Mediation: hoe diplomaten conflicten oplossen

Wat is mediation binnen de diplomatie?

Mediation is een manier van omgaan met conflicten, waarbij partijen onder begeleiding van een mediator onderhandelen over oplossingen in wederzijds belang. Deze partijen kunnen bijvoorbeeld landen zijn, of niet-statelijke actoren. Het onderzoeken van de eigenlijke belangen en behoeftes van partijen die schuilgaan achter – vaak ogenschijnlijk muurvaste – standpunten staat bij mediation centraal.

Mediation neemt vele vormen aan. Denk bijvoorbeeld aan het Colombiaanse vredesproces. Onder begeleiding van Cuba en Noorwegen sloten de Colombiaanse regering en de guerrillabeweging FARC een akkoord in de Cubaanse hoofdstad Havana. Maar ook de speciaal gezanten van bijvoorbeeld de EU, VN en landen als Nederland, kunnen optreden als mediator, door de dialoog op gang te brengen en zo uiteindelijk toe te werken naar oplossingen voor een conflict. Soms is het bereiken van een akkoord het belangrijkste doel van een bemiddeling, met de mediator als deal maker. En soms is het verbeteren van de communicatie tussen partijen al een enorme stap voorwaarts.

Mediationvaardigheden zijn breed inzetbaar en kunnen helpen bij bemiddeling in een lokaal conflict, of om een vastgelopen onderhandeling los te trekken. Mediation is dus een belangrijk instrument in de toolbox van diplomaten, in samenhang met andere middelen en activiteiten.

Waar en wanneer zet je mediation in?

Bij mediation denken we vaak aan bemiddeling bij grootschalige internationale conflicten waar een mediator met internationaal aanzien het voortouw neemt. Een goed voorbeeld hiervan is de rol van de Amerikaanse diplomaat Richard Holbrooke die de Dayton akkoorden uitonderhandelde, waarmee een einde kwam aan de oorlog in Bosnië. In zijn meest recente biografie wordt beeldend omschreven hoe hij zijn autoriteit – als vertegenwoordiger van het machtigste land van de wereld - maar ook zijn charisma, creativiteit en overtuigingskracht inzette om verschillende fracties om te tafel te krijgen.

In de praktijk spelen landen of internationale organisaties als de EU verschillende rollen in een mediationproces. Soms gaat het om het verlenen van diplomatieke steun aan een bemiddeling, soms om het financieren van maatschappelijke organisaties die gespecialiseerd zijn in mediation, of om het faciliteren van dialoog op kleine schaal.

Wat zijn de voordelen van mediation?

In overleg een uitweg vinden uit een netelige kwestie of een moeilijke onderhandeling, is natuurlijk prettiger dan escalatie. En belangrijk: mediation is een stuk goedkoper dan oorlog voeren, of, als dat mogelijk is, naar de rechter stappen. Het is wel zo dat lang niet alle mediationtrajecten slagen. Hoe meer partijen betrokken zijn, hoe lastiger het in de praktijk is om oplossingen in wederzijds belang te vinden. Als een conflict verder escaleert wordt de kans op succesvolle bemiddeling steeds kleiner. En uiteindelijk moeten de partijen uiteraard wel om de tafel wíllen.

Wat doet de EDEO Pool of Mediators?

De EU erkent het belang van mediation als manier om conflict te voorkomen of op te lossen, naast andere middelen zoals vredesoperaties of ontwikkelingssamenwerking. Het herziene EU Mediation Concept, dat in 2020 door EU lidstaten is aangenomen, geeft een nieuwe impuls aan de rol van de EU als mediator op het wereldtoneel. De EU Mediation Pool bestaat uit collega’s met kennis van conflictanalyse, mediationvaardigheden en de verschillende manieren waarop je een mediationtraject kunt vormgeven. Leden van de Pool geven binnen hun eigen vakgebied advies over de toepasbaarheid van mediation. Ook worden zij als adviseur ingezet bij lopende of nieuwe bemiddelingsprocessen.

Waar moet je op letten bij het opzetten van mediation?

Hoe meer actoren bij het conflict betrokken zijn, hoe belangrijker en tegelijk lastiger het proces. Wie betrek je bij het gesprek, zitten de juiste mensen aan tafel, en hoe verhouden zij zich tot hun achterban? Spreek je eerst met partijen afzonderlijk of ga je direct met alle partijen tegelijk om de tafel zitten? Welke onderwerpen komen eerst aan bod, de meest lastige, of juist het ’laaghangend fruit’? Hoe zorg je voor vertrouwelijkheid, maar ook voor transparante communicatie naar buiten toe wanneer dat nodig is? Ben jij degene die de regels maakt, of laat je betrokkenen meedenken over de manier waarop de mediation vorm krijgt? Heel belangrijk is oog voor inclusiviteit. Lang niet altijd hebben alle belanghebbenden namelijk een stem in de onderhandeling, denk bijvoorbeeld aan vrouwen in sommige landen. En dat is precies zo essentieel voor het slagen van bijvoorbeeld een vredesproces

Welke tips & tricks heb je voor toekomstige mediators?

Open en actief luisteren is ontzettend belangrijk, zodat partijen zich gehoord en serieus genomen voelen. Dat doe je als bemiddelaar bijvoorbeeld door de juiste (open) vragen te stellen en niet alleen te reflecteren op wát iemand zegt, maar ook waaróm, en met welke emotie. Dat kan helpen om uit te vinden waar een conflict nu écht over gaat. Voor diplomaten is dat soms best lastig, ze zijn immers gewend aan een rol als adviseur of onderhandelaar, waarbij je stelling neemt en bepaalde belangen vertegenwoordigt, terwijl een mediator juist onpartijdigheid dient uit te stralen. Maar mediationvaardigheden kun je heel goed oefenen en ik nodig geïnteresseerde collega’s van harte uit om deel te nemen aan de training mediationvaardigheden, die binnenkort door de Academie voor Internationale Betrekkingen (AIB) wordt georganiseerd.