Tekst Rick Borst
In de periode van mei 2024 tot mei 2025 had Nederland het Commando over de NATO Mission Iraq (NMI). Ons land leverde ruim 300 van de 650 missieleden, waaronder de Commandant (luitenant-generaal Cas Schreurs) en zijn directe staf. Dat een Nederlander aan het roer stond van de grootste NAVO-missie buiten het NAVO-gebied is op zich al heel bijzonder. Maar minstens net zo bijzonder, is de rol van de politiek-adviseur. We gaan in gesprek met Alex Oosterwijk, tot voorkort POLAD bij de NMI.
De POLAD staat aan het hoofd van de politieke afdeling, bestaande uit vijf diplomaten uit Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië, en is cruciaal voor het succes van zo’n militaire missie. De POLAD en zijn team adviseren de Commandant vanuit politiek-strategisch oogpunt en zorgen er zo voor dat diplomatieke- en militaire strategie goed op elkaar worden afgestemd. Ook was het team dé schakel tussen de NMI en de diplomatieke gemeenschap in Bagdad (ambassades, VN-missie, EU-missie).
Waarom een NAVO-missie in Irak?
De NMI is een strategische adviesmissie bedoeld om Irak te helpen zijn veiligheidstroepen te versterken, zodat het land uiteindelijk zijn eigen veiligheid kan waarborgen. Deze non-combat missie is op uitnodiging van de Iraakse regering opgezet, en richt zich op het strategisch adviseren van Iraakse strijdkrachten en federale politie. De missie is belangrijk, niet alleen voor Irak, maar ook voor de internationale gemeenschap. Irak ligt in een geopolitiek zeer complexe regio, en de NAVO speelt een sleutelrol in het helpen stabiliseren van het land. De aanwezigheid van de NAVO zorgt er ook voor dat Irak binnen ‘het westerse kamp’ behouden wordt en zich internationaal sterker positioneert. Nederland heeft hierbij een bijzondere rol gespeeld door het leveren van de commandant die de missie leidde.
Wat doet een POLAD?
De POLAD is dé diplomatieke schakel tussen de militaire top en de verschillende politieke actoren in de regio. "Mijn taak was om de Commandant zo goed mogelijk voor te bereiden op gesprekken met Iraakse leiders en andere internationale partners," begint Alex. "Het was mijn verantwoordelijkheid om de politiek in Irak en de bredere regio te begrijpen en toe te lichten, zodat we als missie altijd goed geïnformeerd en voorbereid waren." Zo schreef Alex met zijn team van vijf internationale analisten elke week rapporten voor de Commandant, waarin zij duiding gaven aan wat er die week binnen het Iraakse politieke establishment gebeurde, wat oppositiepartijen riepen, wat er in de media werd belicht en wat er zich breder in de regio afspeelde. Dit verhoogde de ’situational awareness’ van de Commandant en missieleiding.
Maar het werk van een POLAD gaat verder dan alleen het verstrekken van informatie. Het gaat erom dat de juiste keuzes worden gemaakt op basis van actuele informatie en in de juiste politieke context. "Ik gaf advies over met wie we het beste in gesprek konden gaan, wanneer (en hoe vaak) we dat het beste deden, en welke onderwerpen we wel of niet aan de orde moesten stellen," licht Alex toe. Hij stond hierbij ook in nauw contact met het NAVO Hoofdkwartier in Brussel en de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie: ‘’Ik sprak mijn contactpersonen binnen BZ en de NAVO soms bijna vaker dan mijn eigen vrouw.’’
‘’Incoming, incoming!’’
Het leven en werken in Irak was verre van eenvoudig. "Door de strenge regels is het ingewikkeld om buiten het kamp van A naar B te komen," vertelt Alex. "Elke verplaatsing wordt als potentieel veiligheidsrisico beschouwd en moet 72 uur van te voren worden aangevraagd, terwijl je pas 12 uur van te voren hoort of het door kan gaan." Ondanks dat de Nederlandse ambassade op slechts 800 meter van de NMI staat, golden deze regels ook voor die bezoekjes. Voertuigen zijn slechts beperkt aanwezig, en verplaatsingen kunnen alleen onder gewapende begeleiding van de force protection. De force protection is verantwoordelijk voor de veiligheid van het personeel en de coördinatie van bewegingen binnen de missie. En die zijn natuurlijk ook niet onbeperkt inzetbaar.
Ook vertelt Alex over het luchtalarm. ‘’Deze ging soms af bij dreigend gevaar, en gelijktijdig klonk dan ‘’incoming, incoming!’’ luid door de speakers. Zo snel mogelijk moesten we dan met onze veiligheidsvesten aan in de bunker zijn. Dat gold natuurlijk ook toen het alarm een keer om half 5 ’s ochtends afging.’’
Fake Monday en real Monday
Ook was het werkritme op de missie pittig. Er wordt zes dagen per week gewerkt met enkel de zaterdag als weekend. "Dat was in het begin wel wennen. Ik verwarde de zondag regelmatig met de maandag. Zo kwam ik op zondag per ongeluk op een afspraak aan, die eigenlijk pas voor de maandag was gepland,’’ legt Alex uit. ‘’Men noemde de zondag vaak fake Monday, en maandag dan real Monday.‘’ Na werktijd was er niet zoveel te doen op de basis. Desondanks was de sfeer binnen de missie erg goed. "Er was een sterke onderlinge verbondenheid, ook door de grote NL aanwezigheid. We hadden regelmatig gezamenlijke maaltijden, sportten samen en keken soms films of voetbalwedstrijden tijdens het EK-voetbal," zegt hij.
Alex had wel een beetje geluk, want de burgerfunctie van POLAD staat gelijk aan de militaire rang van Kolonel, waardoor hij recht had op zijn eigen ‘slaapcontainer’ van 2,5 bij 4 meter, inclusief eigen toilet en douche. ‘’De militairen van de Force Protection sliepen met tot wel 12 man op één kamer,’’ aldus Alex.
De TOA en de Fransen
Op 22 mei vond de 'transfer of authority' (TOA) plaats, waarbij Frankrijk het commando over de NMI-missie overnam. Voor Alex was de missie toen helaas al een paar weken ten einde. ‘’Tijdens mijn verlof in Nederland brak ik ongelukkigerwijs een rib waardoor ik niet meer terug kon naar de missie.’’ Hij vond het jammer om de vlaggenceremonie te moeten missen. Toch kijkt Alex met voldoening terug op de periode waarin hij de POLAD-functie vervulde.
Op de vraag wat Alex zelf meeneemt uit zijn tijd bij de NMI-missie antwoordde hij: ‘’Ondanks dat dit het vijfde continent was waar ik heb gewerkt, kende ik het Midden-Oosten nog niet zo goed. Ik neem nieuw begrip voor deze zeer gecompliceerde situatie met mij mee.’’ Hij geeft aan meer dan ooit te beseffen dat alles met elkaar verbonden is in het Midden-Oosten, en de situatie in Irak niet los te zien is van wat er speelt in landen als Syrië en Iran. ‘’De regiokennis zal in mijn volgende plaatsing goed van pas komen.’’ Alex vertrekt binnenkort naar de Nederlandse ambassade in Ankara als Hoofd Politieke Afdeling.
En de NAVO-missie? Die gaat gewoon door, zij het onder Frans leiderschap.
