Op veldbezoek in de Filipijnen

Is duurzame vrede het beste tegengif tegen radicalisering?

Reizen door rood gebied

De wekker gaat, het is vijf uur ’s ochtends. Koningsdag! Vandaag helaas geen vrijmarkt. Ik ben in Illigan, op het eiland Mindanao in de Filipijnen. Vandaag en morgen bezoek ik, samen met Australische en Japanse collega’s en Filipijnse ambtenaren, projecten die wij ondersteunen.

In Mindanao is de bevolking in meerderheid moslim, in tegenstelling tot de rest van de Filipijnen waar het katholicisme domineert. Het is een van de armste en minst ontwikkelde regio’s van de Filipijnen. De afgelopen decennia werd het eiland geteisterd door geweld. Niet alleen speelde er zich een gewapende onafhankelijkheidsstrijd af, maar vonden er ook terroristische aanslagen, natuurrampen en gewelddadige vetes tussen clans plaats. Een vredesakkoord beëindigde de onafhankelijkheidsstrijd in 2014, en leidde in 2019 tot de oprichting van de Bangsamoro Autonome Regio in Moslim Mindanao, met een eigen regering en parlement. De regio is een voorbeeld van hoe een instabiele regio voedingsbodem biedt aan radicalisering en extremisme.

Nog steeds geldt voor het grootste deel van het gebied een ‘rood’ reisadvies. Dat betekent dat het te gevaarlijk is om er naar toe te reizen. Ondanks de risico’s is het belangrijk dat we zien wat er met de projecten met Nederlandse steun gebeurt, en dat we kunnen spreken met NGOs, overheid, maar vooral met de lokale gemeenschappen om te horen wat er speelt. Tijdens de reis gelden strenge veiligheidsmaatregelen.

Gesprek met ontwapende strijders

Voor de eerste afspraak rijden we twee uur de bergen in naar een kamp waar voormalige onafhankelijkheidsstrijders met hun gezinnen wonen. We spreken de leider van het kamp die ons rondleidt op het terrein. Hij laat met trots een visvijver zien waarin hij tilapia kweekt en grapt: “from arms to farms!”

Het vredesakkoord beloofde strijders die hun wapens neerlegden een steunpakket met financiële bijstand en meer sociaaleconomische steun, zoals studiebeurzen en werkgelegenheidsprogramma's. De organisatie die wij steunen helpt oud-strijders en familieleden bij het verkrijgen van een geboortecertificaat. Na decennia vechten hebben zij geen identiteitspapieren, een voorwaarde voor de steun en daarmee een betere kans op een beter bestaan.

In een gesprek met de oud-strijders blijkt dat ze nog wachten op het sociaaleconomische deel van het steunpakket, vooral op de studiebeurzen voor hun kinderen. Ik spreek een man die bijna 40 jaar gevochten heeft. Hij zegt dat vrede beter is dan de strijd, maar het uitblijven van de steun voelt niet eerlijk. De Filipijnse staatsbegroting is onder grote druk komen staan vanwege de COVID-pandemie, waardoor er onvoldoende geld beschikbaar is voor de studiebeurzen, legt een Filipijnse ambtenaar uit. Ik ben onder de indruk van de openheid en de kwetsbaarheid van deze voormalige strijders. Ze zijn ervan overtuigd dat het goed is dat ze de wapens hebben opgegeven, maar hun wens op een betere toekomst voor hen en hun families is nog niet uitgekomen.

Voor het donker keren we terug naar Illigan. Om Koningsdag toch nog een beetje te vieren, hef ik met de collega’s een glaasje meegenomen oranjebitter op de Koning. Laat maken we het niet, want ook op vrijdag gaat de wekker om 5.00 uur.

Bezoek aan een verwoeste stad

Vandaag gaan we naar Marawi. Sinds eind jaren ’90 zijn ook jihadistische terroristische groepen actief in Mindanao, zoals Abu Sayyaf en Maute. Deze organisaties hebben banden met Al Qaida en ISIS. Zij zijn verantwoordelijk voor vele bomaanslagen, ontvoeringen en piraterij. Dit heeft ook impact op de omliggende landen, en vormt daarom een bedreiging voor de regionale veiligheid en stabiliteit.

In mei 2017 bezette ISIS de stad Marawi, en riep de stad uit als hun ‘hoofdstad’ in Zuidoost-Azië. Ruim 350.000 mensen raakten ontheemd. Na vijf maanden hevige gevechten slaagde het Filipijnse leger erin de stad te heroveren, maar een groot deel van de stad is nog steeds verwoest. We bezoeken Marawi, en rijden letterlijk door oorlogsgebied. Hele huizenblokken zijn vernietigd. Bijna zes jaar later is het overgrote deel van de bevolking nog steeds niet teruggekeerd.

Voorkomen van radicalisering nog steeds actueel

Omdat er nog steeds terreurbewegingen actief zijn in het gebied, bestaat het risico dat jongeren gerekruteerd worden: uit onvrede, verveling, overtuiging of met economische motieven. We steunen jongeren- en vrouwenorganisaties die voorlichting geven aan gemeenschappen over hoe je radicalisering kunt herkennen, en hoe je die in je eigen gemeenschap kunt voorkomen. Hierbij werken ze samen met de imams en andere religieuze leiders.

Na twee volle dagen zit het veldbezoek er op. Mijn hoofd zit vol. De bevolking heeft zo veel te verduren gehad en zat soms gevangen tussen strijdende partijen. Tussen de aanvallen van rebellen of terroristen enerzijds en de tegenaanvallen van het leger anderzijds. Het vredesproces heeft nog niet geleid tot duurzame vrede en er zijn talloze uitdagingen voor de autonome regio. Zo bestaat er nog veel werkloosheid en weinig perspectief voor jongeren. Het bezoek laat zien hoe het vredesproces, wederopbouw en voorkomen van radicalisering met elkaar verweven zijn: hoe langer de bevolking moet wachten op een betere toekomst, hoe makkelijker het voor terroristen is om die onvrede uit te buiten.

Toch is er hoop. Dankzij de veerkracht en het doorzettingsvermogen van de mensen die we hebben gesproken. Het blijft daarom belangrijk dat de internationale gemeenschap, zoals Nederland, hen blijft ondersteunen. Daar profiteren niet alleen de mensen in Mindanao van, maar de hele regio. Of zoals een ontheemde zei: “vrede is als een boom, die moet je blijven verzorgen wil je de vruchten kunnen plukken.”

Lees het volgende artikel: Hoe in Japan het belang van mondiale veiligheid en de ondeelbare vrede duidelijk wordt