Tekst Teun Ticheler en Ismael Moalim
Sinds de Islamitische Staat (IS) terrein heeft verloren in het Midden Oosten zien we een toename van terrorisme in Afrika. IS- en Al Qaida-gelieerde groepen winnen aan invloedsfeer in West-, Centraal-en Zuidoost Afrika. De toegenomen terroristische dreiging op het Afrikaanse continent heeft ook impact op de veiligheid van traditioneel stabiele landen als Ghana en Kenia. Onlangs bezocht minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra een bezoek aan beide landen. Dit deed hij in BENELUX verband vergezeld door zijn Luxemburgse collega. Het bezoek is belangrijk om de banden met deze landen aan te halen en om te zien waar in Ghana en Kenia behoefte ligt om in samenwerking stabiliteit en veiligheid in West- en Oost-Afrika te versterken.
Kenia: de context
Kenia is de grootste economie in Oost-Afrika en het meest stabiele land in een regio gekenmerkt door conflict, terrorisme en vluchtelingenstromen. Het huisvest het regionale hoofdkantoor voor de VN, internationale hulporganisaties en bedrijven, waaronder ongeveer 200 Nederlandse bedrijven. Daarom is Kenia een strategische partner in deze turbulente regio. De terroristische dreiging vanuit Al-Shabaab is ook voelbaar in Kenia door de bijna dagelijkse aanslagen in het noorden van Kenia (grensgebied met Somalië) (lees een eerder Veiligheidsdiplomaat artikel over de situatie in Somalië). Dankzij de steun van internationale partners, waaronder van Nederland, is de capaciteit van de Keniaanse veiligheidsautoriteiten versterkt en heeft er sinds 2019 geen aanslag meer plaatsgevonden in Nairobi. Het Keniaanse National Counter-Terrorism Centre (NCTC) is een belangrijke partner van Nederland. Samen met de NCTC werkt Nederland in West-Kenia om de lokale gemeenschappen daar weerbaar te maken voor radicalisering en rekrutering door Al-Shabaab. De lessen die zijn opgedaan in dit deel van Kenia zal Nederland uitbreiden naar meer kwetsbare gebieden, zoals in het Keniaanse grensgebied met Somalië. Verder draagt de Nederlandse inzet op veiligheid en rechtsorde in Somalië bij aan de strijd tegen Al-Shabaab.
Waardering voor Kenia in de strijd tegen Al-Shabaab
Minister Hoekstra kreeg tijdens zijn bezoek deze veiligheidscontext goed mee. Tijdens de ontmoeting met president Ruto en andere Keniaanse regeringsleiders sprak minister Hoekstra waardering uit voor de regionale leiderschapsrol van Kenia in vrede en veiligheid. Vanuit Kenia was er waardering voor de EU als partner van de Afrikaanse Unie vredesmissie in Somalië. Kenia is een van de troepenleveranciers aan deze missie en zal met vijfduizend extra soldaten de Somalische overheid steunen in een nieuwe offensief tegen Al-Shabaab. Verder is Kenia bemiddelaar in de conflicten in Soedan, Ethiopië en de Democratische Republiek Congo. Deze conflicten ziet Kenia als een gevaar voor de regio; terrorisme, vluchtelingenstroom, een wapenwedloop als gevolg. Volgens Kenia zijn er al 1 miljoen Soedanezen op de vlucht geraakt door de oorlog in Soedan.
Ghana: de context
Ghana wordt bedreigd door de verslechterende veiligheidssituatie van noorderbuur Burkina Faso. Na het vertrek van Franse militairen uit Burkina Faso zet de opmars van Jama'at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), een aan Al-Qaida gelieerde jihadistische groepering, zich in hoog tempo voort richting het zuiden van Burkina Faso en de grens met Ghana, Togo en Benin. Buurlanden Togo en Benin worden inmiddels al langer geteisterd door terroristische aanslagen waarbij militairen en burgers doelwit zijn. Hoewel Ghana het enige land in de regio is dat tot op heden geen doelwit is geweest van een aanslag, bestaan er grote zorgen over verspreiding van extremisme naar Ghanees grondgebied. Experts zijn het erover eens dat JNIM-strijders zich regelmatig op Ghanees grondgebied begeven en dat de organisatie banden heeft met illegale smokkelnetwerken die de schaduweconomie in Noord-Ghana domineren.
Nederland zet zich in voor stabiliteit in de kustregio
De poreuze aard van West-Afrikaanse grenzen vereist een regionale aanpak van terrorisme, om te voorkomen dat jihadistische facties zich tijdens offensieven door veiligheidsdiensten simpelweg naar buurlanden verplaatsen. Tijdens een ontmoeting met de Ghanese minister van Buitenlandse Zaken, Shirley Ayokor Botchwey, en de minister van Nationale Veiligheid, Albert Kan-Dapaah, prees minister Hoekstra de Ghanese voortrekkersrol in het Accra Initiatief. Dit platform stimuleert het delen van inlichtingen en moet ook gezamenlijke grensoperaties tussen de kustlanden van de Golf van Guinee en Mali, Burkina Faso faciliteren.
Nederland positioneert zich als een steeds belangrijkere partner voor West-Afrikaanse landen op het gebied van vrede en veiligheid. Hoekstra kondigde daarom onze deelname aan het Coastal States Stability Mechanism (CSSM) aan, een pilotfonds van waaruit in samenwerking met de Verenigde Staten en Duitsland zal worden bijdragen aan het bevorderen van aanwezigheid van en vertrouwen in de overheid in afgelegen noordelijke gebieden in Ghana, Togo en Benin.
Het bezoek als kijkje in de keuken
Een aanhoudend gebrek aan overheidsvertegenwoordiging en vertrouwen van de bevolking in veiligheidsdiensten maken de situatie in het noorden van Ghana fragieler dan deze op het eerste gezicht lijkt. Bovendien bestaan er zorgen over etnische conflicten: in Mali en Burkina Faso heeft JNIM met veel succes gerekruteerd onder gedesillusioneerde jongeren uit nomadische stammen. Minister Hoekstra heeft zorgen over deze thema’s uitgebreid aangehoord tijdens een rondetafelgesprek met jongerenvertegenwoordigers, academici en andere experts op het gebied van extremisme.
Kortom, het bezoek was niet alleen een belangrijk moment om de relatie aan te halen met twee gewaardeerde partners in Oost- en West-Afrika. Het gaf ook de minister een beeld over de bestaande inzet van Ghana en Kenia, met steun van Nederland, om terrorisme te bestrijden. Samenwerking met partners op het Afrikaanse continent is van belang om onze gezamenlijke belangen in vrede, veiligheid en investeringsklimaat te behouden.
De Afrikastrategie
Lees hier het interview met Onno Koopmans, een van de collega's die betrokken was bij het schrijven van de Afrikastrategie. Het bezoek van minister Hoekstra aan Ghana en Kenia is een goed voorbeeld van het versterken van de relatie met Afrikaanse landen. "Een belangrijk uitgangspunt bij de uitvoering van de Afrikastrategie is dat we met Afrikaanse landen, ook op hoog niveau, aan een versterkte relatie werken.”
