Tekst Senne Ebbing
“De OVSE is een relatief bescheiden speler maar wel een belangrijke omdat er geen andere vergelijkbare is. We zullen het potentieel van de OVSE dus maximaal moeten benutten.”
Christophe Kamp startte in september 2022 als ambassadeur bij de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de OVSE. Hiervoor was Christophe onder meer werkzaam als directeur van het kantoor van de Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden van de OVSE. In dit interview bespreekt Christophe hoe de OVSE zich aanpast aan de veranderende veiligheidssituatie in Europa.
Leestijd: 4 minuten.
De invasie van Oekraïne door Rusland heeft het werk van de OVSE enorm onder druk gezet. Als ambassadeur voor Nederland bij de OVSE ben je aangetreden in een turbulente tijd van geopolitieke spanningen. Hoe heb je dit tot dusver ervaren?
“De OVSE is met de Helsinki Akkoorden in 1975 opgezet als platform van dialoog tussen oost en west. Het heeft een groot normatief raamwerk met principes en verplichtingen hoe landen met elkaar en met hun burgers moeten omgaan. Veiligheid wordt vanuit een alomvattende agenda benaderd: politiek-militair, economisch en milieu, en fundamentele vrijheden. De OVSE is echter geen organisatie van gelijkgezinden. Je zit met de Verenigde Staten, Canada, alle landen in Europa, Rusland, Kaukasus en Centraal-Azië rond de tafel. Praten met Rusland en ook anderen was vaak moeizaam maar we bleven wel met elkaar in gesprek."
“Van dialoog met Rusland is nu geen sprake. We praten wel met elkaar in vergaderingen maar dat is het uitwisselen van standpunten zonder dat het een praktisch vervolg krijgt. Je kunt vanwege de oorlog tegen Oekraïne nu niet normaal zakendoen met Rusland. Er is op dit moment ook weinig contact tussen Westerse en Russische diplomaten.”
“Tegelijkertijd zie je dat de samenwerking tussen Westerse landen sterk is en dat landen in Centraal-Azië en aan de rand van Europa op zoek zijn naar hoe zij meer gebruik kunnen maken van de OVSE. Het is de enige organisatie waar deze landen om de tafel zitten met het Westen. De OVSE kijkt wat het kan doen bij regionale conflicten tussen bijvoorbeeld Armenië en Azerbeidzjan, of bij spanningen aan de grens met Tadzjikistan en Kirgizië. Het werk van de twaalf veldmissies in de Westelijke Balkan, Centraal-Azië en Moldavië, of dat van de OVSE-instellingen gaat ook gewoon door.”
“De Russische aanval op Oekraïne is wel echt een reset moment voor de OVSE. Er is ook zorg over hoe de OVSE als organisatie zo goed mogelijk blijft functioneren. Je probeert aan discussies hierover bij te dragen. En tegelijkertijd kijken hoe we de OVSE kunnen gebruiken om onze belangen en prioriteiten uit te dragen. Ik vind het uitdagend en eervol om hier in deze tijd aan te werken. Ik prijs mij ook gelukkig met een team van toegewijde collega’s op de PV.”
Wat is de rol van de OVSE in de context van de oorlog in Oekraïne?
“De Russische aanval op Oekraïne staat centraal in veel OVSE-vergaderingen. Het is belangrijk te laten zien hoeveel vernietiging en menselijk lijden Rusland aanricht in Oekraïne en om Rusland daarvoor ter verantwoording te blijven roepen. Je ziet ook hoe geïsoleerd Rusland binnen de OVSE staat. Bovendien is de aanval op Oekraïne ook een aanval op de internationale rechtsorde. De overtuiging binnen de OVSE dat deze verdedigd moet worden is heel sterk.”
“In de OVSE worden besluiten met consensus genomen maar door de oorlog kijken delegaties ook wat kan zonder Russische instemming. Vorig jaar blokkeerde Rusland de verlenging van twee OVSE-missies in Oekraïne. Een aantal landen waaronder Nederland besloot toen een kantoor in Oekraïne op te zetten buiten de reguliere begroting om met vrijwillige bijdragen. Dat is niet eerder in de geschiedenis van de OVSE gebeurd. De aanwezigheid van een OVSE-missie in Oekraïne is om politieke redenen belangrijk, maar ook om de expertise en netwerken die de OVSE in de loop der jaren heeft opgebouwd te behouden. Nederland is trouwens een van de grootste donoren van dit ondersteuningsprogramma voor Oekraïne. Dit ‘Support Program’ heeft tot doel de door oorlog getroffen burgerbevolking te ondersteunen en de instellingen van Oekraïne verder te versterken.”
“De OVSE is ook een platform om straffeloosheid te bestrijden en binnen de OVSE kunnen we snel en flexibel opereren. Meteen na het begin van de oorlog zijn drie experts gevraagd onderzoek te doen naar schendingen van het internationaal humanitair recht en de mensenrechten in Oekraïne als gevolg van de Russische agressie. De OVSE was daarmee de eerste internationale organisatie die al begin april vorig jaar een onafhankelijk rapport over de situatie in Oekraïne presenteerde. Daarnaast verzamelt de OVSE getuigenbewijs van de in Oekraïne gepleegde misdaden. Deze informatie is heel nuttig voor bijvoorbeeld de VN of het Internationale Strafhof. Het is belangrijk de krachten te bundelen van alle internationale spelers.”
Sinds de oorlog in Oekraïne zijn vele discussies waarbij alle lidstaten betrokken zijn, inclusief Rusland en Belarus, stil komen te liggen binnen de OVSE. Toch zien we dat er op het thema cyber nog dialoog mogelijk is. Waaraan is dit te danken en wat is de positie van Nederland in deze discussies?
“Er is best wel veel discussie over verschillende onderwerpen binnen de OVSE, alleen zie je dat de oorlog in Oekraïne daar terecht vaak centraal staat. Cyberveiligheid is op zich een relatief nieuw thema, ook in de OVSE. Alle OVSE-landen hebben op een of andere wijze wel te maken met cyberveiligheid en hebben belang bij transparantie en uitwisseling van informatie. De discussie over dit onderwerp vindt plaats in een informele werkgroep. Daar wordt gesproken hoe vertrouwenwekkende maatregelen uit te voeren, gericht op het voorkomen van crises of instabiliteit na cyberaanvallen. Nederland probeert aandacht te vragen voor een vrij, open en stabiel internet, waar internationaal recht van toepassing is en het, waar mogelijk, delen van informatie tussen de OVSE-landen, onder andere hoe kwetsbare IT-structuren te versterken."
“We kunnen niet spreken van een daadwerkelijke dialoog met Rusland of Belarus in de zin dat deze leidt tot praktische samenwerking. Maar door het technische karakter van de vergaderingen blijven mensen wel praten. Dat zien we bijvoorbeeld bij discussies over cyber binnen de VN ook.”
“Overigens heeft de Nederlandse delegatie samen met collega’s in Den Haag zich zichtbaar in de kopgroep van landen gezet binnen de OVSE, bijvoorbeeld door het organiseren van cyber-oefeningen en capaciteitsopbouw voor onder andere de Westelijke Balkan.”
Welke toekomstige rol kan de OVSE vervullen in het veranderen en versterken van de Europese veiligheidsarchitectuur?
“Je zult voor de toekomst altijd een regionale veiligheidsorganisatie als de OVSE in Europa nodig hebben waar alle partijen om de tafel zitten om met elkaar in gesprek te blijven. Maar de tijd voor dialoog met Rusland is niet aangebroken zolang de Russische agressie blijft voortduren en Rusland als voorwaarde voor dialoog stelt dat Oekraïne de annexatie van vier oostelijke provincies en de Krim moet accepteren.”
“De Russische aanval op Oekraïne maakt wel heel duidelijk dat we dialoog met Rusland alleen uit een positie van kracht kunnen aangaan. Het Westen zal voor de toekomst daarom moeten blijven inzetten op een sterke defensie om te kunnen afschrikken. De Europese veiligheidsarchitectuur zal daarnaast gebaseerd moeten blijven op de principes waar de OVSE op is gebouwd zoals respect voor territoriale integriteit, vreedzame geschillenbeslechting en mensenrechten."
“Voor dialoog heb je tenslotte ook vertrouwen nodig. Dat is er nu niet en daar zal na de oorlog in de toekomst dan stapje voor stapje aan gewerkt moeten worden. Informatie uitwisselen, afspraken met waarnemers over en weer, elkaar kunnen aanspreken. Het instrumentarium van de OVSE ligt er al want de OVSE heeft hier veel ervaring mee. De OVSE is een relatief bescheiden speler maar wel een belangrijke omdat er geen vergelijkbare andere is. We zullen het potentieel van de OVSE dus maximaal moeten benutten.”
