Samen werken we aan
Dit artikel hoort bij: JenV Magazine 3
rechtsstaatsopbouw
‘Wij hebben geen grote fondsen beschikbaar, maar stellen onze kennis en expertise ter beschikking voor duurzame verbetering van justitie en veiligheid in andere landen.’
“Wij ondersteunen en begeleiden andere landen bij de opbouw en ontwikkeling van hun rechtsstaat. Specifiek helpen we andere landen hun capaciteit in de justitiële sector op te bouwen. Dit doen we door samen te werken met onder meer de ministeries van Buitenlandse Zaken, Defensie en Ontwikkelingssamenwerking en met projectorganisaties zoals het Center for International Legal Cooperation (CILC). Rechters, experts van het kerndepartement, officieren van justitie, politieagenten en grensbewakers zetten zich in goed overleg dagelijks in voor een duurzame capaciteitsopbouw van de justitiële sector in andere landen. Iets wat uiteindelijk ook moet leiden tot effectievere samenwerking met ons land. Goede samenwerking is niet alleen essentieel bij de bestrijding van terrorisme, drugshandel en cybercriminaliteit, maar ook bij de berechting van internationale misdrijven. Denk daarbij aan de internationale rechtshulp tussen landen; met onze hulp kan die effectiever plaatsvinden. En voor een goede samenwerking hebben we ook behoefte aan betrouwbare partners op terreinen als migratie en de strafrechtketen, en bij opsporing en vervolging van grensoverschrijdende misdrijven.
Het kerndepartement, de politie, het Openbaar Ministerie, de Raad voor de Rechtspraak, DJI, de Reclassering, IND, DT&V en het NFI stellen kennis en expertise ter beschikking. Dat doen ze door deel te nemen aan projecten, programma’s en missies in regio’s als de Westelijke Balkan, het Midden-Oosten en Noord-Afrika - regio’s die voor ons departement prioriteit hebben. De rol van DEIA in dezen is om het proces te faciliteren, te verbinden en te coördineren. Bij JenV hebben we geen grote fondsen die wij kunnen inschakelen voor capaciteitsopbouw in een land, maar wij hebben wel belang bij die opbouw en we hebben experts die we kunnen inzetten.
Sinds 2015 werk ik bij het Cluster Capaciteitsopbouw van DEIA. Onze taak is te bevorderen dat landen waarmee het Ministerie van JenV samenwerkt – waar nodig - ondersteuning krijgen. Zo worden er bijvoorbeeld rechters getraind, we verlenen technische assistentie en helpen managementsystemen op te zetten. Dat doen wij met onze eigen experts – zowel van het kerndepartement, als uit de uitvoeringsorganisaties - en met partners zoals CILC. Het grootste deel van ons werk bestaat uit het reageren op vragen en verzoeken, bijvoorbeeld van het Ministerie van Buitenlandse Zaken of de Europese Commissie. Ook helpen we bij het zoeken naar geschikte experts voor specifieke projecten. Dat kunnen projecten zijn die door het Ministerie van Buitenlandse Zaken worden gefinancierd, zoals Shiraka en Matra. Maar ook projecten van de Europese Commissie, zoals Twinning en TAIEX. Met deze programma’s dragen wij actief bij aan kennisoverdracht tussen landen: waarbij EU-landen kandidaat-lidstaten en nieuwe lidstaten helpen bij het invoeren van de Europese regels.
Een succesvol project dat op dit moment loopt is de Instrument for Pre-accession Assistance (IPA). Daarmee willen we komen tot een effectievere samenwerking tussen regionale, nationale en internationale instellingen bij het bestrijden van ernstige, grensoverschrijdende en georganiseerde misdaden, zoals mensensmokkel. Een effectieve samenwerking tussen opsporingsinstanties van, in dit geval, de Balkanlanden is cruciaal om de algehele veiligheid te versterken – dáár, maar ook hier in Nederland.
Bij DEIA willen we de beleidsdoelen van het Ministerie bewaken. Maar het Ministerie heeft niet de capaciteit om alle individuele projecten te beheren. Daarom is onze samenwerking met organisaties als CILC van cruciaal belang. Ik ben onder de indruk van hun prestaties en ben blij met onze uitstekende samenwerking. Projecten zijn langdurig en staan of vallen met goede uitwisseling van informatie, kennis en ervaring. Wij zijn afhankelijk van elkaar en we hebben een gemeenschappelijk belang.”
Chantal Joubert
Senior beleidsmedewerker directie Europese en Internationale Aangelegenheden (DEIA)
‘De ervaren collega’s op locatie maken dagelijks het verschil in de ondersteuning van officieren van justitie, politie en andere wetshandhavers. In de samenwerking boeken we concrete resultaten waar wij trots op zijn.’
“Via het CILC (Center for International Legal Cooperation) werk ik als EU Member State Seconded Prosecutor in Albanië. Werken op de Balkan is anders dan werken in Nederland; het is een andere wereld, het verschil zit ‘m vooral in de cultuur en de manier van werken in de opsporing en vervolging. Maar er zijn zeker ook veel overeenkomsten, zoals de passie voor het vak van mijn Albanese collega’s. Ook bij hen zie ik bijvoorbeeld enthousiasme na een succesvolle vervolging, met een veroordeling conform de eis. De natuur is prachtig in Albanië: prachtige bergen, meren en een schitterende Rivièra. Al tref je hier en daar ook veel vervuiling aan, wat duidt op een behoorlijke milieu-achterstand. Ik werk samen met mijn Albanese collega’s in het gebouw voor serious organized crime - een soort landelijk Parket - in hartje Tirana. Maar ik heb ook regelmatig contact met de Nederlandse ambassade en met diverse liaisons van Duitse, Nederlandse, Belgische en Franse Politiediensten. Dat alles doe ik in het kader van het door de EU gefinancierde IPA 2017 project Countering Serious Crime in the Western Balkans, een project dat landen in de Westelijke Balkan, zoals Albanië, helpt beter samen te werken met andere Europese landen - onder meer via rechtsstaatopbouw. Ik adviseer, ondersteun en breng nieuwe ideeën en kan belangrijke contactmomenten zoals operational meetings organiseren en financieren. Samen met collega’s in Albanie helpen wij bij lopende onderzoeken voor het oppakken van verdachten, ook met de Albanese nationaliteit. In Albanië zelf, maar ook in Nederland, België en Duitsland.
Behalve adviseren en helpen bij onderzoeken, heb ik ook nog andere taken. Zo komen wij met vertegenwoordigers van andere EU-landen bij elkaar om kennis en ervaring uit te wisselen. De laatste operational meeting was in Mechelen, waar een groep Albanezen 67 gewelddadige woninginbraken had gepleegd. Goede samenwerking met de politie maakte het mogelijk om arrestaties te verrichten, zowel in België als Albanië. De gestolen goederen zijn in Albanië teruggevonden en kunnen terug naar de Belgische eigenaren. Een mooi en concreet resultaat, waar we trots op zijn!
De samenwerking met CILC, maar ook met een partij als de Duitse Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ), de grootste partij in ons IPA-project, verloopt goed en daar ben ik blij om. Zij staan open voor nieuwe ideeën en denken met ons mee in lopende zaken. Ik vind het fantastisch dat ik de mogelijkheid krijg om via CILC, met het beschikbare EU-budget, onze samenwerking gestalte te geven. De samenwerking met CILC stelt mij in staat om echt resultaat te boeken met mijn team.
Het IPA-project ter ondersteuning van de politie en andere handhavers strekt zich uit over de zes landen van de Westelijke Balkan. Ik zit in Albanië, vijf andere collega’s zitten in Montenegro, Servië, Kosovo, Macedonië en Bosnië-Hercegovina. Daar zijn teams gevormd met officieren van justitie en juridische adviseurs. Ook de Italiaanse politie werkt mee. Die zet onder meer forensische en communicatieve experts in en financieel rechercheurs. Dit project is een succes qua samenwerking, concrete resultaten en geboekte vooruitgang. De experts op locatie maken dagelijks het verschil.”
Karin Jansen
Officier van justitie, gedetacheerd via CILC in Tirana, Albanië
‘De meerwaarde van samenwerking is groot bij internationale criminaliteitsbestrijding en stafrechtelijke onderzoeken. Wij helpen bij het versterken van netwerken en zorgen dat kennis en ervaring wordt uitgewisseld.’
“CILC is een stichting waarin juridisch Nederland sinds 1985 zijn krachten gebundeld heeft, om een bijdrage te leveren aan rechtsstaatopbouw in het buitenland. Dat doen wij in opdracht van o.a. de ministeries van Buitenlandse Zaken en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Europese Commissie en de Nuffic, Netherlands Universities’ Foundation for International Cooperation. Ook zijn wij in het kader van zogeheten EU Twinning-projecten namens JenV als mandated body actief. Samen met andere partijen organiseren wij projecten waarin wetgevingsjuristen worden getraind, maar we zetten bijvoorbeeld ook projecten op over migratie, met de IND. Kortom: we zijn 'rechtsstaatbreed' bezig.
Ons land houdt scherp in de gaten of de Balkanlanden voldoen aan de criteria voor toetreding tot de EU. Wij bieden deze landen ondersteuning en begeleiding bij de opbouw en ontwikkeling van de rechtsstaat. Daar heeft Nederland zelf ook specifiek baat bij, waar het gaat om criminaliteitsbestrijding, strafrechtelijke onderzoeken en strategische en operationele samenwerking met politie en justitie.
Het IPA2017-project Countering Serious Crime in the Western Balkans kent inmiddels drie fasen: 2010, 2014 en 2017. Wij zijn begonnen met het trainen van officieren van justitie en ondersteunende staf door internationale experts op het terrein van internationale rechtshulp en bieden intussen vooral praktische ondersteuning bij strafrechtelijke onderzoeken en politiesamenwerking. Momenteel hebben wij zes gedetacheerde officieren uit Nederland, Duitsland en Slovenië en zes politiemensen vanuit de Italiaanse politie.
Wij delen regelmatig de ervaringen die we hebben opgedaan in de diverse landen, om van elkaar te leren. Er zijn namelijk veel gemeenschappelijke situaties, maar vaak ook bevinden collega’s zich in een andere fase van het traject. Op het terrein van politie ondersteunen wij bij het oprichten van FAST teams en het integreren van deze nationale teams in het European Network of Fugitive Active Search Teams (ENFAST), dat zich inzet voor het oppakken van internationale voortvluchtigen. Wij faciliteren daarbij, en zorgen dat kennis wordt uitgewisseld. Inhoudelijk adviseren de Officieren van Justitie. Zie CILC daarbij als een soort regisseur.
Momenteel zetten wij in op financiële recherche. Dat betekent dat wij landen helpen bij het opstarten van financiële onderzoeken, parallel aan strafrechtelijk onderzoek. De Europese Commissie heeft ons ook gevraagd sterk te focussen op het bestrijden van migrantensmokkel. Het mooie van IPA2017 is dat het capaciteitsopbouw koppelt aan het ondersteunen van concrete zaken. Capaciteitsopbouw blijft daarbij centraal staan, want onze officieren kunnen alleen adviseren.
Het valt me op hoe prettig de samenwerking verloopt. Partijen als het OM en het Parket-Generaal zien het belang en de meerwaarde van goede samenwerking. Er zijn dan ook al gesprekken voor een vervolg op dit project na 2019. Ik vind het mooi dat wij al sinds 2011 dit project mogen uitvoeren namens JenV in samenwerking met politie, ambassades, professionals uit het werkveld, andere EU-lidstaten en organisaties als EUROJUST, EUROPOL en EJN en dat deze samenwerking al veel concrete resultaten heeft opgeleverd.”
Eric Vincken
Adjunct-directeur Center for International Legal Cooperation (CILC)
Rechtsstaatsopbouw in het buitenland
Politiefunctionarissen, rechters, officieren van justitie, maar ook experts op terreinen als migratie, grensbewaking, detentie en mensenrechten: in tal van landen biedt JenV ondersteuning bij de opbouw en versterking van de rechtsstaat.
Dit leidt tot duurzame verbetering van de situatie in deze landen, vaak prille democratieën, én Nederland heeft er zelf baat bij. Als alles goed uitpakt, verloopt de operationele samenwerking op een aantal belangrijke terreinen soepeler en effectiever.
De regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde, zo luidt artikel 90 van de Nederlandse Grondwet. Een even brede als ambitieuze opgave, waar JenV en veel van haar dienstonderdelen niet alleen verantwoordelijk voor is. Ook Buitenlandse Zaken en Defensie en NGO’s als het Center for International Legal Cooperation (CILC), het Nederlands Helsinki Comité en het Asser-Instituut leveren, in goede onderlinge afstemming, belangrijke bijdragen.
Doel
Het doel van de vele initiatieven is om de rechtsstaat in andere landen te versterken. Een verbindende, faciliterende en coördinerende rol is hierbij weggelegd voor het cluster Capaciteitsopbouw van de Directie Europese en Internationale Aangelegenheden (DEIA).
Hoe breed en ambitieus de opgave ook is geformuleerd, een relatief klein land als Nederland kan natuurlijk niet overal tegelijk z’n kennis en expertise ter beschikking stellen. De projecten, programma’s en missies waaraan JenV deelneemt, zijn dan ook geconcentreerd in enkele regio’s die prioriteit krijgen: de Westelijke Balkan (Albanië, Bosnië, Kosovo, Macedonië, Servië en Montenegro, met het oog op mogelijke toetreding tot de EU), het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Thema's
Qua thema’s concentreert JenV zich op cybersecurity en cybercriminaliteit, crisisbeheersing, de aanpak van terrorisme en extremisme, (illegale) migratie, de bestrijding van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit, de aanpak van financieel-economische criminaliteit en internationale misdrijven.
Om effectief te kunnen optreden, is goede samenwerking met andere landen cruciaal. En die samenwerking verloopt des te beter, als JenV in die landen beschikt over kundige, betrouwbare partners, die zich houden aan bepaalde normen van rechtsstatelijkheid. Dat bevordert niet alleen het maken van goede afspraken, het vergemakkelijkt ook zaken als (wederzijdse) rechtshulp in strafzaken, uitlevering van verdachten en terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers.
Matra en Shiraka
Vrijwel alle activiteiten van JenV op het gebied van rechtsstaatopbouw vinden plaats in het kader van bestaande programma’s. Bekend is Matra (Maatschappelijke Transformatie). Dit programma van Buitenlandse Zaken ondersteunt potentiële lidstaten van de EU en de landen van het zogenoemde Oostelijk Partnerschap (Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië en Oekraïne) bij de versterking van de rechtsstaat en democratie. Zo verzorgen JenV-ers voor collega’s uit Matra-landen opleidingen en trainingen over rechtspraak en rechtshandhaving, politie, vreemdelingenbeleid en mensenrechten.
Een afgeleide van Matra is Shiraka (Arabisch voor “partnerschap”, dat voorheen Matra Zuid heette). Dit programma richt zich op het Midden-Oosten en Noord-Afrika en streeft naar blijvende veranderingen in de Arabische regio, zoals de ontwikkeling van een rechtsstaat die burgers, mensenrechten en minderheden beschermt.
EU
Ook is JenV betrokken bij verschillende programma’s van de Europese Commissie, zoals Twinning en TAIEX. Bij Twinning wordt een overheidsorganisatie uit een EU-lidstaat één-op-één gekoppeld aan haar counterpart in een nieuwe lidstaat, een kandidaat-lidstaat of een buurland van de EU. Via studiebezoeken, workshops en trainingen wisselen de organisaties kennis en ervaring uit, wat moet leiden tot versterking van de rechtsstaat in de prille democratieën.
TAIEX is relatief nieuw. Hierbij is sprake van rechtstreekse samenwerking tussen experts of professionals in de uitvoering met hun directe collega’s uit een land buiten de EU. Zo hebben Nederlandse experts recent hun Servische collega’s geholpen bij het afweren van cyberaanvallen. En Nederlandse rechters hebben in Bosnië workshops gegeven over hoe de rechterlijke macht in een democratische rechtsstaat zich verhoudt tot de samenleving en de media.
Civiele missies
Verder leveren JenV-ers ook bijdragen aan civiele missies in het kader van het Europees buitenland- en veiligheidsbeleid. Zo zijn rule of law-experts van politie, OM, de rechtspraak en het gevangeniswezen actief in buurlanden van de EU, in ontwikkelingslanden en als onderdeel van geïntegreerde internationale vredesmissies.
Bij al deze initiatieven snijdt het mes aan twee kanten: ze dragen bij aan het rechtsstatelijke en democratische gehalte van een land (al kan dit gaan “met vallen en opstaan”). En JenV houdt er ter plekke deskundige en betrouwbare partners aan over, die volgens rechtsstatelijke normen functioneren. Dat zorgt voor een betere en effectievere samenwerking tussen Nederland en de partnerlanden.
