Tekst Marcia van Oers
Foto Bart van Vliet
Al leven we grotendeels onder zeeniveau voor Nederlanders is het een ver-van-hun-bed-show; een dijkdoorbraak met een watersnoodramp tot gevolg. Mocht er toch een ramp gebeuren en is er een evacuatie nodig, dan zet de veiligheidsregio die in gang. Het Nationaal Crisisplan Evacuatie geeft aan hoe de overheid dan optreedt. Dit soort plannen kunnen alleen ontstaan als partijen samenwerken. Hun gemeenschappelijke deler: water. Joris Knops (JenV) en Koos Kranenburg (Defensie) weten hoe belangrijk deze samenwerking is. Niet alleen in tijden van (waters)nood, maar vooral vooraf.
Knops: “Ik kijk naar het waterdossier vanuit risico- en crisisbeheersing. Wat zijn de aanknopingspunten voor de verantwoordelijkheid van de minister van JenV om zich daar tegenaan te bemoeien? Ik leg contacten en onderhoud een netwerk, zodat je in de crisisbeheersing vooruit kunt.“ Kranenburg: “In Nederland hebben mogelijke overstromingen een kleine kans maar grote gevolgen. Als een dijk breekt, start de hulp vanuit de veiligheidsregio waar het probleem zich voordoet. Een dijk kan van het Waterschap zijn of van het Rijk. Zij zullen dus als eerste proberen de crisis op te lossen. Wordt het probleem niet lokaal of regionaal opgelost, dan komen ook partijen op nationaal niveau in beeld. Defensie biedt waar mogelijk de afgesproken ondersteuning. Zo kan het ministerie vrachtauto’s en menskracht beschikbaar stellen als evacuatie nodig is. Vroeger dacht iedereen dat Defensie vooral de zandzakken zou vullen. Dat beeld is achterhaald, dat kunnen burgers prima zelf, maar ook hier kan Defensie helpen. In de civiel-militaire samenwerking probeer ik partijen te verbinden en vooraf afspraken te maken over de gezamenlijke inzet wanneer we te maken krijgen met een crisis. Het is veel eenvoudiger ondersteunen als er al afspraken bestaan. Zijn die niet gemaakt? Dan vraagt iedereen in nood van alles aan ons en is er onvoldoende ingepland.”
'Vroeger dacht iedereen dat Defensie vooral de zandzakken zou vullen. Dat beeld is achterhaald, dat kunnen burgers prima zelf, maar ook hier kan Defensie helpen'
Succesvol crisismanagement rust op twee pijlers
“De samenwerking met de overheid verloopt steeds beter, dat was een jaar of tien geleden echt anders. De wereld is veranderd en de perceptie op risico’s ook, bij de burger en de overheid. Hierdoor werd het nodig beter om ons heen te kijken: wie hebben we nodig als er iets vervelends gebeurt? Wie zijn onze crisispartners? Succesvol crisismanagement steunt op twee pijlers: Kennis & Kennissen. Elkaar kennen is een onmisbare voorwaarde. Dat gaat steeds beter: wij zijn een vitale partner geworden. En vitaal ben je niet voor jezelf, maar voor de samenleving. Dat vraagt om goede contacten en samenwerking met de vertegenwoordigers, de bestuurders, van die samenleving. Het contact met JenV verloopt erg fijn. Op meerdere podia is aandacht voor zaken als de continuïteit van energievoorziening. We zijn nu met enkele partners aan het kijken hoe we onze contacten verder kunnen versterken binnen een liaisonnetwerk. Met een goed netwerk kunnen we drie dingen doen: de eerste is inventarisatie. Zo leggen we uit wat het voor de gasvoorziening betekent als een gebied overstroomt. In de preparatiefase hebben wij de behoefte elkaar tijdig en goed te informeren over de mogelijke scenario’s, zodat we voorbereid zijn. Die gezamenlijke kennis is nuttig in de warme fase, waarin snelle communicatie nodig is en dat verloopt nou eenmaal beter als je elkaar kent. Het besef dat we een crisis niet alleen oplossen, maar met partners, is er overduidelijk. Toch zijn er ook zaken die we nog kunnen verbeteren. Zo zouden we meer aandacht moeten hebben voor het structureel onderhouden van netwerken. Bij sommige veiligheidsregio’s lopen mooie initiatieven, zoals gezamenlijke netwerkdagen. Een actuele bedreiging is dat bijna iedereen het zo druk heeft dat zelfs samen nadenken over de zwaardere scenario’s soms vergeten wordt. Iedereen wil, maar vindt niet altijd de tijd. Capaciteit is dus een belangrijk aandachtspunt. Ik denk dat we op de goede weg zitten, maar we hebben nog wel een uitdaging om deze onmisbare samenwerkingsverbanden zo in te bedden dat we ze beschouwen als een vanzelfsprekend deel van ons werk.”
Auke Doornbosch, Gasunie Transport Services (Coördinator Crisismanagement, Preparatie & Training voor Gastransport)
Branden blussen
Kranenburg: “Defensie verandert langzaamaan naar een structurele partner bij allerlei rampen. Niet langer als vangnet, maar als partner waarmee vooraf afspraken gemaakt worden. Veiligheidsproblematiek wordt steeds complexer. Ook Defensie moet zich op meer dingen voorbereiden. Knops vult aan: “Bij branden blussen kunnen we kijken wat we nog kunnen doen. Maar het is veel verstandiger om dat voorbereid te hebben, zodat we van elkaar weten wat we doen. Dan pas kun je op elkaar vertrouwen.”
Van toen naar nu
“Het is wel iets wat evolueert,” zegt Kranenburg. “Tien jaar geleden was samenwerken een lastige discussie. Nu zitten we in een heel andere flow met elkaar. De gezamenlijke verantwoordelijkheid ervaren we meer, de 1 + 1 = 3-gedachte, daar waren we tien jaar geleden veel minder mee bezig. Toen dacht iedereen een eigen tak van sport te hebben. Nu is de houding: één land, één probleem, samen oplossen.” Knops: “Bekijk het ook vanuit financieel aspect. Waarom zou je als organisatie zelf iets ontwikkelen dat al beschikbaar is bij een (overheids)samenwerkingspartner?
Samenwerken
Kranenbrug: “Het feit dat er eerder evacuaties nodig waren, heeft ons geleerd dat we een grote mate van afhankelijkheid van elkaar hebben. Er zijn samenwerkende hulpverleners en instanties nodig.” Daar is Knops het mee eens: “Crisisbeheersing is samenwerken. Een crisis wordt niet door één partij opgelost. Het wordt steeds duidelijker dat problemen alleen gezamenlijk opgelost kunnen worden.”
'Crisisbeheersing is samenwerken. Een crisis wordt niet door één partij opgelost'
Vitale partners
“Het waterpeil stijgt, ook door global warming. Wat ze voorspeld hadden voor water, later, is nu al aan de orde. Dus dat is een heel serieus probleem,” constateert Knops. “Naar aanleiding van de overstroming in ‘93-‘95 en klimaatverandering is de normering voor de dijken hoger, veiliger,” gaat hij verder. “Ook worden oefenen we om evacuaties te stroomlijnen, zoals ‘Waterproof’ nu zo’n vijf jaar geleden. Altijd met de partners, zoals waterschappen, veiligheidsregio’s, Defensie, (vitaal) bedrijfsleven en gemeentes.”
Kranenburg: “Alle partners worden steeds meer betrokken. Vroeger was het niet denkbaar dat bij een oefening de elektriciteits- of gasleverancier aan tafel aanschoof. Toen dachten we als overheid dat we over alles gingen, maar dat is niet meer zo. Ook de vitale partners zitten direct aan tafel bij dit soort bemiddelingen.”
Burgerparticipatie
Hoe zit het met de burger als partner? Kranenburg: “Burgers zijn zelfredzaam. Ze zitten niet stilletjes te wachten tot de overheid vertelt wat ze moeten doen. Nee, ze gaan zelf zoeken. Wij maken nu beleid dat randvoorwaardelijk aan zelfredzaamheid is, in plaats van dat wij het voortouw nemen en vertellen wat de burger moet doen. Denk aan het oprichten van WhatsApp-groepen om de buurt veiliger te maken. Burgers helpen elkaar.” Knops illustreert dit: “Het eerste uur na de aanslagen in Londen zag je op beelden dat burgers elkaar hielpen. Pas daarna kwamen de hulpverleners in beeld.”
Verbeterpunten
Kranenburg: “Wat wij nu roepen, riepen we tien jaar geleden ook. Samenwerken moet en samen doe je het beter. De grote kunst is hoe vertaal je dat naar echt doen? Hoe organiseer je vertrouwen en ga je goed samenwerken met verschillende partijen? We zitten nog steeds wel een beetje in een kolomcultuur. Zo lang dat goed gaat… maar bij elke grote crisis blijkt dat we toch nog wel wat dingen laten liggen. Gelukkig gaat het steeds beter.” Knops besluit: “Samenwerken is moeilijk. Het moet in alle lagen aanwezig zijn, van het bestuur tot aan de militair en de brandweerman die op de dijk staan. Dat is de uitdaging.”
