Tekst Bram Pikkemaat
Het beschermen van een wereldwijd verbonden, open, vrij en veilig internet in een veranderende wereld
Een wereldwijd verbonden, open, vrij en veilig internet. Dat is het doel waar Nederland al sinds de eerste beleidsbrief internationaal cyberbeleid uit 2017 naar streeft. Dit doel is in de afgelopen jaren niet veranderd, maar de geopolitieke en technische context zijn dat wel. Om deze reden is er op 9 juni 2023 een nieuwe International Cyberstrategie 2023-2028 (ICS) gelanceerd om digitale dreigingen in een veranderende wereld tegen te gaan. Om het belang van de nieuwe ICS toe te lichten bracht minister van Buitenlandse Zaken, Wopke Hoekstra, op 12 juni een bezoek aan de Brightlands Smart Services Campus in Heerlen.
Leestijd: 5 minuten.
Waarom een nieuwe internationale cyberstrategie?
Tijdens zijn bezoek opent minister Hoekstra zijn speech met een treffende beschrijving van de veranderende wereld waarin de ICS geschreven is. In 2000 omschreef president Bill Clinton de pogingen van China om de vrijheid van meningsuiting op het internet te beteugelen. Hij zei: “Goodluck. That’s like trying to nail jello to a wall.” Echter, onderzoek, waaronder dat van Freedom House, toont aan dat de internetvrijheid wereldwijd drastisch is afgenomen. Het cyberdomein wordt actief gebruikt om journalisten en activisten het zwijgen op te leggen. Deze ontwikkelingen hebben onze perceptie van het internet veranderd.
Maar er liggen meer uitdagingen aan de horizon. Zo proberen landen als China en Rusland controle uit te oefenen op het beheer van de technische laag van het internet. Zij proberen de discussie over technische afspraken en standaarden, die de basis vormen voor het internet zoals wij dat kennen, te verplaatsen van apolitieke organisaties waar technische discussies centraal staan en waar niet-statelijke actoren zoals bedrijven en maatschappelijke organisaties een plek aan tafel hebben, naar multilaterale fora zoals de Verenigde Naties. Nederland vreest dat het internet daarmee een speelbal wordt van geopolitieke competitie. “Als we het internet en de infrastructuur daarachter niet beschermen, dan zal het internet zoals wij dat kennen over tien jaar niet meer bestaan” aldus Hoekstra.
De veranderende geopolitieke context, met zowel een conventionele oorlog in Europa als een steeds assertiever wordend China, laat zich niet alleen voelen in de fysieke wereld. Geopolitieke dreigingen manifesteren zich eveneens in het digitale domein. Hoewel vaak onzichtbaar voor het oog, is Nederland op grote schaal het doelwit van cyberaanvallen, spionage, data-diefstal en desinformatie. Opkomende technologieën zoals AI zullen deze dreigingen naar verwachting verder vergroten.
Daadkrachtige, digitale diplomatie
Met deze waarschuwing nog resonerend in de zaal van de Brightlands Smart Services Campus benoemde Hoekstra de drie prioriteiten waarop de nieuwe Internationale Cyberstrategie zich richt.
De eerste pijler betreft het vergroten van onze digitale veiligheid. In rapporten van de AIVD en MIVD wordt gewaarschuwd voor een constante competitie die gaande is om strategische, politieke en economische belangen in het digitale domein. Om de Nederlandse belangen in deze competitie veilig te kunnen stellen is een omslag in beleid nodig. Van reageren op specifieke incidenten naar het proactief, geïntegreerd en strategisch inzetten van alle beschikbare instrumenten van buitenlandbeleid. Daarbij valt te denken aan sancties, economische drukmiddelen, inlichtingenmatig onderzoek, militaire en justitiële slagkracht en samenwerking met de private sector. Dit doen we volgens minister Hoekstra om onze tegenstanders te tonen dat we bereid zijn om deze middelen in te zitten om cyberoperaties af te weren en kwaadwillende actoren te ontmoedigen.
De tweede prioriteit uit de ICS betreft het beschermen van mensenrechtelijke en democratische principes online. Die principes staan namelijk wereldwijd onder druk, ook in het digitale domein. “Ik vind dat wij als Nederland de verantwoordelijkheid hebben om journalisten en mensenrechtenverdedigers te beschermen, waar ze zich ook bevinden”, verklaart Hoekstra. De instrumenten die Nederland inzet om mensenrechten online te bevorderen zijn hoofdzakelijk diplomatiek. Zo is Nederland lid van de Freedom Online Coalitie, waarin 37 landen zich in coalitieverband, voornamelijk binnen de VN, inzetten voor mensenrechten online en democratische waarden. Nederland streeft een actieve rol na in samenwerkingsverbanden, zoals de Freedom Online Coalition, zodat we meer invloed hebben op de discussies die op dit onderwerp die in de VN gevoerd zullen worden. Tot de tweede prioriteit hoort ook de inzet op waarborging van mensenrechten en democratische beginselen bij standaarden voor nieuwe technologieën. Daarbij zal Nederland vooral pogen, in samenwerking met Europese partners, om de principes van Europese wet- en regelgeving, zoals bijvoorbeeld opgenomen in de AI-act, internationaal onder de aandacht te brengen.
Het behoud van het wereldwijd verbonden, open, vrij en veilig internet is de derde prioriteit die in de ICS is opgenomen. Sinds het ontstaan van het internet wordt het beheer van de technische of publieke kern van het internet uitgevoerd volgens op basis van het zogenaamde multistakeholder principe. In dit model zijn alle belanghebbenden op gelijke voet betrokken bij relevante discussies. Hierbij gaat het, naast overheden, om de technische gemeenschap, bedrijven, maatschappelijke organisaties en academici. Dit model staat echter steeds meer onder druk. In een strijd die zich grotendeels achter de schermen afspeelt, proberen bepaalde landen discussies over de kern van het internet te verplaatsen van technische organisaties naar de VN, waar landen een grotere invloed hebben. Als het aan Nederland ligt, blijven deze discussies technisch en buiten de VN. Nederland tracht dit doel te bereiken door het smeden van brede coalities die wereldwijd streven naar erkenning van de noodzaak voor een apolitiek internet. Vanwege het toegenomen geopolitieke karakter van deze discussies is ook een grotere rol van het ministerie van Buitenlandse Zaken vereist.
Cyber is teamwork
Het is niet toevallig dat minister Hoekstra Brightlands heeft gekozen als locatie om de nieuwe internationale cyberstrategie te presenteren. Brightlands is een samenwerkingsverband tussen kennisinstellingen, overheden en maatschappelijke organisaties op het gebied van digitale innovatie. Het belichaamt daarmee perfect het multistakeholder principe, waar de ICS uitgebreid op in gaat. De minister bezocht onder andere een innovatie lab van de politie waar wordt gewerkt aan het tegengaan van cybercriminaliteit.
Het belang van samenwerking tussen publiek en private partijen bleek ook uit het panelgesprek dat plaatsvond na afloop van Hoekstra’s speech. Hierin benadrukte Ambassadeur in Algemene Dienst voor Cyber en Veiligheid, Nathalie Jaarsma, dat cyber “teamwork” is. “In Nederland zijn we goed in polderen, ook in het cyberdomein.” Om cyberdreigingen tegen te gaan is het delen van kennis, informatie en expertise cruciaal.
Dit is ook de boodschap waarmee minister Hoekstra zijn speech afsloot. Autoritaire landen zijn constant bezig om van het van het internet een gecontroleerde ruimte te maken. De Nederlandse overheid werkt met de nieuwe ICS hard om gedeelde waarden uit te dragen en om ons veilig te houden. Hierbij hebben we jullie nodig zegt hij tegen de zaal. “Als je gelooft in een open, vrij en veilig cyberdomein help ons dan om dit zo te houden”.
