Tekst Jelle Beijer
Foto Phil Nijhuis
Heb Ontzag voor Het Gezag, lijkt Het Paleis van Justitie te zeggen, waar de rechtbank Den Haag is gevestigd. Tijdens de rolzitting vandaag wil de rechter echter niet imponeren, maar luisteren en als het kan meteen aan de slag voor mensen met schulden. Met oog voor de omstandigheden en de schuldenfunctionaris dichtbij, helpt de rechter mensen zo snel mogelijk op weg.
"Echt een verbetering"
Ans Tessels is kwaliteitsmedewerker financiële hulpverlening bij de Gemeente Den Haag en heeft tien jaar ervaring in de schuldhulpverlening: “Het project Schuldenrechter is echt een verbetering. We hebben als gemeente nu een samenwerking met de rechtbank. We kunnen elkaar opzoeken. Voorheen was de reactie: ‘we zijn geen adviesorgaan’. Nu is dat anders. De communicatie is verbeterd, we kunnen algemene vragen voorleggen over verzoekschriften en de voortgang van een zaak bespreken.
Ook is er nu - ook een verschil met vroeger - een doorverwijzing door de rechtbank. Mensen komen in een eerder stadium van hun schuldenproblematiek bij ons terecht. Terwijl het soms jaren duurde voordat mensen de stap zetten. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden waar er meer ruimte is voor menselijke maat.”
Bij de zij-ingang staat Herman van Harten (40 jaar) te wachten. Een opgewekte man, netjes in pak, frivole das. Van Harten is rechter, teamvoorzitter en projectleider van de pilot Schuldenrechter - zie kader, red. - . “Het gebouw is in de stijl van het Brutalisme”, vertelt hij. Gezellig is inderdaad anders. “Gedaagden zien deze zitting weken aankomen en sommigen zijn nooit in een rechtbank geweest. Da’s best spannend.”
Matthijs Vink (28 jaar), schuldenfunctionaris, zit bij de voorbespreking. Hij treedt op als verbinder tussen gedaagde en schuldhulpverlening. Groene sweater, spijkerbroek, sneakers. Ook netjes, maar casual. Een bewuste keuze? “Ik denk daarover na, ja. Je wil een laagdrempelige uitstraling.” Hij heeft Ondernemingsrecht gestudeerd in Leiden, met insolventierecht als keuzevak. “Een moeilijk woord voor schuldenrecht”, verklaart Van Harten.
Alledaags Nederlands
Moeilijke woorden worden straks vermeden. “We gebruiken alledaags Nederlands. Een uitdaging, in het recht ben je uiterst nauwkeurig in je verwoording. Maar je beweegt naar de mensen toe”, stelt Van Harten. Dat is ook merkbaar online: op rechtspraak.nl wordt helder uitgelegd hoe de dagvaardingsprocedure werkt. Dit is fase drie: de ‘rolzitting’.
Gedaagden druppelen de rechtszaal binnen. Stoelen staan ruim opgesteld. De gedaagden voldoen aan geen enkel profiel. Het lijkt of ze willekeurig uit een winkelstraat zijn geplukt. De kantonrechter Erik Lensink, vandaag ook in de rol van schuldenrechter, neemt plaats in toga achter zijn bureau, naast hem de griffier. Koning Willem-Alexander, in imposante regalia, kijkt toe. Vink zit voorin, ter hoogte van het bureau waar gedaagden zullen plaatsnemen. Toegankelijk en dichtbij, formulieren bij de hand.
Gemoedelijk en zelfs een beetje gezellig
De kantonrechter verwelkomt iedereen en licht toe: “We leggen in deze zitting vast wat er aan de hand is. Het is nog niet de behandeling van de rechtszaak zelf. We willen antwoord op de vraag: bent u het met de vordering eens? Ik noem uw naam, dan kunt u naar voren komen.” Het blijft ‘u’ en geen ‘je’. Maar de toon is gemoedelijk, het gezicht open.
Knopen ontwarren
Juridische aspecten worden tijdens de gesprekken goed in het oog gehouden. Maar het doel is knopen ontwarren. En liefst meteen komen tot een uitspraak. Lukt dat niet, dan de suggestie om met Vink aan de slag te gaan. Als de rolzitting niet tot een van die uitkomsten leidt, volgen instructies voor de volgende stap in de dagvaardingsprocedure.
De ‘zaakjes’
Het gaat snel. Sommigen hebben te veel te vertellen en lopen ter plekke leeg.
Een incasso van de zorgverzekeraar van Samar is ‘gebounced’: de huur net betaald, te weinig geld op de rekening. Het gaat om €461,-. Er is geprobeerd in één keer af te schrijven. Op basis van documentatie waarin betalingsafspraken in termijnen staan vermeld, is de rechter het niet eens met de vordering. “We wachten op een reactie van de verzekeraar.”
Hans, mede-eigenaar van een restaurant, betwist de werkzaamheden van een voormalige kok en weigert een factuur van €4000,- te betalen. Na een warrige uiteenzetting concludeert de rechter dat uitleg nodig is. Er wordt een termijn voor schriftelijke toelichting vastgesteld.
Gerard heeft een taxibedrijf. Zijn internetprovider vordert €127,-. Hij wil betalen, maar niet de naheffing van €40,-. De rekening was naar een gehackt e-mailadres gestuurd, aanmaningen op papier verkeerd geadresseerd. De rechter adviseert €87,- te betalen en de deurwaarder een schriftelijke reactie over de naheffing te vragen. Als dat niet opschiet, volgt er een zitting met gedaagde en eiser.
Zo volgen er meer ‘zaakjes’, voor gedaagden bepaald niet klein.
Jordan is gedagvaard voor €500,-. Hij praat makkelijk. De dagvaarding viel als een lijk uit de kast. “U bent openhartig, maar wat er concreet moet gebeuren is contact met de deurwaarder”, stelt de rechter. “Hoe gaat het verder met uw financiën?”. Knikkend naar Vink: “Ga even met hem mee, hij kan je op weg helpen.”
Deze werkwijze bevalt beter
Zij vinden een vandalismebestendig zithoekje op de gang. Jordan grijnst breed: “Ik kwam om uit te vinden wie de eiser is en hoe ik kan betalen.” Hij heeft nu een goedlopend cartuning-bedrijf. Dat verklaart zijn opstelling, alles is nu flex. Een gezellige jongen, jaar of 25, modieus gekleed, haar met ‘messy undercut’-styling. Vroeger is hij een keer zelf naar schuldhulpverlening gestapt. “Zet je schulden op rij, zeiden ze. Ze legden zonder uitleg verplichtingen op, wilden mij onder curatele stellen. Dat werkte tegen.” De werkwijze hier bevalt beter. Vink luistert aandachtig en geeft een flyer mee. Je weet nooit.
Dwarsdoorsnede
Na afloop van de rolzitting beschouwen Van Harten en Vink nog even na. Van Harten: “Het was een perfecte dwarsdoorsnede: rekeningen van een zorgverzekeraar die niet of te laat betaald werden, discussie over het inkomen van een kok.” Vink valt in: “Vaak is het: ik heb de factuur nooit ontvangen, ik wil wel betalen maar niet de extra kosten.”
Van Harten: “We hebben in Nederland meer dan 600.000 huishoudens met probleemschulden. Het kost soms vier, vijf jaar voordat mensen de stap zetten naar de gemeente, die het minnelijk traject uitvoert en hen eventueel kan begeleiden naar de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). Daar willen we iets aan doen. Als rechtspraak hebben we in 2019 een visiedocument opgesteld. Deze pilot is een van de concrete voorstellen om de gang naar de schuldhulpverlening laagdrempeliger te maken. We kijken meer naar de context en hoe we hier ter plekke en vroeg in het proces aan de slag kunnen. Het moet juridisch kloppen, maar je wil ook kijken naar oplossing van het onderliggende probleem.”
Vink: “Wij doen het signalerende gedeelte. Wat is uw probleem, heeft u moeite met administratie en daar lichte hulp bij nodig? Of heeft u zoveel schulden dat de enige mogelijkheid de WSNP is?”
Van Harten: “Mensen vinden niet altijd hun weg naar de gemeente. Ze weten soms niet dat er schuldhulpverlening bestaat. Ze hebben zeker denkvermogen. Maar schulden kunnen verlammend werken, en daardoor hebben ze geen ‘doenvermogen’. Toegang tot concreet advies zit nu in de rechtszaal. Fysieke nabijheid helpt.” Verwijzend naar Jordan, de jonge cartuner: “Dat hoor je vaker: ‘Ik los het zelf wel op’. Soms ligt onder een schuld een bergje andere schulden verstopt. Deze jongen lukt het nu zelf. Een duwtje is nu genoeg.” Vink: “Maar je weet nooit of hij weer vastloopt. Het lijntje is gelegd, hij weet ons te vinden.”
Lees het hier hele visiedocument schuldenproblematiek en rechtspraak.
Project Schuldenrechter
De pilot Schuldenrechter in Den Haag loopt van 1 januari 2020 tot eind 2025. Het doel is te onderzoeken hoe de rechtbank en rechters drempels kunnen verlagen, zodat mensen eerder hulp zoeken en geen nieuwe schulden maken.
Wat is een schuldenrechter
De schuldenrechter is gericht op oplossingen en kijkt niet primair naar de juridische kwestie. Heeft oog voor de omstandigheden van de gedaagde. Signaleert en koppelt de gedaagde aan een schuldenfunctionaris.
Wat is een rolzitting
Een rolzitting is de derde stap van een dagvaardingsprocedure. Stap één is de dagvaarding door een eiser. Stap twee is een reactie van een gedaagde. Eens met de vordering? Een gerechtsdeurwaarder kan de procedure intrekken. Niet eens? Dan volgt stap drie, de rolzitting: de rechter onderzoekt kort of alles (juridisch) klopt en stelt vragen aan de gedaagde, doet een einduitspraak of beslist hoe een procedure verder gaat. Dan volgt stap vier, een schriftelijke ronde, stap vijf, een zitting en tenslotte stap zes, de uitspraak.
Wat is een schuldenfunctionaris
Een schuldenfunctionaris brengt na een rolzitting met een gedaagde de schuldenproblematiek in kaart. Is tussenpersoon tussen rechtbank en gemeente. Zorgt dat de gedaagde bij de schuldhulpverlening terechtkomt. Overlegt regelmatig over de voortgang en het verbeteren van de samenwerking.
Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen
Als een gedaagde er niet uit komt met de schuldeisers, of er geen minnelijke schuldenregeling tot stand komt, kan een gedaagde een rechter vragen om toelating tot de wettelijke schuldsanering.
Minnelijk traject
Gebaseerd op de financiële ruimte van een schuldenaar doet een schuldhulpverlener een aanbod aan schuldeisers voor een maandelijks af te dragen bedrag. Het traject duurt drie jaar. Als de schuldenaar zich aan de voorwaarden heeft gehouden wordt de restschuld kwijtgescholden.
