al relatief streng was, leverde het ook vrij weinig aan Turkije. In de jaren 2016 tot-en-met 2019 exporteerde Nederland voor slechts 69 miljoen euro aan militaire goederen naar Turkije. Vergeleken met het VK, Duitsland, Spanje of Italië is dit maar een klein bedrag. Duitsland exporteerde in 2018 alleen al bijvoorbeeld voor bijna 250 miljoen euro aan militaire goederen naar Turkije. Daarnaast houdt EU-optreden het speelveld voor de Nederlandse industrie in de EU gelijk. Tijdens de Raad Buitenlandse Zaken van 14 oktober sprak Nederland zich dan ook - samen met onder andere Zweden - uit voor een EU-breed wapenembargo. Dit EU-wapenembargo werd echter niet door alle landen gesteund. Wel kwamen de EU-lidstaten overeen streng te controleren op wapenexporten naar Turkije. In de praktijk worden geen vergunningen meer afgegeven voor militaire goederen naar Turkije als deze in Syrië kunnen worden ingezet. De lidstaten staan echter vrij om strenger op te treden dan dit beleid: een aantal andere landen heeft - net als Nederland - al aangegeven alle wapenleveranties naar Turkije (dus ongeacht of deze in Syrië kunnen worden ingezet) te staken zolang Turkije militair actief blijft in noordoost Syrië.  

Dit bleek in het Kamerdebat van 16 oktober voor veel Kamerleden niet ver genoeg te gaan. De Kamer ziet graag dat er een EU-embargo komt. Premier Rutte heeft beloofd om zich hiervoor hard te blijven maken.