Interview met Eva Dijkema, ProRail
Vanuit haar functie als Green Innovator is Eva Dijkema bij ProRail binnen haar afdeling Innovatie & Technologische Vernieuwing betrokken bij de strategie Naar klimaatneutrale en circulaire rijksinfrastructuurprojecten (KCI). In dit interview licht zij onder andere toe waaruit haar taken bestaan, geeft zij praktijkvoorbeelden en vertelt zij over persoonlijke drijfveren.
Je bent als “green innovator” betrokken bij duurzame innovaties die ‘raken’ aan de transitiepaden binnen het uitvoeringsprogramma van de strategie Naar klimaatneutrale en circulaire rijksinfrastructuurprojecten. Kun je uitleggen wat dat in de praktijk betekent? Waaruit bestaat jouw werk?
Eva Dijkema: "Deze eerste fase van het uitvoeringsprogramma bestaat vooral uit meedenken in de planvorming. Wat zijn haalbare maatregelen op de korte termijn? Wat willen we op de lange termijn bereiken? Welke ontwikkelingen zijn daar nog voor nodig? Wat speelt er al in de markt? Welke kansen zien we om te versnellen? Dat zijn de vragen waar ik voor de transitiepaden aan meewerk."
Kun je iets vertellen over de voortgang van de projecten waar jij je mee bezig houdt? Met welke partijen werk je onder andere samen?
"Mijn werkveld is heel divers. Intern werk ik veel samen met experts op het gebied van respectievelijk inkoop, duurzaamheid en assetmanagement. Extern proberen we de huidige ketens en de kansen daarin zo veel mogelijk goed in kaart te brengen. En probeer ik tegelijkertijd ook te kijken naar nieuwe marktpartijen die we eerder nog niet op de radar hadden, bijvoorbeeld omdat ze nog niks met het spoor doen. We kunnen nog heel veel leren van andere sectoren denk ik! Zo kijken we naar innovatieve partijen die isolatie maken van schimmels. Zou dat ook werken in een geluidsscherm?"
Hoe stimuleer jij die partijen mee te denken aan duurzame innovatieve oplossingen?
"Aan de ene kant denk ik dat we nog meer aan de Milieu Kosten Indicator (MKI)-knop kunnen draaien in contracten. We kunnen de MKI-plafonds naar beneden brengen en het gunningsvoordeel omhoog. Dit doen we gelukkig ook al steeds vaker. Als we daar een goede routekaart voor maken kunnen we voor elk product deze indicator in kleine stapjes afbouwen tot nul. Tegelijk denk ik dat we voor het versnellen van duurzame innovaties en het bereiken van systeemsprongen ook innovatiegerichter moeten inkopen. Bijvoorbeeld een proeftuin, innovatiepartnerschap of de regeling Small Business Innovation Research (SBIR) inzetten en ook meer onze rol als launching customer pakken waarbij we partijen ook echt een goede opdracht of een flinke afzet kunnen garanderen. Anders is innoveren voor het spoor helemaal niet zo aantrekkelijk", legt Eva uit.
ProRail is al geruime tijd bezig met de verduurzaming van infrastructuur. Wat is jullie ambitie/streven, wat is jullie ‘missie’ hierachter?
"De trein is al een zeer duurzame manier van reizen", antwoordt Eva. "Maar we vinden niet dat wij daarom lekker achterover mogen leunen. De ambitie is om toe te werken naar klimaatneutrale infrastructuur die ook in de toekomst duurzaam reizen mogelijk maakt. Uiteindelijk gebruiken we nu nog steeds behoorlijk veel staal, beton, steenslag en koper. Allemaal materialen met een behoorlijke footprint. De levensduur van onze producten is dan wel lang, maar toch moeten we hier echt verder in verduurzamen. Als grote opdrachtgever heb je gewoon de verantwoordelijkheid om te helpen deze transitie in gang te zetten en moeten we de handen ineenslaan met andere grote opdrachtgevers. Dat doen we onder andere in de KCI-strategie."
"We leggen zo’n 200.000 dwarsliggers per jaar neer, daar is nog veel CO₂-winst te halen."
Kun je praktijkvoorbeelden van succesvolle projecten geven die zijn afgerond of nu lopen?
"Over ongeveer een half jaar is onze proeftuin duurzame dwarsliggers afgelopen (dwarsliggers zijn de betonnen dwarsbalkjes tussen de spoorrails, in de volksmond ook wel bielzen genoemd). We leren hierin hoe nieuwe typen dwarsliggers van duurzame materialen het in het spoor doen. Na afloop hiervan gaan we evalueren en kijken hoe we onze richtlijnen voor dwarsliggers meer functioneel kunnen gaan beschrijven. Hierdoor schrijven we in de toekomst hopelijk niet meer voor dat een dwarsligger persé van cementhoudend beton dient te zijn en maken we de weg vrij voor duurzamere materialen. We leggen zo’n 200.000 dwarsliggers per jaar neer, daar is nog veel CO₂-winst te halen."
“Werken aan een klimaatneutrale en circulaire infrastructuur van de toekomst zou bij elke werknemer in het werkpakket moeten zitten!”
"Een ander praktijkvoorbeeld is dat we het afgelopen jaar enkele perrons hebben vernieuwd met duurzame perrontegels en keerwanden. ProRail is voor dit project in zee gegaan met reclamebureau GBN en Studio Wae. Studio Wae is een start-up uit Utrecht, die er in geslaagd is tegels te ontwikkelen die bestaan uit 76 procent gerecycled materiaal. In dit geval de oude perrontegels van NS-station Anna Paulowna die voor 100 procent zijn hergebruikt. Zo’n stoeptegel lijkt niet zo spannend, maar dat is het eigenlijk wel. Ten eerste stelt ProRail strenge eisen aan de perrontegel en ten tweede gaat het om hele grote volumes. Daarnaast ziet ProRail dit vooral als opstapje naar duurzame innovaties in constructief spannendere betonproducten zoals funderingspoeren, bruggen en viaducten. Groot denken, maar klein beginnen!"
En wat hopen jullie nog meer te bereiken? Waar is nog meer winst te halen, wat is de volgende stap?
"Naast het zo veel mogelijk verduurzamen van onze aanbestedingen door onder andere MKI is er is nog veel winst te behalen in het “anders omgaan” met onze materialen. Denk aan het veel meer inzetten op hergebruik en het sluiten van materiaalketens. En dat vraagt ook om slimme innovaties om bijvoorbeeld exact te weten wat waar ligt, hoe lang het er al ligt en wat de status daarvan is. We leunen hiervoor nu nog heel veel op ervaring van experts, maar in de toekomst zie ik daar kansen voor sensoring en slimme algoritmes,’ licht Eva toe. Ze vertelt enthousiast verder: ‘Ook zie ik veel kansen in de ontwikkeling van biobased materialen. Een economie die volledig draait op fossiele grondstoffen is gewoon niet haalbaar voor de toekomst, terwijl de natuur ons ook prachtige oplossingen biedt die we kunnen inzetten om te bouwen. Natuurlijk moet je ook hier goed kijken naar de milieueffecten maar ik denk wel dat dit een hoek is waar nog veel te experimenteren en te leren valt."
Wat zou in jouw visie en huidige ervaring nog meer kunnen helpen om klimaatneutraal en circulair werken te stimuleren?
"Ik zou het heel mooi vinden als we uiteindelijk duurzaamheid net zo belangrijk gaan vinden en op dezelfde manier gaan behandelen en beoordelen als bijvoorbeeld veiligheid en beschikbaarheid. Een voorbeeld hiervan is dat we ook bezig zijn met het vormen van specifieke Kritieke Prestatie-Indicatoren (KPI’s) voor duurzaamheid. Werken aan een klimaatneutrale en circulaire infrastructuur van de toekomst zou bij elke werknemer in het werkpakket moeten zitten. Zodat we niet alleen vandaag mooie prestaties neer zetten, maar dat we dit ook in de toekomst kunnen blijven doen."
“Denk groot maar begin klein. Ieder stapje is er één!”
Heb je een persoonlijke drijfveer/betrokkenheid met het onderwerp klimaatneutrale en circulaire Rijksinfrastructuur?
"Absoluut!", antwoordt Eva. "Ik heb een achtergrond als industrieel ontwerper en ik wil die skills inzetten om te werken aan, in mijn ogen, de grootste ontwerpuitdaging van onze tijd: klimaatverandering. Ik geloof dat we nog een jaar of tien hebben om dingen echt radicaal anders te gaan doen en dat we anders afstevenen op een onleefbare wereld voor de generaties na ons. Maar ik geloof wel dat we die verandering nog kunnen doormaken. En ik daar wil ik aan bijdragen, ik wil onderdeel zijn van het bouwen aan die nieuwe toekomst. Het feit dat ik deze persoonlijke drijfveren heb, maakt het soms extra frustrerend als dingen langzaam gaan, wat helaas wel vaak zo is. Tegelijkertijd zorgt dat elke dag weer voor een enorme motivatie-boost. En daarbij moet ik vasthouden aan mijn motto: Denk groot maar begin klein. Ieder stapje is er één!"
