Tekst Rob Geertsma
Foto Aad Meijer
Pogingen om chat-app Telegram te blokkeren in Rusland, internetcensuur in China, blokkades van sociale media in Turkije en landen die achterdeuren creëren in versleutelde software. Online mensenrechten lijken steeds verder in het geding te komen. In het internationale cybersecurity debat wordt soms geïmpliceerd dat mensenrechten en veiligheid niet samengaan. Mensenrechtenambassadeur Kees van Baar is het hier hartgrondig mee oneens en zet zich al jaren in om mensenrechten wereldwijd te bevorderen, zowel offline als online. Aan de Veiligheidsdiplomaat de eer om hem in zijn laatste maand als mensenrechtenambassadeur te spreken.
Leestijd: 6 minuten
Elke Nederlandse ambassade heeft een ambassadeur, maar u bent specifiek een mensenrechtenambassadeur. Wat doet de mensenrechtenambassadeur?
'De mensenrechtenambassadeur bevordert mensenrechten wereldwijd. Dat doe ik enerzijds door te kijken waar mogelijkheden voor samenwerking met andere landen liggen. Anderzijds reis ik de wereld over om de zorgen van Nederland uit te spreken over de mensenrechtensituatie in bepaalde landen. In veel landen is het een combinatie van deze twee.'
In welke landen doet u dat specifiek?
'Mensenrechten wordt vaak gezien als een westerse aangelegenheid. Daarom ben ik als mensenrechtenambassadeur juist op zoek naar niet-westerse partners. Ook in de Global South zijn er veel landen die mensenrechten belangrijk vinden. Toen ik vier jaar geleden begon als mensenrechtenambassadeur, zou Nederland een internationale conferentie over mensenrechten voor LHTBI organiseren. Door deze conferentie echter in Amsterdam te organiseren, zou het bestaande beeld worden bestendigd dat mensenrechten, en zeker mensenrechten voor LHBTI, een westerse aangelegenheid is. Daarom heb ik gezocht naar partners die samen met Nederland deze conferentie zouden willen organiseren. Uiteindelijk werd de conferentie met en in Uruguay georganiseerd. Het krijgt dan meteen een heel ander karakter; de niet-westerse landen zien het als minder bedreigend en hebben niet het gevoel alsof hen de les wordt gelezen door het westen.'
U bent nu vier jaar mensenrechtenambassadeur. Heeft u het idee dat we er op mensenrechtenterrein op vooruit zijn gegaan?
'Een belangrijke en goede ontwikkeling is dat er veel meer bewustzijn is over het bestaan van mensenrechten en dat deze rechten voor iedere burger gelden, ongeacht iemands maatschappelijke positie, geslacht, huidskleur of seksuele voorkeur. Dit leidt er echter ook toe dat er meer weerstand ontstaat; met de toenemende aandacht groeit ook het verzet. Dit is in verschillende landen duidelijk te zien. Een regime dat allerlei zaken wil controleren, wil mensenrechten vaak inperken en het maatschappelijk middenveld in de tang houden. Ook zie je in veel landen dat verschillende rechten, zoals rechten voor vrouwen en LHTBI, gezien worden als een westerse uitspatting waar men tegen op moet treden.'
Twee kanten van dezelfde medaille
Als we het hebben over mensenrechten online bijvoorbeeld, lijken de ontwikkelingen niet overweldigend positief. In verschillende landen wordt strenge wetgeving op het gebied van cyberveiligheid aangenomen, soms met het inperken van mensenrechten tot gevolg. Hoe kijkt u tegen deze ontwikkeling aan?
'Vrijheid online is voor Nederland heel belangrijk. In het regeerakkoord van 2017 staat geschreven dat vrijheid van meningsuiting een groot goed is. Het Nederlandse beleid is dat zowel offline als online dezelfde rechten gelden: er moet geen onderscheid worden gemaakt. Ook online geldt internationaal recht.'
'Sommige autoriteiten willen inderdaad steeds meer grip krijgen op het internet, vaak onder het mom van nationale veiligheid en terrorismebestrijding. Deze autoriteiten doen alsof we een keuze moeten maken tussen mensenrechten enerzijds of veiligheid anderzijds. Dit is echter een valse dichotomie. Het schandaal rondom Cambridge Analytica heeft laten zien dat mensenrechten en veiligheid samen moeten gaan…'
Mensenrechten en veiligheid zijn dus eigenlijk twee kanten van dezelfde medaille?
'… Precies! Mensenrechten en veiligheid is niet of-of, maar en-en. En dit moeten mensen zich realiseren.'
Dubbele rol?
Nu wordt inderdaad vaak gedacht dat online vrijheden - zoals bijvoorbeeld privacy - en veiligheid met elkaar botsen. Volgens u gaan deze echter hand in hand. In hoeverre voelt u zich dan ook een "veiligheidsdiplomaat"?
'Veiligheid van de internetgebruiker is één van de aspecten die bij conferenties zoals RightsCon heel erg naar voren komen. In Toronto werd gesproken over verschillende aspecten van veiligheid; hoe zijn gegevens van de gebruiker veilig? Hoe blijf je veilig als je controversiële meningen uit? Neem bijvoorbeeld een journalist. Deze moet de vrijheid hebben om zijn werk vrij uit te voeren en niet te maken krijgen met een inval waarbij alle gegevens op straat komen te liggen. Of een diplomaat die contact heeft met dissidente personen of organisaties. Deze gegevens moeten ook veilig zijn. Daar moet bewustwording voor worden gecreëerd. In die zin ben ik naast mensenrechtenambassadeur inderdaad ook een veiligheidsdiplomaat.'
Hoe legt u in de praktijk zo’n genuanceerd Nederlands standpunt uit? Stapt u op het vliegtuig en zegt u dan tegen een buitenlandse overheid dat ze moet stoppen met het schenden van online mensenrechten?
'Die zorgen spreekt de Nederlandse regering inderdaad uit. Zo is China een goed voorbeeld van wat wij niet willen. De Chinese overheid wil meer grip op het internet. China staat wat dat betreft aan de andere kant van Nederland, want wij willen een open, vrij en veilig internet. Wij kijken naar landen met wie we samen kunnen werken en het dialoog aan kunnen gaan. De Freedom Online Coalition is daar bijvoorbeeld een goed platform voor. Hier wordt besproken hoe we ervoor kunnen zorgen dat offline en online dezelfde rechten gelden en andere landen die rechten ook respecteren.'
Uitdagingen
Wat ziet u in de toekomst als grootste uitdaging op het gebied van mensenrechten online?
'De grootste uitdaging voor online vrijheid is de verbinding maken tussen experts die zich bezighouden met veiligheid en de professionals die zich bezighouden met mensenrechten. Deze twee groepen moeten veel meer met elkaar verbonden worden. De Task Force Cyber van de directie Veiligheidsbeleid is hier een goed voorbeeld van. Zij houden zich niet alleen bezig met cybersecurity, maar ook met online mensenrechten.'
'Toen Nederland de Global Conference on Cyberspace (GCCS) in 2015 organiseerde, zorgden we voor een multi-stakeholder aanpak. Iedereen was uitgenodigd: techies, cybersecurityexperts, mensenrechtenorganisaties, bedrijven, overheden; iedereen kwam bij elkaar. RightsCon is elk jaar weer zeer succesvol, maar legt de nadruk echt op de rechtenbeweging en weet daarom de cybersecurityexperts nog niet zo aan zich te binden.'
Onvergetelijke ervaring
Uw tijd als mensenrechtenambassadeur zit er na vier jaar bijna op en u begint binnenkort als vertegenwoordiger in Ramallah. Hoe gaat u uw ervaring als mensenrechtenambassadeur inzetten in uw nieuwe functie?
'Mensenrechten zijn heel belangrijk, waar ook ter wereld. Ongeacht met wie je te maken hebt, mensenrechten moeten altijd aangekaart worden. De Verenigde Staten, Uganda, Zweden, Jordanië; Nederland behandelt alle landen gelijk. Ongeacht de omstandigheden, of het land zich nu in een conflict bevindt, of dat er een vrede heerst: mensenrechten moeten altijd in acht worden genomen.'
Welk moment in uw periode als mensenrechtenambassadeur is u het meest bijgebleven?
'Als mensenrechtenambassadeur kom je altijd hoog binnen en dat blijft bijzonder. Het is goed om bepaalde boodschappen over te brengen. Maar wat me uiteindelijk het meest bijblijft, zijn de gesprekken met mensenrechtenverdedigers. Dat zijn mensen die onder hele moeilijke omstandigheden opkomen voor hun eigen rechten en rechten van anderen. Als ambassadeur heb ik mensen gesproken die, omdat ze met mij praten, het risico lopen om gevangen te worden gezet of (op een gewelddadige manier) geïntimideerd te worden. Als mensenrechtenambassadeur spreek ik mijn zorgen uit en kan ik door mijn diplomatieke bescherming het land weer veilig verlaten. Maar er zijn mensen die zich dagelijks uitspreken over de mensenrechtensituatie in hun land, met gevaar voor hun eigen leven en de levens van hun vrienden en familieleden. Men denkt vaak dat ik door deze verhalen juist moedeloos zou worden. Maar als ik deze mensen ontmoet, dan krijg ik heel veel energie om mij in te zetten als mensenrechtenambassadeur.'
