In gesprek over gender, klimaatverandering en veiligheid met de Groene Generaal: Tom Middendorp

Het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt het belangrijk dat vrouwen en meisjes wereldwijd een stem hebben in besluitvorming. Want alleen beleid dat recht doet aan de diversiteit van onze samenleving, en deze benut, is effectief en duurzaam. Esther van Dooren en Ciska de Veld, beiden beleidsmedewerkers bij de Directie Sociale Ontwikkeling, gingen daarom met Tom in gesprek over het verband tussen gender, klimaat en veiligheid.

U heeft een decennialange carrière binnen Defensie en u bent zich de afgelopen jaren gaan richten op klimaatverandering en veiligheid. Waar komt deze interesse vandaan?

“Ik heb tijdens al mijn missies ingezien wat de impact is van klimaat. Op dat moment leg je nog niet direct de link met klimaatverandering, want je bent in een missie heel erg bezig met het hier en het nu en het oplossen van een probleem. Ik heb leren inzien dat de impact van klimaat kan leiden tot tekorten van voedsel en water. En hoe dat kan leiden tot spanningen die mensen vervolgens dwingen om te vluchten of zich aan te sluiten bij extremistische groepen.”

“Pas later ben ik de relatie gaan leggen met klimaatverandering. Als Commandant der Strijdkrachten ga je ook meer vooruitkijken en nadenken over de toekomst van de strijdkrachten. Toen bedacht ik: als klimaat nu al zo’n factor van invloed is, dan wordt dat alleen nog maar groter en gaat het ook onze veiligheid beïnvloeden.”

Een generaal die zich actief uitspreekt over klimaat is niet even vanzelfsprekend. Hoe heeft u dit ervaren?

“Veiligheid was doorgaans toch een beetje een rechts thema en klimaat meer een links thema, dus hoe kon het nou dat iemand vanuit de rechtse thematiek zich positief ging uitspreken over dat linkse thema? Mijn drijfveer met dit werk was en is een blijvend verschil maken in de positieve zin, ook al gaat het om geweld. Ditzelfde geldt nu voor mijn werk op klimaatverandering en veiligheid”.

“Dat ik mij actief en publiekelijk uitsprak over klimaatverandering was smullen voor de media. Het was overigens ook de enige keer dat ik trending was op sociale media. Het leverde me de bijnaam ‘de Groene Generaal’ op. Die ben ik met eer gaan dragen en heeft mij alleen maar meer gemotiveerd om mijn verhaal te blijven verkondigen.”

In uw boek noemt u dat de strijd voor vrouwen- en meisjesrechten en de strijd tegen klimaatverandering nauw samenhangen. Kunt u dit verder toelichten?

“We kunnen de klimaatcrisis niet aanpakken zonder gendergelijkheid. Vooral in Afghanistan heb ik geleerd om het genderaspect te waarderen, omdat vrouwen daar een belangrijke rol vervullen in de gemeenschap. Bijvoorbeeld binnen het onderwijs en het runnen van het huishouden, waardoor ze heel bepalend zijn voor de opvoeding van kinderen en hoe onze toekomstige generatie tegen de wereld aankijkt.”

“Maar ook voor het vinden van innovatieve oplossingen voor problemen zoals voedsel- of waterschaarste. Vrouwen zijn wereldwijd verantwoordelijk voor meer dan de helft van de voedselproductie, maar hebben vaak niet dezelfde rechten als mannen. Wie een oplossing wil bedenken voor het voedseltekort in de regio, moet vrouwen betrekken om tot een oplossing te komen. Want vrouwen mogen dan vaak slachtoffer zijn van het klimaat, zij hebben ook de context-specifieke kennis en expertise om iets tegen de negatieve impact te doen. Daar geen gebruik van maken is pure domheid. Voor mij is het dus klip en klaar dat we moeten investeren in gelijke rechten voor vrouwen als we de impact van klimaatverandering willen dempen.”

U noemt in uw boek ook het belang van investeren in (klimaat)onderwijs, specifiek voor vrouwen en meisjes. Waarom?

“Onderwijs is heel belangrijk in het gezamenlijk kunnen aanpakken van wereldproblemen zoals klimaatverandering. Het begint met bewustzijn, daar is ook mijn hele boek voor bedoeld. Je ziet heel veel studies en wetenschappelijke onderzoeken over klimaat, maar wie leest die eigenlijk? Nu zeggen veel Nederlandse leerlingen al dat ze weinig leren over klimaat, laat staan scholieren in fragiele staten. We moeten investeren in de verankering van duurzaam onderwijs.”

“Onderwijs aan meisjes waar dan ook ter wereld draagt positief bij aan klimaatmitigatie en -adaptatie. Het zijn vaak de vrouwen in lagelonenlanden die verantwoordelijk zijn voor de zorg voor en het beheer van voedsel, de bodem, de bomen en het water. Als al deze meisjes en vrouwen beter worden opgeleid, kunnen ze ook beter omgaan met de uitdagingen van het veranderende klimaat en nieuwe generaties opleiden.”

Gelijke rechten, inclusief gelijke toegang tot onderwijs, zijn instrumenten om een veilige, duurzame en eerlijke toekomst te bewerkstelligen. Hoe zorgen we dat gender structureel wordt meegenomen in beleid?

“Ik vind gender heel belangrijk, maar het moet niet in een apart hokje gestopt worden. We moeten streven naar een multidisciplinaire benadering tijdens civiele operaties, waarin zowel gender als klimaat integraal wordt meegenomen.”

“Samenwerking tussen Defensie en Buitenlandse Zaken is hierbij belangrijk. In het verleden waren dit twee gescheiden werelden. Ontwikkelingssamenwerking werd gezien als het planten van zaadjes, terwijl Defensie een spijker zocht om op te slaan. In de afgelopen twintig jaar hebben we geleerd dat de één niet zonder de ander kan.”

Hoe kijkt u naar de toekomst van de nieuwe generatie, en heeft u nog een vraag voor ons?

“Gelukkig komt er een nieuwe beweging op gang. Klimaat gaat een factor worden in de beroepskeuze van jonge mensen en ze vinden het ook een belangrijk thema. Die spiegel houd ik Defensie ook voor. Jullie hebben een groot tekort aan mensen, maar wie wil er nou werken bij de grootste vervuiler van Nederland? Voor bedrijven en overheidsorganisaties is het belangrijk dat ze daar leiderschap laten zien.”

“Voor Buitenlandse Zaken is klimaatsensitiviteit ook van groot belang. Het zou goed zijn om de ministers van Buitenlandse Zaken en hun ambtenaren een beetje te prikkelen; stel maar eens de vraag hoe vaak klimaat op de veiligheidsagenda staat. Wordt het ooit in de stuurgroep militaire operaties besproken? Wordt het meegewogen in de veiligheidsafwegingen? In mijn tijd gebeurde dat in ieder geval niet.”

Lees het volgende artikel: wapenexport en gendergerelateerd geweld.