Tekst Kees Cath en Flora Wiedijk
De veiligheidsdiplomaat ging deze zomer in gesprek met vertrekkend DGPZ en inkomend Permanent Vertegenwoordiger bij de NAVO Thijs van der Plas. Hij sprak over Russische invasie van Oekraïne, de veranderende geopolitieke situatie en zijn advies voor beginnende medewerkers.
Leestijd: 4 minuten
Hoe heeft u als DGPZ de geopolitieke situatie zien veranderen? Wat waren de oorzaken hiervan? Wat is hier de Nederlandse reactie op geweest?
“De ring rondom Europa is instabieler geworden de afgelopen jaren. Ik denk hierbij aan situatie in de Sahel en de oorlog in Oekraïne. In mijn eerste functie bij Buitenlandse Zaken hield ik mij bezig met de oorlog in Joegoslavië, 30 jaar later houden we ons weer bezig met oorlog in Europa. Daarbij valt verder op dat de politieke situatie intern ook in Europa instabieler is geworden.” Ook verwijst hij naar de toegenomen spanning tussen autocratische en democratische regimes: “Van Boedapest tot Brasilia zie je dat autocratisch denken aan gewicht heeft gewonnen.”
Tegelijkertijd blijft Van der Plas optimistisch over de toekomst van de democratie: “democratische regimes kennen een langere reactietijd, maar de richting van deze reactie is wel de juiste. Dit zie je ook aan de EU die bij verschillende crises – Corona, vluchtelingen, en de oorlog in Oekraïne – telkens in staat is gebleken het juiste antwoord te formuleren.”
Inhoudelijk is het werk volgens hem ook veranderd de afgelopen jaren. Met name het toegenomen belang van economische veiligheid valt op: “Dit gaat onder meer om het beschermen van kritische technologie, cyber en de afhankelijkheid van grondstoffen.”
“Het grote dilemma van onze tijd is de vraag: hoe verhouden we ons tot autocratische regimes?”
Wat zijn volgens u de grote dilemma’s waar Nederland in ons buitenlands beleid voor staat (bijvoorbeeld de spagaat Koopman-Dominee)?
“Ten opzichte van Rusland is dit nu glashelder, maar de omgang met China is complexer. Het is zowel partner, strategische rivaal en concurrent. Hoe maken we de afweging tussen deze drie componenten? Dit sluit ook aan bij de bredere afweging die we als Nederland moeten maken. Hoe zorgen we voor een afweging tussen waarden en belangen?”. “Want”, vervolgt Van der Plas, “we willen een buitenlandbeleid dat de kernbelangen van Nederland – veiligheid en economische welvaart - verzekert. Maar we willen in ons buitenlandbeleid ook bepaalde waarden uitdragen. Dit roept lastige dilemma’s op zoals: moet MP op bezoek bij Mohammed Bin Salman, moeten we het WK in Qatar boycotten, terwijl dit land een belangrijke partner is? Safety in nummers is in dit opzicht essentieel bij alles wat Nederland doet.”
Wat is uw appreciatie van de Russische invasie van Oekraïne en de reactie van de NAVO en Nederland hierop?
“Allerlei aannames die ten grondslag lagen onder ons buitenlands beleid en modellen waar we mee werkten, zijn niet meer van toepassing”, aldus Van der Plas. “Dat democratisering komt met welvaart, is niet waar gebleken. Dat interdependentie stabiliteit creëert, komen we ook van terug. De Russische gasleveranties zijn hier een goed voorbeeld van. Het dwingt ons om een omslag te maken in ons denken.”
Over de Nederlandse reactie op de invasie van Oekraïne is hij zeer tevreden. “Het is een koers van vastberadenheid. We zullen Oekraïne moeten blijven steunen. Dat betekent doorgaan met wapenleveranties, met sancties op Rusland en met bieden van politieke en economische steun voor Oekraïne. Ook Europa voert wat hem betreft de juiste koers. Nederland heeft hierin een voortrekkersrol gespeeld. Tegelijkertijd zal het conflict nog lang duren.” Dit vraagt volgens Van der Plas om voortdurend doorzettingsvermogen van onze maatschappij, terwijl de gevolgen en kosten van de oorlog ook hun effecten hebben op onze maatschappij.
“De oorlog in Oekraïne maakt alles anders”
Van DIE via DGES naar DGPZ, en vervolgens naar de NAVO. Zou u zichzelf als Trans-Atlantisch of juist Europees georiënteerd beschouwen? Of is dit onderscheid achterhaald?
“Zowel de EU als de NAVO zijn onmisbare ankers voor Nederland. Vroeger, vervolgt Van der Plas, was er wel een onderscheid: “De Unie zorgde voor welvaart. De NAVO voor veiligheid. Maar, dat onderscheid is steeds meer komen te vervagen. De Europese defensiesamenwerking heeft een grote vlucht genomen sinds de Saint Malo conferentie in 1998 waar het VK en Frankrijk besloten over te gaan tot een Europees Veiligheids- en Defensiebeleid. Het maakt beide organisaties sterker. Dit zie je ook terug in de defensienota.” Een van de doelen van Van de Plas voor de aankomende 4 jaar is om deze samenwerking naar een hoger niveau te tillen.
“Het onderscheid tussen Trans-Atlantisch of Europees georiënteerd is achterhaald”
Welke persoonlijke lessen uit uw carrière neemt u mee naar Brussel als PV NAVO, en welk advies heeft u voor collega’s die aan het begin van hun carrière staan en wat beschouwt uw als uw persoonlijke hoogtepunt de afgelopen jaren?
Zijn ervaringen in onder meer Brussel, Ankara en Den Haag hebben Van der Plas overtuigd van het belang van een realistisch Buitenlands beleid. “We moeten onszelf altijd de vraag stellen: waar doen we het voor? Draagt het bij aan het Nederlandse belang?”
“Diplomatie is een vak”
“Het postennetwerk is het kroonjuweel van BZ, maar het zijn de mensen die de organisatie maken. We hebben gewoon echt hele goede mensen, die 24/7 klaarstaan voor de Nederlandse diplomatie. Diplomatie is een vak. Om dit vak te kunnen uitoefenen moeten mensen hiervoor de juiste vaardigheden hebben en ervaring opdoen.”
Het advies van Van der Plas aan beginnende collega’s: “Zorg dat je van alle markten thuis bent. Varieer! Neem deel aan een interdepartementale uitwisseling of ga aan de slag in de PSG-sector. En zorg dat je een keer in Brussel geplaatst wordt: het is het mooiste werk dat je bij BZ kunt doen!”
