Tekst Mathijs Vermathen, Maaike Stroeks en Famke de Kroon
In 1996 was de reorganisatie van de verschillende directies van het ministerie van Buitenlandse Zaken en de herijking van het buitenlands beleid een feit. Hieruit ontstond onder andere de Directie Veiligheidsbeleid (DVB) en dit betekent dat deze directie afgelopen najaar maar liefst 25 jaar bestond. Om stil te staan bij dit jubileum laten we elke maand een oud-directeur van DVB aan het woord en blikken we terug op andere tijden. Deze maand: Hester Somsen, directeur DVB van 2017 tot en met 2020.
Leestijd: 4 minuten
1. Hoe zou je het DVB uit jouw tijd omschrijven?
“DVB is een directie met fijne, bevlogen mensen die veel verantwoordelijkheid voelen voor hun dossiers. In mijn tijd als directeur werd DVB steeds diverser en dit streefden we ook actief na. We waren ons ervan bewust dat DVB een wat gesloten imago had en deden ons best om ons opener op te stellen. Ik heb het idee dat dat goed gelukt is en dat collega’s de ruimte voelden om eigen initiatieven te nemen. Daarnaast denk ik dat de openheid van DVB naar het maatschappelijk middenveld sterk is verbeterd. Het is belangrijk om altijd naar buiten toe te laten zien wat je doet, zeker voor een directie die zich bezighoudt met de veiligheid van ons land. Deze vertaalslag is belangrijk: je moet je telkens blijven afvragen wat het belang van ons werk is voor anderen.”
2. Wat waren de hoogtepunten van jouw tijd als directeur DVB?
“Joep Wijnands sprak in zijn interview (Veiligheidsdiplomaat januari-februari 2022) over de eerste internationale veiligheidsstrategie die tijdens zijn tijd als directeur DVB is geschreven. Wij hebben deze strategie uitgebreid tot de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) om een nog meer integrale invalshoek te kiezen. Dit was spannend om te doen omdat we veel input van andere ministeries nodig hadden. Gelukkig waren onze collega’s buiten BZ hier zeker toe bereid en zagen ook zij het belang van een rijksbrede internationale veiligheidsstrategie.”
“Een integrale aanpak kwam ook steeds duidelijker op de Europese agenda te staan. Ook daar hebben we vanuit DVB in de periode dat ik directeur was veel gepleit voor het verbinden van het externe en interne beleid van de Europese Unie (EU). Dat zie je bijvoorbeeld in het cyber sanctie-mechanisme dat in de EU is opgezet. En nu zie je het ook heel goed terugkomen in het Strategisch Kompas. Een ander hoogtepunt was natuurlijk het jaar dat we in de VN Veiligheidsraad zaten. Je zag hier mooi hoe alle radertjes van het ministerie bij elkaar kwamen en hoe de posten, de verschillende thema-directies en het voorzitterschap samenwerkten.”
3. Wat waren de grootste veiligheidsuitdagingen uit jouw tijd als directeur DVB?
“Het presidentschap van Trump was zeker een uitdaging. Ik denk dat dit voor velen een wake-up call was en dat we ons hierdoor zijn gaan afvragen wat we als EU zelf kunnen en op welke vlakken we afhankelijk zijn van de VS. Discussies over strategische autonomie en de uitdagingen daaromtrent zijn toentertijd in een stroomversnelling geraakt. Daarnaast werden hybride dreigingen een steeds duidelijkere uitdaging. De OPCW-hack in 2018 was daar een goed voorbeeld van. Ook hoe je als westerse landen je reactie daarop coördineert. In nauw contact met de VS en het VK, en alle NAVO bondgenoten en EU lidstaten hebben we toen een maximaal resultaat behaald."
"Islamitische Staat/Daesh was ook nog altijd een grote uitdaging tijdens mijn tijd als directeur DVB. We boekten echter wel successen met de anti-ISIS coalitie en je zag dat het kalifaat op een gegeven moment sterk werd teruggedrongen. Problemen die bleven bestaan, waren de grote vluchtelingenbewegingen naar landen in de regio en het grote aantal foreign terrorist fighters. De teloorgang van het INF-verdrag omdat Rusland zich er niet aan hield, was in mijn periode een dieptepunt. En een teken dat Rusland zich niet meer aan dergelijke afspraken wilde houden. Maar dat was nog niets bij wat we Rusland deze dagen in de Oekraïne zien doen. Als laatste grote uitdaging van die tijd denk ik aan de steeds assertievere opkomst van China. Binnen de EU werd voor China een mooie term bedacht: systemic rival. In mijn huidige rol als plaatsvervangend Nationaal Coordinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) zie ik in het dreigingsbeeld heel duidelijk het gebruik van economische spionage door China terug. Dit is een uitdaging die de komende jaren alleen maar zal blijven groeien.”
4. Hoe hebben de veiligheidsuitdagingen zich in de afgelopen 25 jaar ontwikkeld?
“25 jaar geleden kwamen in gesprekken over de NAVO vaak de woorden ‘in search of a mission’ voorbij. Wat dat betreft was 9/11 een enorme wake-up call die ervoor heeft gezorgd dat de NAVO actiever moest worden. Een andere grote verandering die heeft plaatsgevonden, is de relatie tussen het Westen en Rusland. Een aantal jaar geleden hebben we een periode meegemaakt waarin de relaties met Rusland relatief goed waren. Overbodig om te benadrukken dat dit compleet veranderd is en er nu een directe dreiging van Rusland uitgaat. De normstellende rol die het Westen de afgelopen 25 jaar heeft gehad, staat zwaar onder druk. Bij de NCTV houd ik me nu vooral bezig met Cybersecurity en het tegengaan van statelijke dreigingen. De link tussen de nationale focus van de NCTV en de internationale focus van DVB is erg belangrijk om deze veiligheidsuitdagingen het hoofd te bieden.”
5. Wat is er de komende 25 jaar nodig om Nederland veiliger te maken?
“De Europese veiligheidsarchitectuur staat onder grote druk. Ik heb geen glazen bol, maar hoe de afschuwelijke oorlog in de Oekraïne dan ook eindigt, het zal een enorme en langdurige impact op onze veiligheid hebben. Ik ben dan ook heel blij met de bereidheid om eindelijk toe te groeien naar de 2% norm. Als je wilt afschrikken, moet die afschrikking geloofwaardig zijn. Ook een groot onderwerp om rekening mee te houden is natuurlijk klimaatverandering en de impact hiervan op onze veiligheid, denk aan natuurrampen en klimaat-migratie. Een ander aandachtspunt is space. Net als de oceanen zijn we de ruimte aan het vervuilen, momenteel hebben we voor dit domein nog geen rules of conduct. Ons leven op aarde is erg afhankelijk van informatie die tussen satellieten uitgewisseld wordt en dit maakt ons kwetsbaar voor bewuste malafide gedragingen in de ruimte. Je ziet duidelijk dat er op het gebied van space een bepaalde competitie gaande is. Er is veel werk aan de winkel om ook over de ruimte duidelijke internationale afspraken te maken."
"Tot slot moeten we ervoor zorgen dat we over voldoende technologische kennis beschikken, en moeten we goed oog hebben voor grote technologische ontwikkelingen en onze weerbaarheid over de linie vergroten, bijvoorbeeld als het gaat om cyberveiligheid. Hiervoor is het van belang dat technische opleidingen elk jaar een grote aanwas krijgen. Ik heb goede hoop dat minister Dijkgraaf hier meer focus op zal leggen, we kunnen niet achterblijven op dit gebied.”
Over Hester Somsen
Na een indrukwekkende loopbaan bij Buitenlandse Zaken en haar tijd als directeur DVB vertrok Hester Somsen in 2016 naar het ministerie van Justitie en Veiligheid als plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Daarnaast is ze directeur Cybersecurity en Statelijke dreigingen.
