Innoveren, onderzoeken en toepassen

Zonnepanelen langs snelwegen en op water zijn de toekomst. Bij dit soort innovaties horen vragen. Hoe zorgen we dat het veilig is om zonnepanelen langs snelwegen te plaatsen? Hoe zorgen we dat automobilisten niet verblind worden door reflectie van zonlicht? En hoe zit het met de biodiversiteit bij zonneparken op zowel water als land? Ivo Booijink, technisch manager bij Rijkswaterstaat, werkt samen met collega's en verschillende onderzoeksbureaus aan het beantwoorden van deze, en vele andere vragen op het gebied van zonne-energie. Ze hebben daarbij vooral gelet op de thema's veiligheid, biodiversiteit en waterkwaliteit.

“Voor het onderzoek naar reflectie heeft TNO 50.000 verschillende combinaties van snelwegen en zonneparken doorgerekend."

Veiligheid

Binnen het thema veiligheid heeft Rijkswaterstaat onderzoeken gedaan naar onder andere zonlichtreflectie, elektrische veiligheid, constructieve veiligheid en brandpreventie. “Voor het onderzoek naar reflectie heeft TNO 50.000 verschillende combinaties van snelwegen en zonneparken doorgerekend. Daarbij hebben ze onder andere gekeken naar de richting van de weg, hoogteverschil, de hoek van de zonnepanelen en verschillende tijdstippen van de dag", vertelt Ivo. Hij vindt het interessant om te zien dat er in 64 procent van de berekende combinaties nooit hinder door zonlichtreflectie optreedt. “Bij 23 procent is er minder dan 5 uur per jaar hinder, wat weinig is. Bij de overige 13 procent kunnen maatregelen worden genomen om de hinder tegen te gaan.” Hoewel het onderzoek naar lichtreflectie afgerond is, komt er wel vervolgonderzoek. “De innovaties gaan wereldwijd zo snel, dat er inmiddels alweer nieuwe producten op de markt zijn. Zogenaamde deep-textured zonnepanelen hebben een mat oppervlak, wat voor hele andere reflectie zorgt. De eerste berichten zijn dat hierdoor veel minder reflectie ontstaat.”

Biodiversiteit

“Wereldwijd neemt de biodiversiteit af. Ik vind het belangrijk dat we alles doen om te zorgen dat zonneparken daar niet aan bijdragen”, vertelt Ivo. Hij kwam er al snel achter dat er beperkt onderzoek gedaan is naar de gevolgen van zonneparken op biodiversiteit. “We hebben een brochure laten maken met kennis die we wel hebben gevonden, maar er is meer onderzoek nodig.” De hoeveelheid licht is van invloed op de bodem en het leven, maar ook met goed beheer, door bijvoorbeeld niet alle planten in één keer te maaien, kan de biodiversiteit verbeteren. “De eerste inzichten zijn dat als je een zonnepark ontwerpt en beheert met oog voor biodiversiteit, je de biodiversiteit gelijk kunt houden of zelfs kan verbeteren."

Eind 2021 startten ecologen van Wageningen Research samen met Rijkswaterstaat en andere partijen een grootschalig landelijk onderzoek naar de relatie tussen planten, dieren, bodem en zonneparken. “Dit onderzoek naar biodiversiteit loopt meerdere jaren", vertelt Ivo. “Pas als het afgerond is, kunnen we de resultaten toepassen. In de tussentijd moeten we werken met de kennis die we hebben en openstaan voor nieuwe uitvindingen, zoals bifaciale zonnepanelen. Dit zijn panelen die aan beide kanten licht kunnen opvangen en stroom kunnen maken.

Zonnepark langs de A6, Almere
Titel: Biodiversiteit bij zonnepanelen langs snelwegen
Reporter in zonnepark spreekt:

In 2030 moet 70 procent van onze energie uit duurzame bronnen komen.
Anderhalf miljoen huishoudens in Nederland hebben al zonnepanelen op hun daken...
...maar dat is niet genoeg om de klimaatdoelen te halen. Daarvoor hebben we veel meer zonnepanelen nodig.
Hoe gaat dat er dan uitzien? Waar komen die zonnepanelen? En wat doet het met de biodiversiteit en de bodem?
Ivo en Mattijs werken bij Rijkswaterstaat en vertellen ons er alles over bij één van de eerste zonneparken langs de A6.

Ivo Booijnk, Technisch Manager Rijkswaterstaat spreekt:

We zijn bij een zonnepark wat in een knooppunt van de A6 staat vlakbij Almere.
Zonnepanelen langs de snelweg, is dat de toekomst?
Ja, ik denk het wel.
Gemeenten en provincies zijn op zoek naar ruimte nu, want die zijn bezig met de Regionale Energie Strategie.
En die vragen nu heel vaak aan ons: "Mogen de zonneparken in die knooppunten, of in die bermen?"
En dat kunnen jullie gewoon doen? Ja, dan moeten we goed onderzoek doen.
Het moet kunnen qua veiligheid
van de snelweg en de doorstroming...
...en we moet ook heel goed kijken
naar andere omgevingseffecten.
De gemeente moet uiteindelijk een vergunning afgeven en wij ook, maar je betrekt ook burgers, landschapsarchitecten...
...je gaat met z'n allen eigenlijk een plan maken.
En hoe zit het dan bijvoorbeeld met de biodiversiteit?
Zo'n park, is dat wel goed voor de grond?
Nou dat vroeg ik me ook af, want ik maak mijzelf enorm zorgen om klimaatverandering, maar ook om biodiversiteit.
Ik wilde weten wat er al aan kennis was en onderzoeken.

Reporter spreekt:

Met de kennis ontwikkelde Rijkswaterstaat een digitale pdf met maatregelen om biodiversiteit te behouden en te vergroten.

Mattijs Erberveld, Innovatieadviseur Rijkswaterstaat spreekt:

Enerzijds zoeken we naar ruimte waar we zonnepanelen kunnen plaatsen om zo energie op te wekken.
En aan de andere kant kijken we
hoe we die het beste kunnen opstellen...
...en beheren om op die manier heel goed
rekening te houden met biodiversiteit.
Bij een normale opstelling, waarbij je
echt alleen maar voor de energie gaat...
...dan zorg je ervoor dat de spleten
die hiertussen zitten zo klein mogelijk zijn...
...omdat dan de opbrengst natuurlijk groter is.
Maar als je ook wil dat er licht op de bodem valt, dan maak je die ruimte wat groter...
...en door die ruimte groter te maken krijg je meer licht op de bodem en dat biedt ruimte voor de planten.
Een andere manier is om de tafel wat hoger te zetten, ook dan komt er wat meer licht op de bodem.
En een derde manier, en die is vrij nieuw, is dat je nieuwe zonnepanelen toepast die wat meer transparant zijn.
Een transparant paneel geeft meer licht door
en daardoor onstaat er meer licht op de bodem...
...en dat is goed voor de planten.

Reporter spreekt:

Om nog meer te weten te komen over het effect van zonnepanelen op biodiversiteit...
...start Rijkswaterstaat binnenkort een
onderzoek met Wageningen Research.

Alex Schotman, onderzoeker Wageningen Research spreekt:

Wij kijken naar de hoeveelheid organische stof in de bodem en de aanwezigheid van bodemleven.
Verder kijken we naar insectenrijkdom, vegetatie, zoogdieren, vogels.
We gaan vier jaar lang onderzoek doen om te kijken wat nou eigenlijk de maatregelen in zonneparken...
...werkelijk voor biodiversiteit opleveren.
En dan gaan we die maatregelen vertalen in richtlijnen.
Ik hoop dat alle kennis die we ontwikkelen
goed gebruikt gaat worden...
...en dat de zonneparken behalve
duurzame energie produceren...
...ook winst opleveren voor biodiversiteit in het landschap.

Reporter spreekt:

Concluderend kunnen we stellen dat er
hard wordt gewerkt aan zonnepanelen...
...waarbij het dieren- en plantenrijk zich goed kan ontwikkelen.
Bent u benieuwd naar de onderzoeken? Download de brochure op energieoprijksgrond.nl/actueel.

Het eindscherm van Rijkswaterstaat verschijnt. Deze video is gemaakt in samenwerking met:
Wageningen University Research, Energie op Rijksgrond en Parkway 6. Copyright 2022.

“Het zou mooi zijn als we door middel van zonneparken op water niet alleen energie opwekken, maar tegelijkertijd aan natuurontwikkeling doen.”

Waterkwaliteit en aquatische ecologie

Hoewel er veel wordt gekeken naar zonneparken in knooppunten en bermen, krijgt Rijkswaterstaat ook de vraag om zonneparken op water te mogen plaatsen. “Technisch en economisch kunnen we zonneparken op water plaatsen, maar we weten nog onvoldoende over de effecten op de natuur. Net als bij biodiversiteit op land, loopt onderzoek naar waterkwaliteit achter op de technieken die we al hebben", vertelt Ivo. Rijkswaterstaat heeft samen met onder andere waterschappen en onderzoeksinstituut Deltares een hoofdrol gespeeld in het samenstellen van een consortium dat de verschillende onderzoeken op de waterkwaliteit gaat uitvoeren. “We meten hoeveel zuurstof er in het water zit en hoeveel licht er nog doorgelaten wordt door het drijvende zonnepark en bekijken zo wat de voorwaarden zijn voor zonneparken op water. Ook onderzoeken we hoe je elementen aan een zonnepark op water kunt toevoegen die de biodiversiteit helpen, zoals onderwater-korven die zich kunnen ontwikkelen tot mosselbanken en waar vis in kan schuilen. Met al deze nieuwe kennis kan de waterbeheerder vergunningsaanvragen beter beoordelen en kunnen initiatiefnemers van zonneparken op water onderbouwde keuzes maken.”

Ook de toekomstige zonneparken op water van Rijkswaterstaat zullen gebruikt worden voor deze onderzoeken. Het duurt een aantal jaar voor er resultaten zijn die kunnen worden toegepast. Ivo hoopt dat we met deze nieuwe kennis zonneparken op water kunnen ontwerpen die de waterkwaliteit en biodiversiteit gelijk houden of verbeteren. “Het zou mooi zijn als we door middel van zonneparken op water niet alleen energie opwekken, maar tegelijkertijd aan natuurontwikkeling doen.”

* De kopfoto van dit artikel is gemaakt door en eigendom van Ecorus.