DT&V vertelt: de Turkije-deal en het Border Security Team op Chios
De eerste aanvraag voor hulp tijdens de migratiecrisis kwam van Griekenland via Frontex, het Europees Grens- en kustwachtagentschap. Op bepaalde plaatsen, de zogenoemde ‘hotspots’, kwamen zo veel migranten aan land dat de Griekse eilanden ze niet konden opvangen. “Er waren geen kampen, geen voorzieningen en geen registratie,” vertelt Marco, manager Europa en Projecten bij de directie Internationale Aangelegenheden van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V). “Het was er ook niet veilig. Een humanitaire crisis dreigde zich te ontvouwen.” Zo ook op het Griekse eiland Chios, amper zes kilometer uit de kust van Turkije.
Border Security Team
Om de Griekse autoriteiten te ondersteunen voegden diverse Nederlandse organisaties zich, op initiatief van het Directoraat-Generaal Migratie, samen in het Border Security Team. Onder aanvoering van de Koninklijke Marechaussee (KMar) en Defensie werkten de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het Centraal Orgaan Asielopvang, de Nationale Politie, de Zeehavenpolitie, de Dienst Vervoer & Ondersteuning (DV&O) en de DT&V gedurende 2 jaar samen om gestrande migranten een nieuw perspectief te bieden.
De Turkijke deal
Onder EU-voorzitterschap van Nederland werd op 18 maart 2016 de Turkije-deal ondertekend: een samenwerkingsovereenkomst om irreguliere migratie vanuit Turkije naar Griekenland te verminderen in ruil voor meer legale migratie direct vanuit Turkije. Om deze doelen te behalen zijn verschillende wegen bewandeld. Voor opvang in de regio kreeg Turkije financiële ondersteuning.
Daarnaast maakten Griekenland en Turkije afspraken om de illegale oversteek vanuit Turkije te voorkomen. In ruil daarvoor bevordert de EU legale migratie door Syrische mensen uit Turkije te verdelen over de Europese landen. Reguliere migratie vanuit Turkije naar Europa heeft daarnaast voorrang op irreguliere migratie.
Vrijwillige terugkeer
Femke, regievoerder DT&V, reisde vorig jaar twee keer samen met een collega af naar Chios. Als Frontex Return Experts maakten zij deel uit van het BST. In totaal verbleef Femke vier en een halve maand op het eiland. “De specifieke taak van mij en mijn collega was het benaderen en faciliteren van mensen die terug wilden,” vertelt ze.
In eerste instantie werd de DT&V ingezet om formulieren in te vullen op basis waarvan het politiehoofdkantoor in Athene reisdocumenten voor terugkeer kon aanvragen. Maar het bleek al snel dat niet de hoeveelheid formulieren het probleem was, maar het verkrijgen van documenten en het vinden van de juiste illegale migrant binnen een hotspot. Femke en haar collega’s zijn daarom in gesprek gegaan met the International Organization for Migration (IOM) in Griekenland, de Griekse politie, de burgemeester van Chios en de aanwezige NGO’s om te kijken hoe dat proces beter ingeregeld kon worden. Kort daarna startten de DT&V en het IOM Griekenland met het voorlichten van illegale migranten. Femke: “Het IOM richtte zich op vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst, en de DT&V op vrijwillige terugkeer naar Turkije.”
"Omdat de juiste organisaties achter het bureau zaten werden ze snel voorzien van antwoorden"
Informatiepunt voor migranten
“We reden heen en weer tussen de kampen om daar actief met de mensen in gesprek te gaan. Zo leerden we ze de regie over hun terugkeer in eigen hand te nemen en konden we ze doorverwijzen naar de juiste organisaties,” vertelt Femke. “We waren de verbindende schakel.” Omdat er veel behoefte was aan informatie heeft de DT&V samen met andere partners een centraal informatiepunt opgezet in een van de hotspots. Deze infodesk werd op vaste tijden bemand door verschillende organisaties.
“Eerst hebben we de infodesk provisorisch opgezet onder een grote boom in het kamp. Mensen konden hier hun vragen neerleggen, en omdat de juiste organisaties achter het bureau zaten werden ze snel voorzien van antwoorden,” legt Femke uit. Toen de informatiebalie succesvol bleek verhuisde deze naar een container en zijn er in het kamp wegwijzers geplaatst.
Sterke samenwerking
De samenwerking in het BST verliep soepel. “Het proces begint al wanneer de Border Security Officers, vaak van de KMar, langs de kust bootjes opvangen. De mensen die van deze bootjes af komen worden naar de haven gebracht en gescreend. Daar zijn ook artsen bij, voor een eerste medische check. Van daaruit worden ze door de DV&O naar een opvanglocatie gebracht waar de identificatiestraat plaatsvindt,” vertelt Femke.
Bij de identificatiestraat is met name de KMar betrokken, maar ook de DT&V, de politie en de IND. Er worden foto’s gemaakt en vingerafdrukken genomen, en de KMar achterhaalt in intakegesprekken het reisverleden van de migranten. De politie wordt ingeschakeld om nader onderzoek te verrichten naar bepaalde personen, om in systemen te kijken of het reisverleden van de migrant klopt of om onderzoek te doen naar een eventueel crimineel verleden.
"We hebben een gezin begeleid dat tijdens de overtocht gescheiden was geraakt van hun jongste kind. Zij wilden zo snel mogelijk terug naar Turkije, waar hun kind was achtergebleven."
Perspectief bieden
Femke en haar collega probeerden zo veel mogelijk bij de intakegesprekken aanwezig te zijn, om direct te kunnen inspelen als migranten aangaven terug naar Turkije te willen. Ook door zelf actief in gesprek te gaan met migranten probeerden ze mensen met de wens tot terugkeer op te sporen. “De redenen voor terugkeer waren heel divers: soms vonden mensen de asielprocedure te lang duren en wilden ze het liever vanuit Turkije proberen, vonden ze het kamp in Turkije beter of wisten ze al dat ze via deze weg geen asiel zouden krijgen. Maar we hebben bijvoorbeeld ook een gezin begeleid dat tijdens de overtocht gescheiden was geraakt van hun jongste kind. Zij wilden zo snel mogelijk terug naar Turkije, waar hun kind was achtergebleven.”
Bezorgdheid om naasten was vaker een reden om terug te willen naar Turkije of het thuisland, vertelt Femke. Maar ook het besef dat doorreizen naar het vasteland van Griekenland vanaf Chios niet mogelijk was, maakte dat mensen terug wilden. Femke: “Soms kwamen migranten er op Chios achter dat hun keuze niet uitpakte zoals gedacht. Dat betekende echter niet dat er voor hen niets meer mogelijk was. Wij probeerden de mensen dat te laten inzien door ze te helpen met het maken van een nieuw plan en door ze perspectief te bieden. En door ze te helpen de terugkeer naar Turkije te realiseren.”
Ron, Hoofd Internationale Politieuitzendingen:
“Het BST op Chios was zelfvoorzienend en had daardoor geen logistieke belasting voor het gastland. Door haar optreden als één team bood het een meerwaarde ten opzichte van het sturen van individuele experts. Team Internationale Politie Uitzendingen van de Landelijke Eenheid was in het BST verantwoordelijk voor het leveren van de nodige capaciteit van de politie."
"De Nationale Politie maakt met een klein aantal collega’s deel uit van het BST. De werkzaamheden van de Nationale Politie zijn divers. Collega’s van de Zeehavenpolitie Rotterdam zijn specifiek werkzaam op het land. Bewapend en in uniform draaien zij surveillancediensten in een opvallende surveillanceauto, samen met en onder leiding van de lokale politie. Zij regelen samen met de KMar de opvang bij aanlandingen en assisteren bij het overbrengen van migranten naar het vluchtelingenkamp."
Ron, Hoofd Internationale Politieuitzendingen:
"In de identificatiestraat op het vluchtelingenkamp wordt de Nationale Politie onder andere ingezet als Screener en Fingerprinter, onder leiding en gezag van de nationale en lokale overheid. Belangrijke onderzoekswaardige informatie uit de screening of documentcontrole van de migrant wordt overgegeven aan voornoemde overheid die zelf verder onderzoek verricht."
"De samenwerking op locatie is waardevol vanwege de deling van kennis op het gebied van screenen en documentatie, en vanwege het uitlenen van kennis aan buitenlandse collega’s. Het enthousiasme van de medewerkers van het BST werkt aanstekelijk: in de praktijk blijkt dat alle Nederlandse collega’s deel uitmakend van het BST veel kennis in huis hebben.”
Netwerkgerichte aanpak
Het succes van het BST is volgens Femke vooral te danken aan de netwerkgerichte aanpak. “Het gesprek aangaan is echt belangrijk,” zegt ze, “niet alleen met migranten maar ook met het bestuur van de Griekse eilanden en de Griekse politie. Dat heeft ons ver gebracht en ik vond het heel mooi om te doen.” Ook de samenwerking tussen alle aanwezige medewerkers en disciplines van de Nederlandse en Griekse organisaties was erg waardevol. “Er is een hele hechte groep ontstaan en iedereen staat altijd voor elkaar klaar. We waren goed op elkaar ingespeeld. Er zijn dan ook hele waardevolle vriendschappen ontstaan.”
Marco licht nog toe dat het BST ook een belangrijke sociale rol heeft vervuld. Het faciliteren van transport voor mensen uit het opvangkamp, wat werd gedaan door medewerkers van de Dienst Vervoer & Ondersteuning (DV&O) van de Dienst Justitiële Inrichtingen, was erg waardevol. Daarnaast heeft het team met respect en oog voor menselijke waardigheid een begraafplaats geadopteerd en onderhouden voor mensen die tijdens de overtocht zijn overleden, waar volgens islamitisch gebruik overledenen begraven konden worden.
Een waardevol inzicht
Naast dat het BST een belangrijk onderdeel was in de strijd tegen illegale immigratie en mensensmokkel en de gevaarlijke tochten van migranten over zee, heeft het team ook een belangrijk inzicht achtergelaten bij de organisaties op Chios: niet alleen grensbewaking moet centraal staan in het migratiebeleid, maar ook opvang en het terugkeerproces. En dat kan alleen door integrale samenwerking. Marco: “Eerst was het zo dat mensen die terug mochten en dat graag wilden niet terug konden, omdat het proces te traag verliep. In het BST gingen we juist voor de mens, vanuit een integrale blik. Daardoor ontstond er perspectief voor de migranten: ze wisten waar ze aan toe waren. En dat geeft rust.”
Marco is trots op het werk dat alle betrokkenen van het BST hebben verzet: “Het BST heeft het in een hele korte tijd voor elkaar gekregen om op Chios in het klein een kopie van een groot deel van het Nederlandse grensbewakings- en migratieproces op te zetten. Een grote prestatie.”
