MH17: op weg naar het strafproces

Alwin Dam: 'Het begeleiden van de nabestaanden is een fulltime baan'

Toen iets meer dan een half jaar geleden duidelijk werd dat er een MH17-strafproces zou komen, zette het OM een vacature uit voor een toegewijde ‘nabestaandenofficier’. Alwin Dam wist niet direct zeker of hij ‘the man for the job’ was. “Met mijn zoon van tien ben ik naar Vijfhuizen gegaan. Samen liepen we bij het monument. Daar voelde ik: volgens mij moet ik dit doen. Tijdens mijn sollicitatiegesprek werd dat gevoel nog sterker. De gedachte dat ik de baan níet zou krijgen, benauwde me ineens. Gelukkig kreeg ik hem.”

Alwin Dam begeleidt de nabestaanden van de crash van de MH17 op weg naar en tijdens het strafproces dat in maart 2020 begint. “Het ontmoeten van de nabestaanden gaf me een enorme drive. Ik ga zorgen dat deze mensen zo goed mogelijk geïnformeerd en begeleid worden, zodat zij van al hun rechten gebruik kunnen maken, als ze dat zelf willen.”

Gesprekken
“Afgelopen maand heb ik samen met veel toegewijde collega’s op vrijdagen en zaterdagen gesprekken gevoerd met nabestaanden, ter voorbereiding op het proces. In totaal 75 gesprekken, zo’n acht per dag. Dat is intensief, maar we proberen de gesprekken ook zakelijk te voeren. Juist door enige afstand te bewaren tot de emotie, kun je er volledig zijn voor de nabestaanden. Zij hebben er niets aan dat je naast hen gaat zitten huilen. Ondanks dat was ik er iedere avond weer stil van als ik van de gesprekken thuiskwam. De verhalen die je hoort zijn zo ingrijpend, dat ze je niet gelijk diezelfde avond loslaten.”

Richting het proces
“Komende maanden werken we toe naar het proces. Vanwege de omvang van deze zaak is dat een fulltime baan voor mij en vele anderen bij het OM. We zorgen dat alle nabestaanden weten wat ze kunnen verwachten en wat hun wettelijke rechten zijn, zoals het recht om te spreken op een van de zittingsdagen. Het proces wordt gevoerd bij de Rechtbank Den Haag. De zittingen vinden plaats op Justitieel Complex Schiphol (JCS) in Badhoevedorp. Ook al is dat een grote rechtbank, niet iedereen kan de zitting daar bijwonen. Nabestaanden kunnen het proces ook vanuit het NBC-congrescentrum in Nieuwegein bijwonen via een videoverbinding. Zelf zal ik steeds daar zijn, om samen te vatten en uit te leggen wat er in de rechtszaal gebeurt en de nabestaanden bij te staan.

Het proces kan jaren gaan duren, afhankelijk van wat er tijdens de zitting allemaal gaat gebeuren. De rechtbank heeft nu al periodes tot begin 2021 gereserveerd om er zeker van te zijn dat er op het JCS plek is. Het is een enorme logistieke uitdaging. Er zijn zoveel slachtoffers, zo veel nabestaanden. Niet alleen uit Nederland, maar ook uit bijvoorbeeld, Engeland, Maleisië en Australië. Ik ben recent teruggekomen van een gezamenlijke reis met de familierechercheurs en Slachtofferhulp Nederland naar Australië. Ik heb daar met nabestaanden gesproken en hun toelichting op het proces gegeven. Een ingrijpende reis, maar wat was het goed om ook oog in oog te staan met de Australische nabestaanden. In januari staat onder andere een reis naar Engeland gepland. Sommige van de buitenlandse nabestaanden komen voor het strafproces naar Nederland. Uiteraard gaan we hen dan ook weer zo goed mogelijk begeleiden.

Prachtig werk
Ik verwacht dat 2020 een intensief jaar gaat worden voor de nabestaanden en al diegenen die bij het proces MH17 betrokken zijn. En hoe heftig het soms ook is: het blijft prachtig werk, omdat je echt iets voor deze mensen kunt betekenen. Je realiseert je bovendien dat je je zegeningen moet tellen. Helemaal in de decembermaand, waarin grote nadruk ligt op de waarde van het hebben van familie. Voor de nabestaanden is door de ramp met de MH17 een deel van die familie verloren gegaan. En dat is en blijft een onverteerbaar verlies.”

Victor Jammers: 'Grootste zaak waaraan ik ooit heb meegewerkt'

Victor Jammers is lid van de Raad van Bestuur bij Slachtofferhulp Nederland. “Dit is een buitengewone zaak. Vanwege het grote aantal slachtoffers, maar zeker ook vanwege de enorme impact op de Nederlandse samenleving en het grote aantal medewerkers van Slachtofferhulp Nederland die we hebben ingezet voor de ondersteuning van nabestaanden.”

Slachtofferhulp Nederland helpt per jaar in totaal 300.000 slachtoffers van criminaliteit, verkeersongevallen en calamiteiten. Zo’n 1000 vrijwilligers en 450 beroepskrachten bieden van psychosociale tot praktische en juridische hulp. Victor: “De ramp met de MH17 is in mijn jaren bij Slachtofferhulp Nederland onze grootste zaak geweest. Vrijwel alle Nederlandse nabestaanden hebben we bijgestaan.”

Samenwerking
“Direct na de ramp zijn we met veel betrokken partijen nauw gaan samenwerken. Familierechercheurs van de politie, officieren van het OM, de adviesorganisatie Arq/Impact, de NCTV en diverse andere justitieonderdelen. We hebben direct de website Informatie- en VerwijsCentrum Vliegramp Oekraïne opgezet, met een besloten deel voor nabestaanden. Zij waren boos, verdrietig, in de war. Dan heb je behoefte aan goede informatie. In de eerste twee jaar hebben we geloof ik 200 nieuwsbrieven aan de nabestaanden gestuurd.”

Ontwikkelingen
“Na het eerste jaar keert de rust een beetje terug. In de hulpverlening, maar ook in de informatievoorziening. Het Joint Investigation Team was aan het werk, nabestaanden pakten langzamerhand de draad van hun levens weer op. Dan zie je hoe veerkrachtig mensen zijn. De mededeling dat er een strafzaak zou komen, is positief ontvangen. Daarnaast begrijpen ze dat het tijd kost om zo’n zaak op te bouwen met bewijs dat overeind blijft in de rechtbank."

Rechten van de nabestaanden
“In de aanloop naar de strafzaak hebben we een nieuwe website gemaakt, daar was in deze fase behoefte aan. Verder bieden we nu, in nauwe samenwerking met gespecialiseerde advocaten, juridische ondersteuning aan de nabestaanden. We vertellen onder andere over hun rechten: recht op een gesprek met de officier van justitie, om een schriftelijke slachtofferverklaring in te dienen, om van hun spreekrecht gebruik te maken, om de schade te claimen bij de daders.”

Afstemmen spreekrecht
"Met betrekking tot het spreekrecht hoop ik dat de nabestaanden hun stemmen weten te bundelen. We helpen daar graag bij. Als de rechtbank het spreekrecht moet inperken wegens te veel sprekers, zou dat heel pijnlijk zijn. Bundel je op dit vlak je krachten, dan maak je niet alleen meer indruk op de rechtbank, je bevordert ook het herstel bij de nabestaanden. En daar is het spreekrecht eigenlijk voor bedoeld."

Ingewikkeld maar mooi
"Ik ben benieuwd naar het strafproces. Natuurlijk zijn de emoties er ook bij mij. Je kunt dit werk niet doen als je een kouwe kikker bent. Na iedere herdenkingsbijeenkomst was ik uitgeput. En tegelijkertijd: er moest, en moet nog steeds, een klus gedaan worden. Ik heb vijf jaar heel intensief aan deze zaak gewerkt. Dat was ingewikkeld, maar ook mooi, omdat je ziet dat je mensen echt kunt helpen."

Piet Ploeg: 'Die eenheid onder de nabestaanden. Bijna on-Nederlands'

“Ik hoop heel erg dat het Openbaar Ministerie zijn zaakjes goed op orde heeft en dat het tot een veroordeling komt. Ik heb er wel vertrouwen in. Ze zijn ongelooflijk zorgvuldig bij de rechtbank en het OM. En de wereld kijkt mee!” Toen de MH17 neerstortte, verloor Piet Ploeg zijn broer, schoonzus en neef. Van zijn broer is nooit meer iets teruggevonden.

“Mijn ouders zijn onlangs beiden overleden. Ze hebben nooit afscheid van hun zoon kunnen nemen. Gerechtigheid is belangrijk. Of er verdachten voor het hekje komen en eventueel in de cel belanden, hebben wij niet in de hand. Maar belangrijk is dat een onafhankelijke rechtbank zich uitspreekt over schuld of onschuld, zodat de wereld weet wie verantwoordelijk is voor het neerhalen van MH17. Wie dat dan precies zijn, is minder belangrijk.”

Als een blok
Ploeg werkt als voorzitter bijna fulltime voor de Stichting Vliegramp MH17. “Ik zie het als mijn beroep. Een half jaar geleden startte het OM met de informatievoorziening over het proces. De eenheid onder ons als nabestaanden is bijna on-Nederlands. We staan als een blok achter OM/JIT en Kabinet. En ook van de gesprekken die het OM momenteel voert met de nabestaanden, ben ik weer onder de indruk.”

Aanloop naar maart
“Op 9 maart begint het strafproces, waarvan we de zittingen kunnen bijwonen op het Justitieel Complex Schiphol en op een speciale locatie voor nabestaanden in Nieuwegein. We hebben jarenlang op dit proces gewacht, nu willen we het ook meemaken. Het OM bereidt ons zo goed mogelijk voor en legt uit wat we kunnen verwachten. Nabestaanden hebben spreekrecht. Wat ik precies ga zeggen, weet ik nog niet. Het zal niet alleen namens mezelf zijn, maar ook namens mijn ouders.”

Luchtruim
Los van de strafzaak is er nog de kwestie over het aansprakelijk stellen van landen of organisaties. Ploeg: “Dat is weer een ander verhaal. Er loopt een procedure van nabestaanden tegen Rusland bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. En als Oekraïne zijn luchtruim tijdig had gesloten, was de MH17 niet neergehaald. Er bestaan in de wereld nog zo veel onveilige luchtruimen die niet worden gesloten of gemeden. Zo’n ramp kan morgen dus gewoon wéér gebeuren. Dat gun je je grootste vijand niet.”

Respect en waardering
Of hij er na al die jaren wel eens doorheen zit? “Af en toe ben ik het gewoon zat. Maar emotioneel heb ik er geen last van. Na de crash had ik me eerst voorgenomen de goede dingen te doen voor mijn eigen familieleden. Inmiddels is die wens breder. Ik ken de andere nabestaanden. Dat is een heel diverse groep, met beroepen van timmerman tot rechter. Ik heb immens respect voor al hun geduld en waardigheid.”

“Het geldt trouwens ook de andere kant op: wij hoeven nog steeds maar een kik te geven en we zitten bij de minister-president of bij minister Grapperhaus en het OM. We voelen ons zeer gehoord en serieus genomen. Ook door iedereen die op de werkvloer met de MH17 bezig is, bij ministeries, OM en politie. Die enorme inzet, die al jaren door zoveel mensen in stilte geleverd wordt, in het belang van het recht en vooral van de nabestaanden, daar mag ook weleens iets over gezegd worden.”