Het KNMI heeft een belangrijk aandeel in de ontwikkeling van aardobservatiesatellieten en in het verwerken en interpreteren van de data. Verwachtingen voor weer en klimaat, luchtvervuiling en zonnestraling worden grotendeels gemaakt met gegevens van deze satellieten. 2024 stond in het teken van satelliet EarthCARE, die ons helpt meer begrip te krijgen van klimaatverandering en het groen licht van ESA voor de realisatie van de Nederlandse TANGO-satellieten die plaatselijke emissies gaan monitoren. Dit jaar kregen we ook te maken met een aantal zonnestormen, die leidden tot prachtig Noorderlicht in Nederland.
Klimaatsatelliet EarthCARE
Eind mei werd de satelliet EarthCARE succesvol gelanceerd. EarthCARE is uitgerust met geavanceerde instrumenten om onze atmosfeer op een nieuwe manier te observeren. Met vier instrumenten verzamelt EarthCARE belangrijke gegevens over wolken, fijnstof, zonnestraling en warmtestraling, evenals hun onderlinge interacties. Dit helpt wetenschappers om klimaatverandering beter te begrijpen. Nieuw is dat deze satelliet de driedimensionale structuur van de atmosfeer kan meten. De wetenschappelijke leiding van EarthCARE is in handen van het KNMI.
De nieuwe beelden laten duidelijk zien hoe de EarthCARE-instrumenten tegelijkertijd verschillende metingen van wolken en fijnstof kunnen doen en elkaar aanvullen tot een volledig beeld van de atmosfeer. EarthCARE heeft vier instrumenten: een wolkenradar, een lidar (UV-laser), een camera en een radiometer. De wolkenradar van EarthCARE geeft informatie over de grotere deeltjes, ijskristallen en neerslag, en daardoor over de structuur en beweging van wolken. De lidar meet kleine deeltjes, fijnstof, waterdruppels en ijskristallen en laat de bovenkant van wolken zien. De camera maakt beelden van wolken en het landschap daaronder in verschillende golflengtes. De radiometer meet hoeveel zonlicht wordt teruggekaatst en hoeveel infraroodstraling de aarde verlaat.
De eerste resultaten laten zien dat EarthCARE nieuwe informatie levert over opwarming en afkoeling van de atmosfeer door wolken en fijnstof, wat erg belangrijk is voor klimaatonderzoek.
TANGO-missie
In februari 2024 heeft de Europese ruimtevaartorganisatie (ESA) groen licht gegeven voor de realisatie van de Nederlandse TANGO-satellieten. Deze satellieten, die ontwikkeld worden door het KNMI, ISISPACE, TNO en SRON h(Nederlands instituut voor Ruimteonderzoek) worden naar verwachting in 2027 gelanceerd.
TANGO zal de broeikasgasuitstoot van onder andere energiecentrales, kolencentrales, vuilnisbelten en fabrieken meten. Onze voorganger TROPOMI speurt al ruim zevenjaar wereldwijd het broeikasgas methaan op en kan zo'n 5% van de bronnen daarvan in beeld brengen. TROPOMI zal nog vele jaren werken en bovendien geassisteerd worden door de Sentinel 4 en Sentinel 5 die in 2025 gelanceerd worden. TANGO kan 75% van de methaanbronnen in beeld brengen en bovendien emissies meten van CO2, het belangrijkste broeikasgas.
Zonnestormen en noorderlicht
In 2024 vonden er verschillende zonnestormen plaats. In mei was het noorderlicht duidelijk te zien in Nederland. Het werd veroorzaakt door een zeer krachtige geomagnetische storm, die tot stand kwam door grote uitbarstingen op de zon. Bij dit soort uitbarstingen worden er grote plasmawolken, zogeheten coronale massa uitstoten (CME), de ruimte in geslingerd die de aarde kunnen raken.
Op 10 mei bereikte vanaf ongeveer 19:00 uur de storm de aarde en werd het aardmagnetisch veld sterk vervormd. Hierdoor was het mogelijk om het noorderlicht, dat veroorzaakt wordt door deeltjes die in het verstoorde magneetveld versneld worden, in Nederland waar te nemen. Om 23:30 uur was de piek in activiteit. Doordat het helder weer was, konden veel mensen het noorderlicht zien vanuit Nederland.
Meestal als het noorderlicht vanuit Nederland wordt gezien, bevindt het verschijnsel zich boven het zuiden van Scandinavië en de Noordzee, en is dan vooral zichtbaar aan de noordelijke horizon vanuit Nederland. Op 10 mei was vrijwel de hele lucht gekleurd in ons land.
Rol van het KNMI bij ruimteweer
Het noorderlicht zelf is erg mooi, maar de oorzaak - de zonnestorm - kan stroomstoringen veroorzaken, en de communicatie en navigatie van het vliegverkeer verstoren. Het KNMI heeft in opdracht van de overheid een ruimteweer-alarmeringsservice opgezet. Het KNMI monitort 24 uur per dag, zeven dagen per week de situatie in de ruimte. We brengen de effecten en gevaren van ruimteweer in kaarten vergroten het bewustzijn bij vitale sectoren over de mogelijke impacts.
Ook in oktober 2024 vond er een grote uitbarsting plaats op de zon. Net as in mei waren er grote verstoringen in en rond de corona van de zon waarbij er een snelle stroom van deeltjes (plasmawolk) de aarde raakte. Dit gebeurt vaker tijdens actieve periodes van de zon. De snelheid van deze deeltjes was echter uitzonderlijk hoog, namelijk 1200 kilometer per seconde.
