Een bakkie uit de bajes

“Het verleden bepaalt niet wie je bent, wat je ermee doet zegt alles”, stelt Jemuel als we het complex betreden. Hij kwam zelf op jonge leeftijd in aanraking met politie en justitie. Ruim twintig jaar geleden gooide hij het roer om en ging koffiebranden. Nu heeft hij een sociale onderneming en doet wat voor de maatschappij terug.
Dat Jemuel zijn koffiebranderij ín een gevangenis kon onderbrengen, komt mede door Martijn Baar, hoofd arbeid in JC Zaanstad: “Wij zoeken actief contact met bedrijven om gedetineerden een zinvolle arbeid aan te bieden. Vijf jaar geleden zijn we gaan samenwerken met Social Impact Maker, waar ook Zuivere Koffie bij aangesloten is. Hiermee bieden we gedetineerden niet alleen zinvol werk, maar ook een leertraject en perspectief voor na hun detentie. Dat zijn de drie pijlers waarop wij gedetineerden werk bieden tijdens hun periode in de bajes.”

Het justitieel complex in Zaanstad telt 24 grote arbeidsruimtes. Een korte rondleiding leert dat de woordspelingen bij werken in de bajes eindeloos zijn: van naaiatelier De Klos tot fietsbedrijf Bakfiets. En dus Zuivere Koffie, die ook het theemerk Guiltea op de markt brengt. In een van de 24 ruimtes is een complete branderij ingericht. Met een uitstraling die in niets aan een gevangenis doet denken: de muren zijn stemmig terracotta geverfd, er staan drie koffiebranders en achterin bevindt zich een zitje en een koffiecorner. Jemuel: “Voor mij heel belangrijk. Zo weerspiegelen we hierbinnen de wereld die zich buiten bevindt. En ik ben ervan overtuigd dat dit veel beter werkt dan wanneer je in een klinische omgeving bent. En dat werkt. Een van mijn favoriete anekdotes is van een schoonmaker die hier aan het werk was. ‘Je kunt wel zien dat hier geen gedetineerden zijn’, merkte hij op. ‘De sfeer is totaal anders.’ Wij maken werk van de omgeving waar onze mensen werken. En weet je wat we daarmee zeggen? Jij bent het waard om iets moois neer te zetten.”

Vertrouwen

Zonder inbreng van Martijn en een welwillende gevangenisdirecteur was deze branderij echter nooit mogelijk geweest, stelt Jemuel onomwonden. Een koffiebedrijf van iemand met een verleden binnen de muren van een gevangenis? Een bovenal commerciële onderneming bovendien? Daar werden de wenkbrauwen wel om gefronst. Tot op de dag van vandaag gaat een idee als dat niet zomaar overal werken, geeft Martijn toe: “Het vergt enorme investeringen van beide partijen. En tegen de weerstand in toch doorzetten. Het vergt ook wederzijds begrip voor elkaars processen en moeilijkheden: stel een realistisch kader op van wat mogelijk is en wat niet. Dan lukt er uiteindelijk veel.” Jemuel knikt en vult aan: “Zonder wederzijds respect en begrip voor elkaars belangen lukt dit niet. Ik ben een externe die voor zijn bedrijf spullen de gevangenis inbrengt en vervolgens weer uitvoert om te vermarkten. Dat vergt vertrouwen in elkaar.”

Opleiden

Wie even rondkijkt in de ruimte waar Zuivere Koffie zit, ziet al snel dat er wel productie gedraaid wordt, maar met een andere onderliggende gedachte. Zo efficiënt mogelijk om zo goedkoop mogelijk te leveren, is hier niet het doel. Dan had er één brander met een capaciteit van zestig kilo bonen per keer gestaan. Wat er wel staat: drie branders voor één kilo. Een uitbreiding met twee machines zit in de planning. Martijn: “We leren zoveel mogelijk jongens het ambacht. Per dag werken zestien man in de branderij, verdeeld over twee shifts van vier uur. Die jongens worden opgeleid voor een toekomst buiten deze muren.”
“De jongens die hier werken, branden op gevoel”, vertelt Jemuel met zichtbare trots. “Gebaseerd op programmatuur, maar dat is hun eer te na. Ze willen op gevoel branden. Ze zijn trots op wat ze hier doen en ze zien openingen voor zichzelf die ze eerst niet zagen. En omdat we inmiddels ook gestart zijn met een patisserie naast de koffie, kunnen we mensen breder inzetten. Vorige week had ik hier een jongen die niet zo veel gevoel voor het branden had maar een taart afmaakte waarvan iedereen zei: ‘Wow, dáár ligt jouw talent’. Dus ik heb hem hoofd patisserie gemaakt. Nou, je zág hem groeien.”

Inspiratie

De trots die Jemuel uitstraalt, is volledig terecht. Zelfs tijdens de coronacrisis bleef de zaak draaien, ook al werden sommige samenwerkingen gecancelled. “We hebben ons moeten heroriënteren”, zegt de aimabele eigenaar van Zuivere Koffie. “Maar we slaan ons er doorheen. We breiden zelfs uit. Met een patisserie, maar ook met de theelijn Guiltea die in de vrouwengevangenis Nieuwersluis verpakt wordt en dadelijk ook met chocolade die in de gevangenis van Lelystad gemaakt gaat worden. Met de middelen die ons ter beschikking staan, maken we producten waar vraag naar is. Ik ben in 2014 in mijn eentje begonnen en nu heb ik veertien mensen in dienst. Met hulp van de mensen van de Dienst Justitiële Inrichtingen hebben we dit van de grond gekregen. De inspiratie voor mijn bedrijf ligt binnen de muren van deze gevangenissen. Dat is geen easy ride, maar het is het waard. Als ik hier voor de deur sta en ik zie hoe Jeroen staat te stralen in die koffiekar, als ik denk aan de aantallen jongens en meiden die via Zuivere Koffie en Guiltea buiten weer aan het werk zijn en een toekomst hebben, dan ben ik zo ongelofelijk trots dat we dit gekneist hebben.”