'Justitie zet enorme stappen'

Herstel zit middenin zijn ‘eerste honderd dagen’. In mei deelde hij zijn huidige kantoor nog tijdelijk met zijn voorganger, Bernard ter Haar, hun bureaus strak tegen elkaar geschoven. Op 1 juni kwam er een eind aan de inwerkperiode. Sindsdien staat hij er alleen voor in zijn nieuwe rol. "Ik ben hier heel warm ontvangen. Mensen durven het gesprek met mij en met elkaar aan te gaan. Ik heb afgelopen weken meteen veel werkbezoeken gebracht, bijvoorbeeld aan het UWV. Mensen zijn eerlijk over hun uitdagingen. De balans houden tussen dienstverlening en handhaving, bijvoorbeeld. Die twee rollen moeten ze allebei vervullen, die mogen niet van elkaar losgezongen raken, maar het evenwicht is soms moeilijk te bewaren. Het is mooi als mensen daar openlijk over spreken. Samen komen we eerder tot oplossingen."

Zorgen dat mensen mee kunnen doen

"Het gezicht van SZW is sociaal, dat valt op. Ik werk op een prachtig beleidsterrein, want het raakt mensen, het doet ertoe. Hier bij SZW draait het vooral om participatie, om meedoen in de samenleving, om het belang van werk in iemands leven, om integratie, om deelnemen aan de sociale domeinen. De opgave is heel open en uitnodigend. Handhaving speelt zeker een rol, maar bij JenV gaat dat deel natuurlijk verder. In mijn werk daar was ik bijvoorbeeld gericht op de uitvoering van sancties. Je grijpt in als het niet goed gaat, je ontneemt iemand zijn vrijheid, je deelt boetes uit. De opgave van JenV is dus veel meer gesloten."

Beleid en uitvoering

"Toch zie ik ook grote gemene delers. Op beide departementen raak je mensen direct in hun dagelijks functioneren. Het gaat om zaken als vrijheid, rechtvaardigheid, betrokkenheid en deelname aan de maatschappij. Je stelt de hoogst mogelijke eisen aan integriteit en kwaliteit. Zo sla je een brug tussen politiek en uitvoering. Je geeft richting aan een strategie. En daarbij is het essentieel voeling te houden met de praktijk. Alleen dan kun je zien of het werkt, kun je ervaren hoe je strategie in het echt uitpakt. Beleid en uitvoering moeten een goed span vormen. Dat mogen de politiek en de samenleving van ons verwachten. Maar nog belangrijker: als beleid en uitvoering niet goed aangehaakt zijn, wordt de uitvoering daar slechter van. Daar ligt een belangrijke rol voor mij als DG: bedenk geen dingen die niet kunnen in de praktijk. Stelsels mogen ook niet te ingewikkeld zijn of worden. Juist die eenvoud behouden is echter moeilijk.”

“Bij JenV zijn de effecten van het beleid in de praktijk opvallend zichtbaar omdat het vaak gaat om zaken van leven of dood. Mijn eigen reis binnen JenV was er eentje van beleid via uitvoering weer terug naar beleid, ook binnen hetzelfde terrein. Dat is enorm verrijkend: je kent beide kanten en voelt wat mensen aan de uitvoerende kant bedoelen. Bij SZW zijn de consequenties van het beleid misschien iets minder direct zichtbaar, omdat het om aanpassingen van een stelsel gaat. Dat maakt het nóg belangrijker om voeling te houden met het echte leven. Ook hier werd ik al op een van mijn eerste dagen geconfronteerd met een uitzending van Nieuwsuur, omdat er onterecht uitkeringen waren betaald aan gedetineerden. ”Wonderlijk genoeg een onderwerp dat precies op het snijvlak ligt van mijn oude en nieuwe functie.
Juist bij incidenten, wanneer er druk op staat, is het gevaar dat het contact met de uitvoering verloren gaat. Moet er niet eerst een brief naar de Kamer, bijvoorbeeld? Dan moet er iemand zijn die zegt: ‘We moeten toch buíten beginnen!’”

Alles bespreekbaar

“Incidenten zijn vaak een belangrijke drijfveer achter vernieuwingen in beleid. Dat is mooi, maar daar ligt ook een gevaar. Namelijk dat je vooral reactief te werk gaat en de grote lijnen uit het oog verliest. Dan kun je continuïteit vergeten. Het is dus essentieel te zorgen voor inzichten én innovatie als aanjager van de politiek. Nadenken over strategie gaat niet vanzelf. Daar moet je heel bewust op sturen. Net als op de cultuur in een organisatie. Die moet je continu, met jarenlange inzet, observeren en waar nodig bijsturen. En dat begint bij een veilige organisatie. Een organisatie waarin iedereen, medewerkers, cliënten én gedetineerden in het geval van JenV, zich veilig weet. Waarin we ook fouten mogen maken, maar we elkaar er wél op aanspreken. Als je alles bespreekbaar maakt, leer je ervan, waardoor je niet steeds dezelfde fouten maakt. Wat er dan toch misgaat? Elke casus staat op zich! En in de kern van de openheidskwestie ligt vertrouwelijkheid, juíst bij Justitie en Veiligheid. In het kader van de veiligheid kun je niet altijd alles helemaal aan iedereen laten zien. Maar je kunt wel binnen de grenzen maximale openheid geven, en uitleggen waarom je over sommige dingen niets kunt zeggen. Zo geef je een integer beeld. JenV zet daarin enorme stappen, en ik ben ervan overtuigd dat die zich nog gaan uitbetalen.”

(tekst gaat verder onder foto)

Enthousiast maar niet naïef

“De kracht van de ontwikkeling van een organisatie zit dus in de mensen, in de al eerder genoemde samenwerking met de uitvoerende kant. Bij JenV heb ik dat bijvoorbeeld gezien toen we het programma Koers en Kansen voor de sanctie-uitvoering opzetten. Het gaat op een gegeven moment opvallen: ‘Hé, ze komen naar ons toe, ze willen dat we meedenken over beleidsvragen.’ Dat enthousiasmeerde, daar straalde iets vanaf. En dán kun je resultaten boeken. Want je moet er natuurlijk wel iets voor doén. Je moet het gaan hálen in de organisatie, en tegelijkertijd moet je blijven sturen op goede resultaten. Je mag nooit naïef zijn. Daarom ben ik zo enthousiast over het programma JenV Verandert. Dat vraagt wel onderhoud; er voortdurend aandacht aan geven. Het gaat over geloof hebben in de organisatie en in elkaar. Zíe elkaar. Houd een beetje van elkaar. Spreek elkaar aan op dingen die niet goed gaan. Een verandering van deze orde bereik je niet in een paar dagen. En ook niet als slechts een handvol mensen een voorbeeldrol vervult. Maar na al mijn jaren bij JenV kan ik oprecht zeggen: die organisatie is op de goede weg. Houd vol!”