Rijkswaterstaat is jarig

Rijkswaterstaat bestaat dit jaar 225 jaar. Dat wordt gevierd op 24 mei 2023 met een feestelijke jubileumceremonie. Sinds 1798 is ons land onherkenbaar veranderd. Samen met partners bouwde Rijkswaterstaat  wereldwonderen en één van de veiligste rivierdelta’s ter wereld. Ze realiseerden een wijdvertakt wegennetwerk en zetten zich in voor een duurzame leefomgeving.

Scroll naar beneden voor een historisch overzicht in 10 foto's.

1: Het prille begin

De oorsprong van Rijkswaterstaat ligt in de Franse periode (1795 tot 1813). De zorg voor het water is dan nog versnipperd over het Rijk, de provincies, waterschappen en lokale besturen. Maar de staat van de rivierbeddingen is slecht en de dijken zijn zwak. Dat leidt tot rampzalige overstromingen. De grote hoeveelheid schade vraagt om een nationale aanpak.

Daarom wordt in 1798 een nationale organisatie opgericht, het Bureau voor den Waterstaat. In 1848 hernoemen we dit tot Rijkswaterstaat. De belangrijkste taken zijn aanleg, beheer en onderhoud van rivieren, kanalen, waterkeringen en droogmakerijen (polders).

Twentekanaal. Foto: Thomas Fasting.

Onder leiding van koning Willem I (1815 tot 1840) kent Rijkswaterstaat begin 19e eeuw een grote bloei. De koning-koopman draagt de Nederlandse handel en nijverheid een warm hart toe en op zijn initiatief graaft Rijkswaterstaat bijna 500 km aan nieuwe kanalen. Daarnaast investeert de koning in nieuwe droogmakerijen en het verbeteren van bestaande waterwegen.

Station Delden uit 1865 langs de spoorlijn Zutphen-Glanerbrug (nu Zutphen-Oldenzaal) gezien vanaf het spoor. Foto: Tubantia via Wikipedia.

In de 19e eeuw breidt het takenpakket van Rijkswaterstaat uit door de opkomst van de trein. In 1860 wordt Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de verdere ontwikkeling van het spoornet. Er komen staatsspoorlijnen die grote delen van het land met elkaar verbinden. En die nog altijd de basis vormen van ons huidige spoorwegnetwerk. Ook neemt RWS de aanleg en het onderhoud van bruggen en wegen langs het water op zich. Een logische stap, want Rijkswaterstaat was al verantwoordelijk voor het water waar de bruggen overheen moeten en de dijken waar veel wegen overheen lopen.

Waterstaatskerk in het Groningse Warfhuizen.

Rijkswaterstaat heeft in de 19e eeuw veel invloed op de Nederlandse bouwkunst. Want tussen 1820 en 1880 is Rijkswaterstaat ook Rijksbouwmeester. Architecten in dienst van Rijkswaterstaat ontwierpen en bouwden overheidsgebouwen en andere gebouwen met een openbare functie.

Veel gebouwen werden neergezet op basis van standaardontwerpen. Vuurtorens, stoomgemalen, gevangenissen, postkantoren, stations en kerken werden in een neoclassicistische stijl gebouwd die nu nog bekend staat als de waterstaatsstijl. Een groot aantal van deze gebouwen werd later gemeentelijk- of rijksmonument.

Aanleg van de Afsluitdijk. Foto uit 1929 van Pieter Wit

Tijdens een zware storm in 1916 overstroomt de Zuiderzee, met veel doden en gewonden tot gevolg in de gemeenten rondom deze binnenzee. Oorzaak is de slechte staat van de dijken. De Zuiderzeewet regelt de aanpak waarmee het gebied veiliger moet worden. Zo wordt onder meer besloten om de Zuiderzee af te sluiten van de Waddenzee. In 1927 wordt begonnen met de aanleg van de Afsluitdijk. Vijf jaar later is de dijk klaar en is de Zuiderzee een zoetwaterbassin: het IJsselmeer.

Werken aan ons land is nooit af. 90 Jaar na het sluiten van de dijk wordt er hard gewerkt om de dijk toekomstbestendig te maken. De Afsluitdijk wordt hoger en krijgt een nieuwe toplaag. Zo is deze beter bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering. De sluizen in de dijk worden aangepast. En een vismigratierivier door de dijk geeft vissen de ruimte om van de Waddenzee naar het IJsselmeer te trekken. Het IJsselmeer functioneert nu als onze nationale regenton.

De Afsluitdijk

De eerste rijksweg, de A12 tussen Den Haag en Zoetermeer in 1937. Foto: archief Rijkswaterstaat.

De Haagse fotograaf Adolphe Zimmermans was in 1896 de eerste Nederlander met een auto. De jaren erop nam het autogebruik snel toe, maar de wegen waren er vaak niet goed op berekend. Daarom ontstond in 1927 het eerste Rijkswegenplan; een plan voor de doorontwikkeling van het Nederlandse wegennet. In 1932 werd het plan verder uitgebreid. De rijkswegen kregen een wegnummer en de autosnelweg werd geïntroduceerd. Op 15 april 1937 opende het eerste stuk Nederlandse snelweg: de rijksweg 12 (nu de A12) tussen Voorburg en Zoetermeer.

Na de oorlog werkt Rijkswaterstaat veel aan het rijkswegennet. Tussen 1945 en 1965 groeit het rijkswegennet van 100 naar 600 km. Maar ook worden bestaande autowegen verbreed en met elkaar verbonden. Veel kruispunten worden vervangen door tunnels, viaducten en fly-overs. De komende jaren investeren we extra in onderhoud van de bruggen en viaducten in de snelwegen. Zodat ze beter berekend zijn op het toenemende verkeer.

De Oosterscheldekering. Foto: Thomas Fasting.

In 1953 wordt Nederland hard getroffen door de watersnoodramp. Grote delen van Zeeland, Zuid-Holland, en Noord-Brabant komen onder water te staan. De ramp kost 1.836 mensen het leven en de schade aan veestapels, woningen, gebouwen en infrastructuur is nauwelijks te bevatten.

Om herhaling te voorkomen, besluit de overheid de Deltawerken te bouwen. In 1954 gaat de bouw van het eerste Deltawerk van start, en in 1997 is met de Maeslantkering het laatste werk opgeleverd. Bij de eerste deltawerken werd alleen gekeken naar waterveiligheid. Zo werd er een dichte dijk aangelegd die het Veerse Meer afsloot. Daardoor nam de waterkwaliteit in het meer snel af. Bij de Oosterscheldekering is daarom gekozen voor een constructie waarbij het water in de Oosterschelde in verbinding blijft met de zee.

De Deltawerken zijn door de American Society of Civil Engineers verklaard tot een van de zeven moderne wereldwonderen.

Containerterminal op de Tweede Maasvlakte. Foto: Siebe Swart.

De groei van de Rotterdamse haven maakte het noodzakelijk om een groter industrie- en overslagterrein aan te leggen. Dat werd de Maasvlakte. De eerste Maasvlakte is in de jaren zestig aangelegd. In 1973 meerden de eerste schepen af. De Maasvlakte is gebouwd door het leggen van een ringdijk waarbinnen zand uit de Noordzee werd opgespoten.

In september 2008 werd begonnen met de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Met dit nieuwe in zee aangelegd gebied ter grootte van 2.000 hectare werd de haven 20% groter. Na voltooiing van de uitbreiding beslaan de Rotterdamse havens in totaal 12.000 hectare. Op 1 september 2008 startte na jaren van plannen, discussies en protesten, de aanleg. Op 22 mei 2013 werd de Tweede Maasvlakte officieel in gebruik genomen.

Windpark Maasvlakte 2. Foto: Rijkswaterstaat.

Ons ministerie wil in 2030 energieneutraal zijn. Dat doen we met energie afkomstig van Windpark Maasvlakte 2. Dat windpark wekt vanaf dit jaar bijna tweemaal zoveel stroom op als het ministerie gebruikt, en vult daarmee de doelstelling ruimschoots in.

Op de rand van Maasvlakte 2 bouwde Eneco in opdracht van Rijkswaterstaat het windpark met 116,5 megawatt vermogen. De 22 innovatieve onshore windturbines wekken samen jaarlijks 416 GWh aan groene stroom op. Er zijn 12 turbines op het strand gebouwd en 10 turbines op de dijk.

Windpark Maasvlakte 2

De Waal bij Nijmegen met rechts van de rivier de geul die de stad bij hoogwater beschermt. Foto: Siebe Swart.

De strijd tegen het water is nog niet gestreden. Dat blijkt uit de overstromingen van de grote rivieren in 1993 en 1995 en nieuwe inzichten in klimaatverandering. Rijkswaterstaat gebruikt zijn verleden om aan de toekomst te werken. Bescherming tegen hoogwater blijft in de 21e eeuw dan ook hoog op de agenda staan. Denk aan Ruimte voor de Rivier. En aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarin Rijkswaterstaat onder meer samenwerkt met de waterschappen en lokale organisaties. Natuur is daarin een belangrijke factor, met ruim baan voor de vis. Door aanleg van natuurvriendelijke oevers en vispassages.

Daarnaast zijn vraagstukken rondom leefbaarheid en mobiliteit onverminderd belangrijke agendapunten. Samen met deskundige partners blijft Rijkswaterstaat werken aan een bereikbaar leefbaar en veilig Nederland.