‘Ga met AI aan de slag en blijf je hoofd gebruiken’

Bescheiden geratel van de draaiende schijven van een Rubiks kubus in de handen van Van Leeuwen. “Dit is eigenlijk een simpele vorm van AI”, stelt hij. “Namelijk een algoritme. Als je een appeltaart kunt bakken, kan je ook een Rubiks kubus oplossen, alleen moet je jezelf er wel in trainen. In de zomervakantie ben ik een keer gaan oefenen met een kubus van mijn kinderen. Daarom lukt het me nu ‘m binnen vijf minuten te maken. En iedereen kan dat. Want het is een set van recepten die je moet toepassen om ervoor te zorgen dat je ‘m kan oplossen.”

Wat AI voor Van Leeuwen is? “Apparaten die door te leren dingen doen die tot voor kort alleen mensen konden doen. Het is niet: wij programmeren een computer om bepaalde dingen te doen. Nee, we programmeren een computer om op basis van data dingen te leren.”

Gezond verstand

De kubus, en vooral het leerproces dat de kubus symboliseert, gebruikt de directeur/kwartiermaker van het AI-beleidsteam om zijn voornaamste boodschap te illustreren. “Artificiële Intelligentie is iets waar je basiskennis over moet hebben als je bij JenV werkt. Het is geavanceerde technologie waarvan je als gebruiker moet begrijpen wat het doet. Want anders kan je in de toekomt in situaties terechtkomen waarin een groep collega’s voor de zekerheid allemaal het AI-model volgt en hun gezond verstand uitzet. En het is bij impactvolle AI belangrijk dat er menselijke controle is en blijft. Je moet als mens weten waar AI kan falen, zodat je dat meeneemt in je besluitvorming over hoe je AI inzet.”

Wie denkt dat JenV nog niets doet met AI heeft het mis: binnen het ministerie wordt al gebruik gemaakt van AI-toepassingen. Het Nederlands Forensisch Instituut doorzoekt bijvoorbeeld grote hoeveelheden data met AI. Denk hierbij aan het geautomatiseerd herkennen van een nummerbord op urenlang filmmateriaal. De politie experimenteert met een online assistent die helpt bij het doen van aangifte. Een groep JenV’ers uit heel het land houdt zich bezig met het delen van kennis over AI-experimenten. Uit die groep kwam het signaal dat meer inzet nodig is. Daarop besloot de top van JenV een AI-team te vormen.

Hackers en criminelen

Van Leeuwen: “AI komt eraan, wat kunnen én wat moeten we ermee? Dat is de vraag. Het AI-team richt zich op drie vragen. Om te beginnen: hoe zorgen we dat Nederland een prettig landje blijft als veel meer dingen geautomatiseerd zijn? We moeten kijken of onze regelgeving nog klopt, of ons beleid nog actueel is en wat we daaraan kunnen verbeteren. Ten tweede: wat als hackers en criminelen AI gaan gebruiken en daarmee onveiligheid creëren? Welk antwoord heeft JenV daarop? Tot slot: AI gaat veel betekenen voor ons werk. Hoe kunnen we op een fatsoenlijke manier maximaal gebruik maken van AI in ons eigen werk?”

Mensenwerk

“We denken over experimenten met het omzetten van gesproken tekst naar geschreven tekst, liefst zo feitelijk mogelijk. Maakt inzet van AI daarbij mensenwerk overbodig? Ik denk het niet. Want je gaat de tekst nog altijd bewerken. Taken die je kunt automatiseren, zijn vaak de dingen die je als werknemer minder prettig vindt. Ik zie AI eerder het minder leuke deel van je werk overnemen; niet je baan.”

En politieauto’s die volledig zelfrijdend zijn? Verschillende automerken experimenteren met auto’s die voor de besturing gebruikmaken van AI. “De auto moet dan bijvoorbeeld herkennen of er een auto of een persoon voor hem rijdt. Een van de moeilijkste uitdagingen voor zulke AI, is dat wij in Nederland fietsers hebben met bestuurders die zich vaak niet aan de verkeersregels houden.” AI heeft dus nog een hoop te leren voor politiemensen en andere bestuurders op het inschattingsvermogen kunnen vertrouwen.

“We hebben hooggespannen verwachtingen van AI, maar we gaan ook teleurstellingen krijgen. Want AI is op dit moment alleen nog maar goed in heel specifieke dingen. Denk aan het omzetten van gesprekken naar geschreven tekst. Als we zo’n toepassing ontwikkelen, zal die waarschijnlijk goed werken in een ruimte waarin twee mensen met elkaar praten. Maar zodra we datzelfde op een andere plek gaan proberen waar meer achtergrondgeluid is, bakt diezelfde AI er waarschijnlijk niets van. Dan kan je het systeem verder trainen en gaat het waarschijnlijk beter. Maar zodra er meer mensen aan het gesprek meedoen, gaat het opnieuw mis.”

Net zoals AI leert, moet ook JenV leren hoe je met AI omgaat. “In overzichtelijke stappen waarbij de mens centraal staat. Waarbij de kwaliteit maatschappelijk acceptabel is, en natuurlijk volgens de wet. Met een organisatie die er helemaal klaar voor is om dat te doen. We moeten snel gaan experimenteren en goed nadenken waarmee we dat willen doen. We hebben als Nederlanders de neiging vrij somber naar deze techniek te kijken. Wat ik graag zou zien, is dat mensen met gezond verstand én op een optimistische manier naar AI kijken. We moeten kritisch blijven, want zo zijn we in Nederland – dat is onze kracht. Wat ik niet hoop, waar ik zelfs bang voor ben, is dat we denken: we beginnen er niet aan. Want dan mist JenV een heleboel. En tegelijkertijd komen er producten uit China en Amerika waar wél AI in zit. Dan zijn we alle controle kwijt. Dus: ga met AI aan de slag en blijf je hoofd gebruiken.”