Tekst Jelle van Schaik
Nederland staat bekend als een transparant en open land als het aankomt op wapenexportcontrole. Nederlandse vertegenwoordigers bij internationale onderhandelingen spelen dan ook een actieve rol bij het maken en uitbreiden van afspraken over exportcontrolesamenwerking, zoals bijvoorbeeld bij het VN wapenhandel verdrag (ATT). De afwegingen die daarbij moeten worden gemaakt spelen zich af in de context van een constant veranderende realiteit. Wapenexport is daarmee vaak onderwerp van het politieke en maatschappelijke debat.
Leestijd: 5 minuten
Dit artikel is het eerste in de artikelenreeks 'Wapenexport en vredesinzet: tegenpolen?’, waarin de Veiligheidsdiplomaat de lezer maandelijks meeneemt langs Nederlandse partijen die bij het thema wapenexport betrokken zijn. Uiteenlopende organisaties zullen aan het woord komen: van scheepbouwer Damen Shipyards B.V., die met 34 werven en 12.000 medewerkers wereldwijd een grote speler is op het gebied van scheepsbouw, inclusief marinebouw, tot PAX, een internationale vredesbeweging actief in 58 landen die overwegend kritisch is op de export van militaire goederen. Centraal in de Nederlandse aanpak staat het vinden van de juiste balans tussen economische belangen en politieke veiligheidsoverwegingen.
Wapenexportcontrole in Europa: een kijkje bij de buren
Sinds 1998 toetsen alle EU-lidstaten vergunningaanvragen voor export van militaire goederen naar niet EU- of NAVO- landen aan dezelfde acht criteria, vastgelegd in het EU Gemeenschappelijk Standpunt inzake Wapenexport. De Europese Unie wil op deze manier voorkomen dat wapens bijdragen aan conflicten of gebruikt worden voor het schenden van mensenrechten.
Toch is het maatschappelijk speelveld in elk land anders, wat van invloed is op de toepassing van de Europese regelgeving. In Zweden is de defensie industrie bijvoorbeeld relatief klein en gespecialiseerd in hoogwaardige technologie. Frankrijk, aan de andere kant, is daarentegen de op twee na grootste producent van wapens ter wereld en heeft een groot staatsbelang in de wapenindustrie.
Naast politieke en maatschappelijke ontwikkelingen spelen ook deze verschillende economische belangen mee in de uiteindelijke beleidsvorming van landen. Zweden past naast de Europese criteria in nationaal verband aanvullende regels toe. Frankrijk, daarentegen, riep Europese landen er onlangs toe op om defensiebedrijven aan minder strenge regels te onderwerpen. Aangezien producenten van militaire goederen vaak afhankelijk zijn van onderdelen die in andere Europese landen worden geproduceerd kunnen Franse bedrijven de gevolgen van strengere Duitse regels ook merken.
Het Nederlandse beleid bevindt zich tussen deze uitersten in. Het is gericht op het uitvoeren van een effectieve wapenexportcontrole waarbij wordt gestreefd naar een gelijk Europees speelveld voor de defensie industrie. Opvallend hierbij is dat Nederland een stuk transparanter is dan de meeste EU- lidstaten: geen andere lidstaat rapporteert maandelijks in zoveel detail over alle toegekende vergunningen.
Het Nederlandse beleid bevindt zich tussen deze uitersten in. Het is gericht op het uitvoeren van een effectieve wapenexportcontrole waarbij wordt gestreefd naar een gelijk Europees speelveld voor de defensie industrie.
Van wapenexport tot vredesinzet: de Nederlandse producenten en vredesorganisaties
Verschillende organisaties in Nederland staan kritisch ten opzichte van de uitvoer van Nederlandse wapens. PAX houdt zich bijvoorbeeld al sinds 1948 actief bezig met de effecten van Nederlandse wapenexport op vrede wereldwijd. In haar streven naar mondiale wapenbeheersing heeft de organisatie onder andere bijgedragen aan het tot stand brengen van het Clustermunitieverdrag van 2008. Clustermunitie is munitie die vaak honderden kleinere explosieven bevat die kunnen zorgen voor veel onschuldige burgerslachtoffers. Het verdrag is inmiddels door 119 landen ondertekend en heeft daarmee sterk bijgedragen aan het voorkomen van de verspreiding van dodelijke wapensystemen.
De Nederlandse defensie industrie bevindt zich aan de andere kant van het politieke spectrum. Deze industrie is gespecialiseerd in hoogwaardige technologie en gericht op producten zoals schepen en radar- en infrarood apparatuur. De bedrijven Damen Shipyards en Thales Nederland zijn beiden belangrijke werkgevers in Nederland, die bijdragen aan het Nederlandse aandeel van de wereldwijde handel. Een overmatig restrictief exportcontrole beleid kan negatieve gevolgen hebben voor de concurrentiepositie van deze bedrijven.
In deze serie volgen interviews met zowel Damen Shipyards als PAX, over hun uiteenlopende visies op wapenexport. Vervolgens zullen we de verschillen en overeenkomsten van deze standpunten uitlichten en aangeven hoe dit het Nederlands wapenexportbeleid beïnvloedt. Uiteindelijk hebben alle betrokkenen belang bij de zorgvuldige totstandkoming van het beleid.
