Tekst Ismael Moalim, Laurie Visser, Sudi Sulaiman
Foto Rawpixel.com
De president van Somalië, Hassan Sheikh Mohamud, heeft de strijd tegen de terroristische groep al-Shabaab (vertaald als ‘de jeugd’) als topprioriteit aangemerkt voor zijn nieuwe regering. Sindsdien zijn Somalische soldaten samen met lokale stammen in een intense strijd verwikkeld met al-Shabaab. Deze terroristische groep wordt ook wel gezien als de machtigste, rijkste en gevaarlijkste tak van al-Qaida in de wereld. Wat ook weer blijkt uit de recente aanslag van 30 oktober 2022 in Mogadishu. Hier vielen zeker honderd doden en driehonderd gewonden. De groep vormt niet alleen een bedreiging voor Somalië, maar ook voor zijn buurlanden, de bredere Hoorn van Afrika-regio en westerse belangen in Oost-Afrika.
Leestijd: 5 minuten.
Om de ontwikkelingen goed te peilen ging de regionale veiligheidscoördinator voor Oost-Afrika, Ismael Moalim, op missie naar Somalië. Hij bezocht samen met collega’s uit Den Haag en Nairobi Cornelieke Keizer, Sudi Sulaiman, Rosa Koning en Laurie Visser de Somalische hoofdstad Mogadishu. Wat zagen ze daar?
Lokale stammen in opstand: reden voor voorzichtig optimisme?
Ismael: ‘De gevechten tegen al-Shabaab zijn de hevigste in meer dan 10 jaar. Het is de eerste keer dat lokale stammen in al-Shabaab gecontroleerd gebied in opstand komen en maandenlang oorlog voeren tegen de terroristen. De langdurige droogte en dreigende hongersnood, de forse ‘belastingen’ (in vee) die al-Shabaab eist van stammen, en de gedwongen rekrutering van jongens om te vechten voor al-Shabaab zijn de belangrijkste oorzaken voor de opstand.
Ook de Verenigde Staten hebben de strijd tegen al-Shabaab als prioriteit gemaakt. De VS steunen de strijd met luchtsteun, drones, en het trainen van Somalische troepen. De afgelopen weken werden meerdere kopstukken van al-Shabaab uitgeschakeld en kondigden de VS ook sancties aan tegen individuele al-Shabaableden. Het Somalische leger wordt verder ook gesteund door Turkije, de EU, het VK en de Afrikaanse Unie-missie. Deze steun is hard nodig om de militaire strijd tegen al-Shabaab te leveren. Nederland levert geen directe militaire steun aan Somalië, maar is via de EU wel nauw betrokken bij trainingsmissies en capaciteitsopbouw van het Somalische leger, de politie en de kustwacht. Nederland zet daarbij civiel experts in bij de verschillende missies die actief zijn in Somalië om te adviseren en de missies ter plekke te ondersteunen.
Van militaire inzet naar stabilisatie
Het optimisme over het militaire succes brengt momentum. In gesprekken met Somalische autoriteiten wordt om steun gevraagd om het vacuüm te vullen dat al-Shabaab achterlaat. Eerdere antiterrorisme-operaties wijzen uit dat alleen gebieden veroveren op al-Shabaab niet voldoende is. Het ontbreekt het leger aan zogenaamde ‘holding forces’ binnen de veiligheidsketen, om gebieden in handen te kunnen houden en te voorkomen dat al-Shabaab terugkomt. Ook kennen gebieden onder controle van al-Shabaab een zekere vorm van bestuur en informeel rechtssysteem. De Somalische overheid heeft niet genoeg capaciteit om die diensten aan alle burgers te leveren en lijdt onder politieke instabiliteit en corruptie. Toegang tot recht is nog altijd zeer gebrekkig in grote delen van Somalië. Juist door het disfunctioneren van het formele systeem in Somalië zoeken burgers voor oplossingen bij al-Shabaab-rechtbanken. Nederland draagt al langere tijd bij aan de versterking van de formele juridische sector om zo burgers de nodige toegang tot recht te geven en het model van al-Shabaab te ondergraven.
Tijdens het bezoek wordt echter duidelijk dat een stabilisatieplan voor de bevrijde gebieden nog ontbreekt. Zo’n plan is nodig om op lange termijn Somalië veiliger en stabieler te maken. Er moet verder gekeken worden dan alleen het verslaan van al-Shabaab, maar ook naar de situatie daarna. Een dergelijk plan omhelst een reeks van zaken: van ontmijning, het leveren van essentiële diensten (zoals water, elektriciteit en educatie) tot aan op langere termijn het versterken van het lokaal bestuur. Met een stabilisatieplan is het ook voor Nederland en de rest van de internationale gemeenschap duidelijk hoe er duurzame steun gegeven kan worden in deze (bevrijde) gebieden.
Het werken aan vertrouwen
Ook blijkt uit de gesprekken in Mogadishu dat het feit dat de bevolking klaar is met al-Shabaab, nog niet betekent dat ze de Somalische overheid met open armen ontvangen. De bevrijding gaat gepaard met burgerslachtoffers en schade aan al zeer arme gebieden van Somalië. De overheid heeft een flinke klus aan het herwinnen van gezag in en vertrouwen van gebieden die ver buiten de bestuurlijke hoofdstad liggen. Sudi: ‘het is belangrijk om juist nu in gesprek te zijn met de autoriteiten en aan te dringen op het belang van een stabilisatieplan waar de internationale gemeenschap zich achter kan scharen. Ook moet er in de strijd aandacht zijn voor burgerbescherming, anders is het dweilen met de kraan open.’
Een stabiel Somalië: ook in belang van Nederland
Vrede en veiligheid in Somalië is ook in het belang van Nederland. Laurie wijst op de strategische ligging van het land. ‘Meer dan 40% van het internationaal vrachtverkeer en 25% van EU-doorvoer van maritieme bevoorrading gaat via of langs de Somalische wateren. Hoewel piraterij grotendeels is verdwenen, ligt de dreiging nog altijd op de loer en is maritieme veiligheid nog altijd een groot probleem.’ De Somalische wateren zijn een belangrijke toevoerhaven van onder andere wapens, drugs en mensensmokkel. Ook het voorkomen van instabiliteit in de buurlanden is van belang voor Nederland. Neem een land als Kenia waar veel Nederlandse bedrijven zijn gevestigd. Al-Shabaab heeft in het verleden grootschalige aanslagen gepleegd en beschikt nog altijd over de capaciteiten en de wil om westerse doelen te treffen. De dreiging van al-Shabaab voor andere buurlanden is volgens Cornelieke substantieel. ‘Zo viel al-Shabaab Ethiopië binnen in juni 2022 met circa 1500 strijders. Daarom is het hoopgevend dat de Somalische regering nu de oorlog tegen al-Shabaab opvoert, want een duurzame oplossing voor de regionale terroristische dreiging ligt vooral in Somalië zelf.’
Nu al-Shabaab meer onder druk komt te staan is de behoefte aan rehabilitatie en re-integratie van ex-strijders die zich overgeven of gevangen worden genomen urgent. Daarom steunt Nederland initiatieven om de rehabilitatie en re-integratie van ex-strijders in goede banen te leiden. Rosa: ‘Het laatste wat je wil is dat ex-strijders niet afstand doen van hun extremistische ideologie en later weer besluiten om de wapens op te pakken’.
Naast de nijpende veiligheidssituatie, bevindt Somalië zich bovendien in het hart van de ergste humanitaire ramp ter wereld. Miljoenen Somaliërs zijn genoodzaakt huis en haard te verlaten vanwege de aanhoudende droogte en gevolgen van klimaatverandering. De aanwezigheid van al-Shabaab maakt dat veel gebieden zo goed als onbereikbaar zijn voor humanitaire organisaties. Nederland draagt bij aan de nodige financiële hulp voor Somalië om het menselijk lijden te verzachten, maar een duurzame oplossing om terugkerend humanitair lijden te voorkomen is nodig. Dat kan alleen als het land stabieler is.
Lees het volgende artikel: Het IAEA, bananen en tseetseevliegen
