Tekst Olivia Lin & Liesje Klomp
Eind juli zijn voor het eerst sancties onder het cybersanctieregime opgelegd aan zes personen en drie entiteiten, afkomstig uit de Russische Federatie, China en Noord-Korea. Zij zijn verantwoordelijk gesteld voor de schadelijke cyberaanvallen gericht tegen de EU.Met het sanctieregime is een middel gecreëerd om te reageren op kwaadwillende cyberaanvallen. Hiermee hebben de EU en Nederland daadkracht getoond en de EU slagvaardiger gemaakt. Dit artikel gaat in op hoe het cybersanctieregime tot stand is gekomen en staat stil bij de verschillende stappen in het proces.
Leestijd: 3 minuten
Het begin
Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de EU in 2016 is de cyber diplomacy toolbox ontwikkeld en is uiteindelijk in juni 2017 aangenomen. De toolbox maakt deel uit van de EU-aanpak op het gebied van cyberdiplomatie.
Vanaf het moment dat bekend werd dat Russische individuen verantwoordelijk waren voor de poging tot een cyberaanval op de OPCW in Den Haag in oktober 2018, heeft Buitenlandse Zaken (BZ) gezocht naar mogelijkheden om met een diplomatieke reactie te komen. NL heeft toen samen met het Verenigd Koninkrijk een voortrekkersrol binnen de EU ingenomen. Na enige onderhandelingen zijn binnen een maand Europese Raadsconclusies aangenomen met een oproep tot het oprichten van een cyber sanctieregime.
Onderhandelingen
Van november 2018 tot mei 2019 zijn onderhandelingen gevoerd over het cyber sanctieregime. Dit overleg vond plaats binnen een groep likeminded landen, in de Horizontal Working Group Cyber en ten derde in de RELEX (de juridische werkgroep), waarna in mei 2019 het regime is aangenomen. Onmiddellijk daarna vervolgde Nederland met likeminded lidstaten onderhandelingen over welke entiteiten en individuen daadwerkelijk op de sanctielijst moeten worden gezet. Het zo genoemde listingsproces.
Met name tijdens het listingsproces was Liesje Klomp, werkzaam bij de Nederlandse Permanente Vertegenwoordigingen bij de EU en NAVO, actief betrokken. “De eerste horde was overeenstemming bereiken tussen de likeminded landen. Nadat dit was gelukt, zijn in februari presentaties gegeven aan de Horizonal Working Party on Cyber Issues door Nederland [Jan Jaap Gerards en Liesje] en enkele likeminded landen. Dit moest allemaal achter gesloten deuren vanwege de gevoeligheid. In die geheime vergaderingen ontstond overeenstemming onder alle EU-lidstaten dat het sanctieregime gebruikt moest worden. Gezien de omvang van het voorgestelde pakket en bijbehorende bewijslast, wensten enkele lidstaten veel tijd om hun politieke afweging te maken.”
Laatste loodjes
Dit was het moment dat Liesje koffie ging drinken met haar kritische EU collega’s om te peilen waar de pijnpunten lagen: is dit niet een vorm van attributie? Is deze aanval echt schadelijk voor de EU? Enkele onduidelijkheden zijn op hoofdsteden niveau opgehelderd. Normaalgesproken zou het vervolg in maart plaatsvinden, maar vanwege de COVID-19 crisis kreeg de HWP Cyber pas in mei de kans om bijeen te komen.
Na flink lobbywerk lukte het uiteindelijk alle lidstaten te overtuigen om de 6 personen en 3 entiteiten op de sanctielijst te plaatsen en werd het regime voor de eerste keer succesvol gebruikt. Met name door de gezamenlijke verklaring die alle lidstaten uitstuurden, en de steun van onder andere Groot-Brittannië, Australië, VS, Canada en Nieuw-Zeeland, heeft de internationale gemeenschap een duidelijk signaal afgegeven. Hierbij speelden de vanuit Nederland gedetacheerde collega’s bij EDEO (Marietta Schuerman en Manon Le Blanc) een grote rol.
“Wij hebben een mooi resultaat bereikt ondanks het vertrek van de Britten uit de EU en de situatie rondom COVID-19. Het was een samenwerking niet alleen van collega’s in Brussel, maar ook in Den Haag en andere hoofdsteden. Hiervoor hebben we veel gebruik gemaakt van vertrouwelijke communicatiemiddelen. We hebben het voorstel zo goed mogelijk toe kunnen lichten en steun verkregen voor de schadelijke effecten van die de aanvallen op de EU (konden) hebben. Nieuwe voorstellen voor listing dienen zich al aan. Dit onderstreept het belang van het cyber sanctieregime!”.
