Programma-DG Oekraïne: ‘Spring in waar nodig en help mee’

“Die donderdag zat ik ‘s morgens vroeg – zoals zovelen - aan de televisie en nieuwsites gekluisterd. Bij het DG Migratie bereidden we ons meteen al voor op de vluchtelingenstroom die er onherroepelijk zou komen. Dat begon met een handjevol de eerste paar dagen na 24 februari; kort daarna waren het er duizenden per dag.”

Dag en nacht

“Dat ik mijn bijdrage zou leveren aan de opvang van deze vluchtelingen uit Oekraïne lag voor mij voor de hand. Ik werkte immers al bij DG Migratie en werken in crisisomstandigheden ligt mij goed. Maar misschien nog wel belangrijker: het gaf mij de mogelijkheid iets wezenlijks voor hen te doen. In twee weken deden mijn collega en ik al improviserend wat we konden. Dat ging bijna dag en nacht door, 7 dagen per week. In eerste instantie ging het alleen om opvangplekken en belden we letterlijk zelf met gemeenten en veiligheidsregio’s of zij bijvoorbeeld hotelkamers en gymzalen beschikbaar konden stellen. En meteen al legden we de eerste contacten met andere betrokken organisaties. Ongeveer tegelijkertijd werd de nationale crisisorganisatie geactiveerd.”  

Speciale structuur

“Snel werd duidelijk dat de omvang van de problematiek vroeg om een speciale structuur. We begonnen dan ook met het optuigen van het DG OEK en de Nationale Opvang Organisatie (NOO) - zie kaders, en dit artikel dat eerder in JenV Magazine verscheen, red.-. Noodzakelijk, want met deze aantallen vluchtelingen, die bovenop de ‘reguliere’ vluchtelingen kwamen, hadden we nooit eerder te maken gehad. Vluchtelingen voor wie we niet alleen onderdak moesten regelen, maar ook andere basisvoorzieningen, zoals leefgeld, toeslagen, de mogelijkheid om te werken, gezondheidszorg, onderwijs, noem maar op. Voorzieningen waar verschillende departementen en organisaties bij betrokken zijn en waarin JenV vanaf het begin het voortouw nam.”

Van praktisch tot beleidsmatig

“Mijn rol als liaison tussen DG OEK en DG Migratie daarbij was aanvankelijk ‘spring in waar nodig en help mee’: van het regelen van praktische zaken op beleidsmatig niveau tot het beantwoorden van vragen die in het piket binnenkwamen – ‘er staan hier twee Oekraïners op de stoep, waar kunnen ze heen?’ – en het onderhouden van contacten met andere departementen, gemeenten en betrokken organisaties. Kortom, van heel uitvoerend tot beleidsmatig en alles daartussenin.”

“Nu, ruim een jaar later, zijn er ruim 70.000 vluchtelingen uit Oekraïne in ons land gehuisvest op de meest uiteenlopende locaties: op boten, in kazernes, in leegstaande hotels en in bedrijfsruimten. Hoewel de instroom nu wat afvlakt, verwachten we dat we dit jaar in totaal ongeveer 90.000 plekken nodig hebben, al weten we natuurlijk nooit zeker hoe de situatie in Oekraïne zich ontwikkelt. Los van deze gemeentelijke opvangplekken, zijn er natuurlijk de particuliere initiatieven: op dit moment hebben zo’n 25.000 Oekraïners zelf onderdak gevonden. Of ze verblijven bij gasthuishoudens, vaak georganiseerd door RefugeeHome .

Verbeteren en uitbreiden

“Naast de – nog steeds - blijvende zoektocht naar opvangplekken, zijn we momenteel de voorzieningen die we tot nu toe hebben opgezet aan het verbeteren en het uitbreiden, zodat ze geschikter zijn voor meer langdurige opvang. Daarnaast zijn we bezig met beleidsvorming voor de langere termijn, vaak over vraagstukken die onder andere departementen vallen en waarbij wij een coördinerende rol hebben. Kunnen Oekraïners bijvoorbeeld als ZZP‘ers aan de slag? Wat is het beleid voor Oekraïense kentekenplaten? En dan is er nog de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB), de richtlijn op grond waarvan de Oekraïners in Europa kunnen verblijven en mogen werken. Wat doen we als die in 2024 of 2025 afloopt en de Oekraïners kunnen of willen nog niet terug? Kortom, de eerste hectiek is er dan wel vanaf; er is nog genoeg werk te doen.”

Dilemma’s

“Dat werk brengt soms ook dilemma’s met zich mee. Bijvoorbeeld vorige zomer. Toen kwamen er meerdere signalen binnen van mogelijke fraude en misbruik met tijdelijke Oekraïense verblijfsvergunningen en de instroom van derdelanders - vluchtelingen uit Oekraïne die niet de Oekraïense nationaliteit hebben – nam toe. Dit was aanleiding om in korte tijd de criteria voor toelating in Nederland aan te passen. Derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraine worden sindsdien niet meer toegelaten, tenzij zij politieke vluchtelingen zijn. Op deze manier hebben we de instroom van derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning verkleind, waardoor de druk op de (gemeentelijke) opvang niet nog verder toenam.”

Werkbezoeken

“In mijn rol bij DG OEK heb ik nooit persoonlijk met vluchtelingen uit Oekraïne te maken gehad; ik werk vooral vanuit kantoor in Den Haag. Natuurlijk heb ik wel werkbezoeken afgelegd bij verschillende opvanglocaties. Zo heb ik samen met de Amerikaanse ambassadeur een bezoek gebracht aan het voormalige conservatorium in Den Haag, waar voornamelijk kinderen zijn ondergebracht. Toen ik zag hoe de ambassadeur Oekraïense gebakjes uitdeelde en op haar knieën met de kinderen knuffelde, kwam het besef goed binnen: hier doen we het voor.”

Drive

“Terugkijkend vind ik - de omvang van de vluchtelingenstroom in aanmerking genomen - dat alles tot nu toe soepel is verlopen. Ik denk dat de wil om te helpen, zowel bij gemeenten, veiligheidsregio’s en betrokken organisaties, als bij particulieren, daar enorm aan heeft bijgedragen. Ook binnen het team DG OEK – met inmiddels zo’n 40 jonge en bevlogen medewerkers - hebben collega’s die enorme drive om te helpen en er echt voor te gaan, een drive die ik zelf ook voel. We kunnen hier echt het verschil maken. Dat neemt niet weg dat ik me ook weleens moedeloos voel: hoe lang gaat dit duren? Hoe gaan we - met de huidige woningmarkt - duurzame oplossingen vinden voor deze mensen, die hier misschien nog wel heel lang blijven?”

Samenwerking

“Wat mij ontzettend trots maakt, is hoe alle verschillende partijen dit afgelopen jaar hebben samengewerkt en de handen ineen hebben geslagen. Zo’n intensieve en transparante samenwerking heb ik nog niet eerder meegemaakt. Het had ook niet anders gekund: afzonderlijk hadden we nooit zoveel kunnen bereiken, dit is zo groot.” ♦