Wapenbeheersing: de kansen en uitdagingen van nieuwe technologieën

Rethinking Arms Control

“Als oorlog een steeds veranderende kameleon is, dan moeten we wapenbeheersing ook zo zien”. Die vergelijking legde de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas – vanwege zelfquarantaine vanuit huis – 6 november jl. voor aan de deelnemers van de drukbezochte online wapenbeheersingsconferentie “Capturing Technology – Rethinking Arms Control”. Ook minister Blok nam deel.

Toenemende aandacht

Gastland Duitsland wil met de conferentie bijdragen aan het identificeren van manieren om het destabiliserende effect van nieuwe technologieën (zoals bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie, cyber, kwantum, bio- en rakettechnologie) tegen te gaan. Nederland bracht samen met Duitsland, Tsjechië, Finland en Zweden een politieke verklaring uit, waarin staat dat zij dit onderwerp binnen de EU op de kaart willen zetten. De speech van minister Blok, over het verantwoord gebruik van nieuwe technologieën, werd goed ontvangen.

Een groeiend aantal deelnemende landen bij de ontwapeningsconferentie onderstreept de toenemende aandacht voor de effecten van nieuwe technologieën – als onderdeel van wapensystemen – op internationale veiligheid en strategische stabiliteit. De visies over de impact van individuele technologieën lopen uiteen, al is er wel overeenstemming over het feit dat het vooral de wisselwerking is tussen verschillende technologieën, waaronder ook met nucleaire technologie, die leidt tot nieuwe uitdagingen en risico’s. Maar nieuwe technologieën bieden ook kansen voor ontwapening en wapenbeheersing, bijvoorbeeld in het kader van verificatie. Het beter integreren van nieuwe technologieën in de bestaande kaders voor non-proliferatie, ontwapening en wapenbeheersing, zal de komende jaren veel inspanning vragen, ook van Nederland.

Nederlandse inzet

Met onze deelname aan de conferentie komt Nederland tegemoet aan de wens van de Kamer om sterker in te zetten op de beheersing van nieuwe technologieën als onderdeel van wapensystemen, zoals vastgelegd in de motie-Koopmans. Minister Blok benadrukte dat de toepassing en naleving van het huidige internationaal recht essentieel is om de productie, plaatsing, verspreiding en inzet van nieuwe wapensystemen te beheersen en te reguleren.

De conferentie vormde ook een opmaat voor vervolg binnen de EU. De aanwezige ministers kwamen een politieke verklaring overeen, waarin een strategisch EU proces wordt aangekondigd over verantwoord militair gebruik van nieuwe technologieën. Nederland heeft zich daarbij aangesloten en zal samen met een groep koplopers een aanjagende rol spelen binnen de EU. De EU zou zich vervolgens wereldwijd sterk moeten maken voor een adequaat wapenbeheersingsstelsel en daarmee een veiliger wereld.

Naast het ministeriële gedeelte vonden er tijdens de conferentie ook virtuele workshops en paneldiscussies plaats met experts en highlevelspeakers uit onder meer de VS, Rusland, China, de NAVO en de EU. Deze sessies leverden inzichten op over de uitdagingen voor strategische stabiliteit en rond de beheersing van nieuwe technologieën voor wapensystemen. Hierbij kwam de groeiende behoefte aan een multistakeholder aanpak naar voren, net als de constatering dat een alomvattend verdrag ter beheersing van nieuwe technologieën in wapensystemen niet wenselijk, noch haalbaar lijkt. Softe instrumenten (bijv. codes of conduct) zijn mogelijk kansrijker. Het is van groot belang om tot een gedeeld begrip te komen t.a.v. de uitdagingen en kansen omtrent nieuwe technologieën en te concentreren op het reguleren van gedrag, waarbij het internationaal (humanitair oorlogs)recht als uitgangspunt geldt. Dit sluit goed aan bij de Nederlandse inzet.

Toekomst

Aansluitend op de Rethinking Arms Control-conferentie organiseerde het ministerie van Buitenlandse Zaken in samenwerking met het Asser Instituut op 11 november een juridische expertbijeenkomst over de beheersing van nieuwe technologieën als onderdeel van wapensystemen. De meeste aanwezige experts stelden dat het adequaat adresseren van eventuele lacunes in het internationaal recht ten aanzien van de beheersing van nieuwe technologieën in wapensystemen vooral ligt in het (eventueel her)interpreteren van bestaand internationaal recht. Nederland zal de uitkomsten van juridische expertsessie meenemen in de internationale discussies over de beheersing en het gebruik van nieuwe technologie in/als wapens, ook binnen het aangekondigde strategische EU-proces.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken zal in de komende maanden in overleg met verschillende stakeholders verkennen hoe de bredere toekomstgerichte inzet op wapenbeheersing en non-proliferatie verder kan worden vormgegeven.