Tekst Melissa Kuiper & Joris van Schie
Foto Gerben Hazebroek
Waarom er binnen de VN afspraken gemaakt moeten worden over verantwoord gedrag in de ruimte
De ruimte wordt alsmaar drukker en voller. Staten benutten steeds vaker de ruimte voor civiele en militaire doeleinden, bijvoorbeeld voor het gebruik van eigen navigatie, monitoring van klimaatverandering of voor militaire communicatie- en inlichtingendoeleinden. Ook commerciële partijen werken hier vlot aan mee. Zo heeft SpaceX de afgelopen jaren al ruim 4000 satellieten de ruimte in gelanceerd om het gebruik van satellietinternet mogelijk te maken. Het bedrijf van Elon Musk streeft er zelfs naar om vanaf volgend jaar elke drie dagen een raket te lanceren om dit aantal nog verder uit te breiden en zo een volledige werelddekking mogelijk te maken.
Deze groeiende drukte brengt gevolgen met zich mee voor de ruimteveiligheid, waarbij de vraag opkomt: hoe zet Nederland zich in om de ruimte een stukje veiliger te maken?
Voorkomen van een nieuwe wapenwedloop in de ruimte
Het toenemende aantal satellieten in de ruimte zorgt ervoor dat de kans op ruimtepuin ook snel toeneemt. Er zijn nu al ongeveer één miljoen brokstukken van tussen de 1 en 10 centimeter groot in de ruimte. Door de enorme snelheid van deze objecten, samen met de snel groeiende drukte in de ruimte, kan dit voor gevaarlijke situaties zorgen. Daarnaast raakt het ruimtedomein steeds meer betwist. Steeds meer landen ontwikkelen capaciteiten om de toegang van andere gebruikers tot ruimtemiddelen te beperken of deze zelfs te ontzeggen. De kans op ongelukken, miscommunicatie en misinterpretatie in de ruimte groeit mede hierdoor steeds verder. Om escalatie te voorkomen is het daarom belangrijk dat er afspraken worden gemaakt over verantwoord gedrag in de ruimte. Zo kan een nieuwe wapenwedloop in de ruimte worden voorkomen.
Juridisch kader
Door de snel veranderende situatie in de ruimte is het belangrijk om het juridisch kader, dat op dit moment uit de vijf VN-Ruimteverdragen bestaat, aan te vullen. Dit betekent dat er aanvullende internationale afspraken gemaakt moeten worden binnen de VN over ruimteveiligheid. Hierbij pleiten sommige staten voor een compleet verbod op bepaalde wapens in de ruimte. Dit is in de praktijk lastiger dan het lijkt door het unieke karakter van de ruimte. Dat begint al met het definiëren van het woord ‘wapen’, want elk object in de ruimte kan door de hoge snelheid waarop het beweegt in beginsel aangemerkt worden als wapen dat schade aan kan richten aan andere satellieten. Daarnaast kunnen de meeste satellieten zowel civiel als militair worden gebruikt. Een satelliet kan initieel een commercieel doel hebben, maar kan ook met kleine aanpassingen als wapen worden ingezet. Dit maakt het lastig na te gaan met welke intentie een staat een satelliet in de ruimte heeft gebracht.
Om deze patstelling te doorbreken, ziet Nederland een focus op verantwoord gedrag in de ruimte als meest praktische weg voorwaarts. Door onderscheid te maken tussen verantwoord en onverantwoord gedrag kunnen dreigingen worden herkend en via afspraken worden geadresseerd. Voor de naleving van deze afspraken over het gebruik van de ruimte kun je Space Situational Awareness inzetten; een technologie die objecten in de ruimte kan detecteren en volgen.
Resolutie voor verantwoord gedrag in de ruimte
In oktober van dit jaar is er met een grote meerderheid van stemmen een resolutie aangenomen tijdens de 78e zitting van de Algemene Vergadering van de VN om het concept van verantwoord gedrag in de ruimte verder te ontwikkelen. Dit heeft tot gevolg dat er een nieuwe VN-werkgroep wordt opgericht die in 2025 en 2026 vier keer bijeenkomt in Genève om mogelijke normen, regels en principes van verantwoord gedrag op te stellen. Dat dit nog even duurt heeft alles te maken met een ander traject dat eerst moet worden afgerond, maar laat tegelijkertijd zien dat een grote groep landen de vaart erin wil blijven houden. Nederland heeft eerder al laten zien dat het met zijn kennis op het gebied van ruimterecht, praktische instelling en goede internationale contacten als bruggenbouwer op kan treden binnen de VN. Door verschillende landen op een constructieve manier bij elkaar te brengen, draagt Nederland internationaal een steentje bij aan het verminderen van ruimtedreigingen.
