De Verenigde Naties (VN) tijdens de oorlog in Oekraïne

PV’s aan het woord: Mark Zellenrath (VN) over de oorlog in Oekraïne

Op welke manier is de VN betrokken bij de Oekraïne-crisis?

“De VN is betrokken op twee verschillende manieren: via de VN-lidstaten en via VN-programma’s. Voor de lidstaten is het van belang om onderscheid te maken tussen de VN Veiligheidsraad (VNVR) en de Algemene Vergadering van de VN (AVVN). De VNVR is natuurlijk een groot drama geweest, omdat Rusland een van de permanente leden is. Het vetorecht dat Rusland heeft zorgt ervoor dat alles wat te maken heeft met het veroordelen van Rusland, of het bindend oproepen om de oorlog te stoppen kansloos is.

De aandacht is daarom verschoven naar de AVVN waar alle 193 VN-lidstaten vertegenwoordigd zijn. Hier zie je dat er al verschillende resoluties zijn aangenomen die Rusland veroordelen of oproepen tot humanitaire toegang voor hulporganisaties. Maar ook een resolutie waarmee Rusland uit de mensenrechtenraad is gezet. Tegelijkertijd zijn de organisaties die programma’s uitvoeren belangrijk voor het leveren van humanitaire hulp in Oekraïne en het verlichten van vluchtelingenstromen. Daarnaast bezocht secretaris-generaal van de VN Guterres zowel Rusland als Oekraïne om een staakt-het-vuren te bemiddelen, te onderhandelen over humanitaire corridors, en onderzoek door het Internationaal Strafhof aan te moedigen.”

De Veiligheidsraad is verantwoordelijk voor het handhaven van vrede en veiligheid in de wereld. Wat kan de VNVR doen om het conflict te beslechten?

“Omdat Rusland vetomacht heeft, zullen er geen resoluties in de VNVR aangenomen worden die Rusland opdragen om de vijandelijkheden te staken. Dat zal gewoon nooit gebeuren. De VNVR is wel succesvol in het isoleren van Rusland op het wereldtoneel. We laten zien dat Rusland alleen staat in de keuze om deze oorlog in Oekraïne te beginnen en het Handvest van de VN – dat de basis vormt voor deze organisatie – zo erg te schenden. In het begin van de oorlog was de zorg natuurlijk dat er een dubbel veto zou zijn door bijval van China. Dan zou Rusland sterker staan, maar tot nu toe is het gelukt om breed te veroordelen. Tegelijkertijd is dat natuurlijk niet heel veel. Het liefst wil je dat de VNVR echte actie onderneemt, maar helaas moeten we ook realistisch zijn over de manier waarop Rusland zich gedraagt en internationaal recht al eerder compleet heeft genegeerd.”

In de media is veel kritiek op de toekomst en effectiviteit van de VN. Hoe ziet u dit?

“Ik denk dat er altijd een verwachting is dat de VNVR het orgaan is dat oorlogen kan stoppen, voorkomen of vredesoperaties kan sturen om tussen strijdende partijen in te staan. Dat hebben we ook met elkaar afgesproken. Het is natuurlijk wel een game changer als een van de permanente leden doet wat Rusland nu doet. Je ziet dat je als VN eigenlijk machteloos bent en dat we moeten gaan kijken hoe we als organisatie verdergaan. Een van de dingen die de VN doet is laten zien dat Rusland geïsoleerd staat en dat andere landen massaal veroordelen wat Rusland doet. Tegelijkertijd werken we aan accountability zodat Rusland er niet mee weg kan komen. We praten niet meer met Rusland alsof de zaken gewoon doorgaan. Zo ziet Rusland ook dat er kosten zijn verbonden aan zijn optreden in Oekraïne.”

Is het werk van de PV veranderd sinds de oorlog?

“Het werk is zeker veranderd. Want je wordt telkens geconfronteerd met Rusland als lidstaat, en het is ook je taak om met iedereen in gesprek te blijven. In het begin was het nodig om met onze collega’s te praten hoe we hiermee om moesten gaan. Tegelijkertijd spreekt de VNVR natuurlijk over meer dan alleen Oekraïne. Er zijn een heleboel vraagstukken waar we toch met alle lidstaten uit moeten komen. Zo hebben we bij de VN een toets ontwikkeld waarbij we kijken of er manieren zijn waarop we Rusland pijn kunnen doen. Bijvoorbeeld door het blokkeren van kandidaten die Rusland aandraagt binnen fora van de VN. Van belang hierbij is dat we ons afvragen of we uiteindelijk Rusland pijn doen of ook onszelf. Je kunt namelijk niet het hele systeem platgooien en al het werk in beslag laten nemen door Oekraïne. We moeten ook juist met elkaar het multilaterale systeem beschermen. Ook wij kunnen het ons niet veroorloven om bijvoorbeeld niet meer te praten over klimaatverandering. Dat blijft een onderwerp met enorme prioriteit binnen de VN.”

Hoe zorgt Nederland voor het behoud van een brede internationale eenheid binnen de VN?

“Enerzijds moeten we ervoor zorgen dat we met alle landen hier in de VN in gesprek blijven om Rusland te isoleren en om dat zo te houden. Conflictgebieden in Afrika of Afghanistan kijken bijvoorbeeld op een andere manier naar deze oorlog. Daarnaast maken veel landen zich zorgen over de effecten van de oorlog in Oekraïne op hun eigen land, zoals de stijgende voedselprijzen. Onze taak is vooral om met deze landen te bespreken hoe de effecten van de sancties beheersbaar blijven en te zorgen dat deze landen helpen de kosten voor Rusland zo hoog mogelijk te maken. Tot nu toe werkt dat.

Aan de andere kant focussen we op accountability. We bundelen alle initiatieven om Rusland ter verantwoording te roepen voor alle misdaden die we zien. Daarnaast maken we ook duidelijk aan alle landen dat het voor iedereen een probleem is wanneer het internationaal recht, zoals het Handvest van de VN, zo duidelijk wordt geschonden. En dat we dit niet kunnen laten gebeuren zonder consequenties. Accountability is natuurlijk wel echt een long game en betekent een hele zware investering met elkaar, omdat het veel tijd kost en er voldoende bewijsmateriaal verzameld dient te worden. Als Nederland – een land dat zich altijd en consequent inspant voor internationaal recht – proberen we onze kracht in te zetten om accountability-initiatieven te ontplooien en er zo aan bij te dragen dat de misdaden in Oekraïne niet onbestraft blijven.”